Morgunblaðið - 13.09.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1987
Væri vansæll maður ef
ég gæti ekki málað
Rætt við Pétur Friðrik listmálara
Holyday Inn, nýja hótelið við Sigtún í
Reykjavík, er glæsileg bygging og þegar inn
er komið er allt svo dæmlaust létt og ljóst
í litum og formi. Meira að segja starfsfólkið
sem stendur bak við afgreiðsluborðið í
anddyrinu er létt I bragði þegar ég spyr
hvar Pétur Friðrik listmálara sé að finna í
þessu stóra húsi. Að tilvísun fólksins geng
ég niður gráar marmaratröppur og beygi
til hægri inn í sólfylltan sal fullan af
málverkum. Þar blasa við mér myndimar
hans Péturs Friðriks í björtum og hlýjum
litum en listamaðurinn sjálfur er hvergi
sjáanlegur. Eg skoða málverkin vandlega
og bíð eftir málaranum, en hann lætur ekki
sjá sig. Myndiraar finnast mér aðlaðandi,
einmitt þannig myndir sem koma fólki til
að f innast lífið skemmtilegt og umhverf ið
eftirsóknarvert. Ég er lengi að skoða en
ekki kemur Pétur.
Uppi í kaffistofunni heyri
ég á tal tveggja manna
og það með að annar
þeirra eigi von á blaða-
konu frá Morgunblað-
inu sem orðin sé nokkuð sein. Ég
stend þegar upp og kynni mig og
eins og mig grunaði er þar Pétur
Friðrik á ferð. Við setjumst saman
við borð og tökum að spjalla saman.
Pétur segist hafa teiknað og
málað frá barnsaldri og fengið
fyrstu olíulitina að gjöf frá föður-
bróður sínum Hans Þórðarsyni
stórkaupmanni þegar Pétur var
varla kominn á skólaaldur.
„Ég geymdi olíulitina eins og
gersemar, hafði þá nánast uppá
punt lengi vel,“ segir Pétur og hlær
svo línurnar í andlitinu verða dýpri
og skarpari. Þegar Pétur Friðrik
hlær hverfur af honum lokaður og
feimnislegur svipur sem hann hefur
haft á andlitinu frá því hann settist
við borðið hjá mér og annar og
hýrlegri svipur tekur völdin.
Pétur Friðrik Sigurðsson er
fæddur að Sunnuhvoli við Háteigs-
veg í Reykjavík í húsi afa síns
Péturs Hjaltested úrsmiðs sem rak
þá búskap við Háteigsveginn. Þar
bjuggu foreldrar hans fyrsta árið í
búskap sínum en þau skildu nokkru
síðar. Pétur ólst upp hjá móður
sinni, Ólafíu Hjaltested, sem vann
fyrir þeim báðum með því að vaka
yfir sjúklingum á nóttunni. „Ég var
því oft einn,“ segir Pétur. „Oft var
ég skilinn eftir á kvöldin með fjöl
yfir rúmið mitt og pappír og liti hjá
mér. Ég var myrkfælinn á þessum
árum og reyndi að festa hugann
við að teikna og mála og gekk það
oftast vel. Stundum var ég að teikna
við kertaljós. Einu sinni þegar ég
var níu ára var ég eitt sinn að fikta
með greiðu of nærri kertinu. Hún
fuðraði allt í einu upp og ég henti
henni skelfíngu lostinn út á gólf
og fleygði yfir hana teppi til að
slökkva eldinn. Það gekk en það
kom ljótur brunablettur á nýjan
gólfdúkinn. Mamma leigði það hús-
næði sem við vorum þá í og ég gat
lítið sofið um nóttina af hræðslu
um að brunabletturinn kæmi henni
í vandræði. Þegar hún kom heim
um morguninn varð hún ekki reið
heldur þvert á móti prísaði sig sæla
að ég skyldi hafa sloppið óskaddað-
ur og ekki kveikt í húsinu. Þessar
kringumstæður allar urðu til þess
að teikningin varð mér mikils virði.
Pabbi og mamma tóku saman á
ný þegar ég var ellefu ára og þá
fór pabbi að hvetja mig til að mála
sem mest og teikna. Hann hvatti
mig einnig til þess að sleppa gagn-
fræðaskólanámi þegar ég var
fjórtán ára og fara heldur í Handíða
og myndlistarskólann."
Pétur segir mér að hann ljúki
alltaf vinnu sinni á því að þvo pensl-
ana í vaskinum heima hjá sér, fyrst
upp úr þynni og síðan úr vatni og
sápu. „Þetta verður maður að gera
til að hafa verkfærin hrein, þó ekki
sé það skemmtilegt, það hefur mik-
ið að segja að halda litaspjaldinu
og penslunum hreinum ef maður
ætlar að ná fram tærum og hreinum
litum," segir hann og brosir. Ég
spyr hvort hann sé' ekki lengi að
mála ef hann þurfi alltaf að vera
að skipta um pensla en þá hlær
Pétur við og segist eiga fjölmarga
pensla, svo það komi ekki að sök.
Við snúum talinu aftur að mynd-
listamámi Péturs og hann segir
mér að hann hafi lært mikið í teikn-
ingu hjá Kurt Zier sem kenndi
teikningu í Handíða og myndlistar-
skólanum. „Hann var þýskur og
kom hingað með Lúðvík Guðmunds-
syni skólastjóra, sem stofnaði
Handíðaskólann, hann er einn besti
teiknikennari sem ég hef nokkum
tíma kynnst."
Við Pétur göngum nú niður í
sýningarsalinn til þess að skoða
saman málverkin 30 sem eru á sýn-
inguni. Pétur segir mér að hann
leitist jafnan við að hengja þannig
upp myndir að þær „spili hver á
aðra“, heitir og kaldir litir spili sam-
an, eins og hann kallar það. Fyrstu
sýningu sína hélt Pétur þegar hann
var 17 ára gamall árið 1946 og
þótti það nánast furðulegt tiltæki
af svo ungum manni á þeim ámm.
Sýningin var í listamannaskálanum
gamla og mikið um hana skrifað
og hinn unga listamann. Pétur var
þá hættur námi í Handíðaskólanum
eftir tveggja vetra nám og var að
búa sig undir að fara utan til náms.
„Um haustið fór ég í skóla í
Kaupmannahöfn og var þar í þijá
vetur,“ segir Pétur.„Ég tel að ég
hafi verið full ungur þegar ég hóf
þar nám, of óhamaður. Mér finnst
núna að ég hafi farið í nokkra ára
öldudal eftir vem mína á skólanum
í Danmörku, Ég var lengi að vinna
mig upp úr danska grámanum sem
ég vandist á í skólanum, en ég öðl-
aðist þar hins vegar meiri mýkt í
litum. Danir em yfirleitt mjúkir í
litum, það er þeirra skóli.
Áður hafði ég orðið fyrir áhrifum
af þeim mönnum sem vom á toppn-
um héma heima þá, t.d Snorra
Arinbjamar og Þorvaldi Skúlasyni.
Ég hafði kynnst Þorvaldi á Húsa-
felli og þar kynnst ég líka Ásgrími
Jónssyni. Ég var sendur í sveit að
Húsafelli, þegar ég var um ferm-
ingu. Pabbi borgaði með mér og
ég átti að fá að mála. Reyndin varð
sú að ég var settur í vinnu og
málaði minna en til stóð. Ásgrímur
var þar þá að mála og ég var stund-
um að tala við hann. Hann var
dálítið styggur fýrst og það leið
nokkur tími þar til hann fór að tala
við mig að gagni. Þá hafði hann
uppgötvað að ég var að bisa við
að mála. Hann „krítiseraði" þá eina
mynd eftir mig. Hann horfði á hana
lengi vel og réri fram í gráðið og.
sagði svo við mig:„‘Þú verður að
athuga eitt, ljósið kemur úr einni
átt.“ Ég hafði þá sett skuggana
nokkuð tilviljanakennt á tijástofna
sem vom fremst á myndinni. Hann
sagði ekki meira þá en næstu ár
kynntist ég honum betur og hann
var ákaflega elskulegur maður.
Hann gaf mér mjög góð meðmæli
þegar ég fór á skólann í Kaup-
mannahöfn.
Það opnaði mér nýjan heim að
skoða söfnin úti. Þar sá maður
tækni sem var svo miklu meiri en
maður hafði sjálfur vald á. Við sótt-
um mikið saman sýningar, ég,
Jóhannes Geir og Veturliði Gunn-
arsson. Við urðum vinir þama úti
og höfum verið það síðan. Eftir
námið var ég um tíma í París og
sá þar stórkostleg söfn.
Éftir að ég kom heim fór ég að
æfa spretthlaup á vegum KR. Ég
hafði æft hlaup áður en ég fór út.
og var nú gripinn glóðvolgur þegar
ég kom. Ég hafði dottið úr æfingu
meðan ég var ytra en náði þrátt
fýrir það hvað bestum tímum eftir
að ég kom heim. Ég keppti meira
að segja í hlaupi á Olumpíuleikun-
um í Helsingfors árið 1952. Þegar
hér var komið sögu var ég giftur
og átti Iítinn son svo ég hætti hlaup-
unum og fór út land til þess að;
mála. Ég man að pabbi sagði við
mig:„Þú þarft að fara beint upp að
Húsafelli að mála, þú verður að sjá
fýrir konu og barni.“
Konunni minni, Sólveigu Jóns-
dóttur, kynntist ég vestur á
Snæfellsnesi, að Búðum. Ég var að
mála á þeim fallega stað. Hún var
gestur þar í tjaldi með systur sinni
og ég kynntist henni þar af tilvilj-
un. Ég varð hrifínn af henni strax
og ég sá hana. Hún fór heim á
undan mér í bæinn en ég hafði
uppá henni þegar ég kom. Eg mál-
aði hana mikið þegar við vorum
ung, teiknaði hana með bam á
bijósti, ég hafði oft tækifæri til
þess því við eigum fimm böm. Ann-
ars hef ég gert of lítið af því að
mála portrettmyndir. Það er erfitt
að fá fólk til að sitja fyrir. Helst
langar mig til að mála íslenska
bændur eða sjómenn, en þeir em
tregir til að sitja fýrir. “