Morgunblaðið - 21.08.1987, Page 14

14______________MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 1987_
Enn þarf að kveða
niður gamlan draug
Ibess**
pSsS' S^Sífc
- "yienda DanZ y]an
r*V'»n rnönnUrn erkur.
—r wi-acrauis
uons«unn- , MWe/njm
^SgfcfetS
eftirPétur
Rasmussen
Fyrir tíu árum samdi ég nokkrar
greinar um mál sem ekki ætti að
vera þörf á að fjalla um yfirleitt.
Ég útskýrði þá hvers vegna það
væri tímasóun og skaðlegt að eyða
orku í að ræða um hvort það væri
e.t.v. aðeins betra að kenna sænsku
eða norsku í skólum landsins í stað
dönsku. Danskan er kennd hér og
þjónar sínu hlutverki vel sem lykill
fyrir okkur íslendinga að norrænu
málsamfélagi.
Nú birtist aftur þessi gamli
sundrungadraugur í gervi sænsk-
menntaðs fjölmiðlafræðings að
nafni Adolf H. Petersen á heilli
blaðsíðu í Morgunblaðinu laugar-
daginn 15. ágúst — meira að segja
í tilefni þess að hér var haldin ráð-
stefna þar sem fjallað var um
hvemig mætti styrkja tengsl Is-
lendinga við grannþjóðir okkar.
Ég skal hér einu sinni enn kveða
niður þennan draug og sýna fram
á að öll rök gegn dönskukennslu í
íslenskum skólum, og að það sem
eftir stendur í grein hana, verður
óhjákvæmilega dæmt „sem eitt-
hvert hlutdrægt píp“ svo notuð séu
orð hans sjálfs.
Danska er skýr og
hefur ekki breyst
Sú danska sem töluð er í dag í
stærri borgum í Danmörku hefur
lítið breyst síðastliðin 70 ár. íslend-
ingar sem notuðu sína „skandinav-
ísku“ fyrir stríð í Danmörku töluðu
í eyrum Dana nákvæmlega jafn
afbrigðilega og þeir sem gera það
í dag.
Reyndar hafa hljóðfræðileg sér-
kenni við tungumál sára lítið að
segja þegar á að ræða um hvort
það sé erfitt eða auðvelt að læra
það. Til að mynda eru „styttingar
á hljóðum og latmælska“ mjög
áberandi sérkenni í ensku, sem er
trúlega það tungumál í Vestur-
Evrópu þar sem eru hvað minnst
tengsl milli framburðar og stafsetn-
ingar. Ég hef ekki orðið var við að
það stæði íslenskum unglingum
áberandi fyrir þrifum í viðleitni
þeirra til að nema það mál.
Viss atriði í dönskum framburði
eru ólík íslenskum framburði. Þau
atriði eru flest ekki í norskum eða
sænskum framburði. Hins vegar
eru önnur atriði í sænsku og aftur
önnur í norsku sem eru ansi frá-
brugðin íslenska hljóðkerfmu. Ef
við ætluðum okkur að gera strang-
ar kröfur um réttan framburð hjá
nemendum okkar, yrði við sams
konar erfiðleika að stríða hvort sem
tungumálið væri danska, norska
eða sænska.
Hér skal ég vara eindregið við
að menn ræði um hvort þetta eða
hitt tungumálið sé „skýrara“. Adolf
H. Petersen segir að sænska sé
skýr. Málið er auðvitað að hann
hefur dvalist í Svíþjóð nokkuð lengi
og skilur sænsku vel. Ég aftur á
móti ólst upp í Kaupmannahöfn, á
mun auðveldara með að skilja
dönsku heldur en sænsku. Ég á
auðvelt með að skilja suður-
sænsku, því samskipti um Eyrar-
sund eru tíð, en mér fínnst
Gautaborgar- og Stokkhólms-
sænska afar torskildar. Sumir tala
skýrt og aðrir óskýrt, stundum
tölum við öll óskýrt — en það er
ekki eðli nokkurs tungumáls að
vera skýrt.
*
Danska Islendinga
skilst vel
Norðmenn skilja Svía betur en
Dani og öfugt, enda eru þeir ná-
grannar. Skánveijar eiga hins
vegar mun auðveldara með að skilja
Dani en Norðmenn, af sömu ástæð-
um.
Adolf H. Petersen tilgreinir rann-
sókn sem fjallar um hvemig
Skandinavar skilja aðrar Skand-
inavíutungur. Sú rannsókn kemur
okkur bara ekki við. Hún ljallar um
tungurnar eins og innfæddir tala
þær.
Þrjú afbrigði af Norðurlandamál-
um skiljast hins vegar öðrum
framar, það er danska eins og
Færeyingar tala hana, sænska eins
og finnskumælandi Finnar tala
hana og danska eins og íslendingar
tala hana.
Það dettur engum dönskukenn-
ara í hug að „pína“ nemendur sína
— að segja slíkt er „hlutdrægt píp“.
Og við erum ekki með fullkomnis-
kröfur í framburði. Má vera að
nemendur kalli dönskuna sína
skandinavísku. Það sem þeir tala
er auðvitað danska með íslenskum
hreim og vissum (fáum) íslenskum
villum. En mér finnst það fagnaðar-
efni að þeir — og Adolf — skuli
kalla þessa tungu skandinavísku til
merkis um það að þeir telji að hún
sé gjaldgeng alls staðar í Skand-
inavíu — sem hún líka er.
Mér finnst það fagnaðarefni sem
Adolf tilfærir, að 54% unglinga
15—16 ára árið 1983 töldu sig
færa um að bjarga sér á Norður-
landamáli í Danmörku; það hátt
hefði hlutfallið ekki verið 15 árum
áður.
Góð dönskukunnátta
Trompið hjá Adolf H. Petersen á
að vera könnun sem var gerð árið
1983. Islenskir unglingar voru
spurðir til vegar á dönsku, sænsku
og norsku og viðbrögð þeirra skráð.
Adolf H. Petersen tilfærir milli-
reikninga þar sem heildartölumar
eru það lágar að mismunurinn milli
tungumálanna er ómarktækur.
Heildarniðurstaðan í þessari könn-
un Ullu Börestam er hins vegar
athyglisverð: 2A aðspurðra unglinga
skildu það sem spurt var um, V3
skildi það ekki (eða gafst upp vegna
þess að hann vissi ekki svarið). V
3Unglinganna var einnig fær um að
svara á meira eða minna fullkom-
inni dönsku, en V3 skildi en svaraði
á ensku.
Þetta verður að telja mjög já-
kvætt og reyndar í fyllsta samræmi
við útkomuna í samræmdu grunn-
skólaprófi í dönsku. Nokkuð stór
þáttur í því prófi er skilningur á
mæltu máli. Hver sá sem ber saman
samræmdu prófin síðastliðin 7—8

Pétur Rasmussen
„Við kennum dönsku
með því markmiði að
ná tengslum við hin
Norðurlöndin. Til þess
er danska nákvæmlega
jafn vel fallin og
sænska og norska.“
ár, sér hvernig þessi þáttur hefur
þyngst verulega, en samt er stiga-
hlutfallið nokkurn veginn óbreytt.
í skilningi á mæltri dönsku, sænsku
og norsku hefur orðið stórfengleg
framför sem má rekja til bættra
kennsluaðferða og notkun hljóm-
banda. Grunnskólaprófið sýnir að
70% nemenda í 9. bekk — á höfuð-
borgarsvæðinu og úti á landi —
skilur aðalatriði þess sem sagt er
við þá á dönsku sem er töluð aðeins
hægar en innfæddir tala hana sín
á milli.
Hins vegar er ástæða fyrir okkur
dönskukennara til að vera óánægð-
ir með talfærni nemenda okkar.
Hér er þörf á bættum kennsluað-
ferðum. Fjölmiðlasprengingin sem
hefur dunið yfir okkur sl. 15 ár
hefur verið svo til eingöngu á ensku.
Henni má þakka að ungliogar okk-
ar geta talað nokkuð góða ensku í
dag — og er það ejcki líka framför
miðað við það sem var? Dönsku-
kennslan fær ekki þessa stoð í
umhverfinu; þess vegna verðum við
dönskukennarar að sinna talfærn-
inni sérlega vel. En ég er hræddur
um að Adolf H. Petersen geri sér