Morgunblaðið - 23.08.1987, Síða 1

PRENTSMIÐJA MORG UNBLAÐSINS

SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1987
BLAÐ
Lijðiris
ogfall
heillar
byggðar
Viðtal
við
Sigrúnu
Bjarnadóttur,
síðasta
íbúa
Hesteyrar
Hesteyri er í vestasta
Jökulfirðinum. Þar tók
byggð að rísa fyrir
aldamót, varð að 300-400
manna samfélagi yfir
annatímann og hneig þar
til síðasti íbúinn f lutti
burt. Sigrún Bjarnadóttir
upplifði ris og fall
staðarins, kom þar ung
fáum árum eftir að
staðurinn tók að lifna við
með hvalveiðum
Norðmanna og yfirgaf
hann síðust 1952, ásamt
manni sínum Sölva
Betúelssyni hrepsstjóra,
til að hafa vetursetu
næstu 20 árin á
Bolungarvík, þar sem hún
er nú. Keypti sig þar inn
í íbúð fyrir aldraða eftir
að Sölvi lést fyrir 3 árum.
Ekki komið að tómum
kofanum er blaðamaður
ber að dyrum og ætlar
að minna þessa 82ja ára
gömlu konu á fyrri kynni
er hann kom á Hesteyri
með hafurtask á bakinu
einhverntíma fyrir 1970
meðan þau Sölvi voru þar
öll sumur. „Já komdu
blessuð, það var 1969“.
Minninu skeikar hvergi
um þetta eða neitt annað
sem ber á góma.
Hesteyri átti sitt „Hvíta hús“ á
velmektardögunum, engu síður
en aðrar stórborgir.
Sigrún Bjarnadóttir býr í hárri
elli á á Bolungarvík.
Sigrún kom fimm ára til
Hesteyrar árið 1910.
Aðeins 15 árum eftir
að Ásgeirsverslun á
ísafirði hafði fengið lóð
undir útibú á svonefndri Stekks-
eyri rétt innan við Hesteyri, þar
sém þá voru tvö býli með torf-
bæjum. Hesteyringum á óvart
kom svo gufuskip með vélar og
húsaviði 4 árum síðar og skipaði
á land. Brödrene Bull frá Túns-
bergi í Noregi voru komnir þeirra
erinda að reisa hvalstöð á Stekks-
nesi, höfðu leigt landið af Ás-
geirsverslun. En Hesteyrarbænd-
ur höfðu upp úr 1880 hafnað
beiðni hvalveiðikóngs Norðmanna
Svend Foyn er hann kom og falað-
ist eftir þessu landi. Nú var þarna
komin norsk hvalstöð og allt í
miklum uppgangi. Foreldrar Sig-
rúnar, Bjami Dósoþeusson frá
Görðum og Bjargey Sigurðardótt-
ir frá Látmm bjuggu í Aðalvíkinni
handan hálsins og höfðu eignast
12 börn á 10 árum og móðir henn-
ar eðlilega orðin heilsuveil. Svo
telpan var 5 ára gömul tekin í
fóstur til Guðbjartar Guðmunds-
son frá Reykhólum og Ragnheiðar
Jónsdsóttur frá Víðidalsá í Húna-
vallasýslu, sem bjuggu á Hesteyri.
Þau áttu eina 15 ára gamla dótt-
ur, sem Sigrún segir að hafi komið
í staðinn fyrir systkinin heima.
Saga systurinnar, Ingibjargar
Sigutjónu sem gekk undir nafninu
Jóna Guðbjarts, er merkileg og
raunar furðulegt að hún skuli
aldrei hafa verið sögð, svo mjög
sem þessi unga stúlka úr fámenn-
inu á Hesteyri var á undan sinni
samtíð. Hún var heima fyrsta árið
eftir að Sigrún kom á heimilið og
fór svo suður í Verslunarskólann,
þar sem hún var í tvo vetur.
Dvaldi þá heima þar til Sigrún
var fermd. „En við fermingu kom-
ust allir í fullorðinna manna tölu
á þeim árum“, segir Sigrún
„Fóstra mín var heilsuveil og Jóna
tók af mér loforð um að vera hjá
foreldrum okkar þar til hún kæmi
aftur. Ætlaði að taka mig suður
til sín og hjálpa mér til að læra.
En hún kom aldrei aftur, dó árið
1930. Og ég efndi það sem ég
hafði lofað. Ég var mjög bundin
yfir fóstru minni veikri, því hún
komst ekki út, en hún dó tveimur
árum á eftir Jónu. Og fóstri minn
dó hjá okkur Sölva.“
Þótt æfi Jónu systur hennar
yrði ekki löng var hún ekki við-
burðarsnauð. Hún hafði eftir að
hún kom suður safnað sér fyrir
farareyri og haldið til Þýskalands
til að læra þýsku. Var í bóksala-
skóla í Leipzig, enda hafði hún
unnið við það. „Hún var verslun-
arstjóri í Bókaverslun ísafoldar
hjá Sigríði Björnsdóttur. Jóna er
áreiðanlega fyrsta konan sem fer
utan til að læra þessi fræði og
mér þykir merkilegt að ég hefí
hvergi séð þess getið nema í smá-
klausu í Lögréttu 1928. Líklega
af því að hún var kvenmaður",
segir Sigrún. En árið eftir veiktist
Jóna og var frá vinnu í heilt ár.
Sigríður seldi verslunina Hjörleifi
Hjörleifssyni, sem vildi fá Jónu
áfram. Hún tók við versluninni,
en sama vorið fær hún heilabólgu
og deyr.
Norðmenn
reistu hvalstöð
Sigrún var að vísu ekki nema
10 ára gömul þegar hvalstöð
Norðmanna hætti 1915 er hval-
Ljósm. E.Pá.
veiðibann var sett á vegna ofveiði
á hvölum, en hún man vel eftir
þeim.„Ég var stundum send með
mjólk í stóra skálann sem þeir
byggðu þarna. Þetta var gríðar-
stórt rauðmálað hús sem var
brakki fyrir fólkið þá og síðar en
var í lokin selt. Eg fór venjulega
með mjólkina upp þar sem verk-
stjórarnir voru í herbergi. Gamall
Norðmaður tók við mjólkinni og
gaf mér alltaf brauðsneið með
sykri ofan á. Það þótti mér nú
gott. Eitt sinn var nýbúið að koma
með heilan hval. Ég fór niður á
planið, þar sem átti að fara að
lensa. Ég var á skinnskóm og svo
mikill grútur þar að ég þorði ekki
á planið. Þá kom Niels flensari
og kallaði til mín Sik-rún, eins
og þeir kölluðu mig allir. Mér var
illa við það, sagði að það væri
enginn sykur í mér. Hann spurði
hvað ég væri að gera þama. Ég
var farin að skilja sumt af því sem
þeir sögðu. Hann var í öllum
galla, tók mig upp og bar mig í
kring um hvalinn, svo ég fékk að
sjá hann.“ Hvalurinn var dreginn
með gufuspili upp á bryggjur sem
smíðaðar voru, en mjög aðdjúpt
var þarna. „Hvalimir sem þeir
/
/