Morgunblaðið - 11.10.1987, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, simi 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, simi 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Ar
frá leiðtogafundi
Um þessa helgi er ár liðið
frá því, að þeir Ronald
Reagan, Bandaríkjaforseti, og
Mikhail Gorbachev, leiðtogi
Sovétríkjanna, hittust hér í
Reykjavík. Fundi þeirra lauk
undir kvöldmat sunnudaginn
12. október. í forystugrein
Morgunblaðsins daginn eftir
sagði meðal annars um niður-
stöðu viðræðnanna: „I stuttu
máli kom í ljós, að risaveldin
ættu að geta náð samkomulagi
um fækkun meðaldrægra eld-
flauga í Evrópu og Asíu. Þau
ættu að geta samið um mikla
fækkun langdrægra eldflauga.
Þau ættu að geta jafnað ágrein-
ing sinn um tilraunir með
kjamorkuvopn. Það, sem veldur
því, að þetta er allt sett í við-
tengingarhátt er sú staðreynd,
að leiðtogamir kvöddust ósáttir
um afstöðuna til geimvama, það
er vamarkerfa gegn langdræg-
um eldflaugum." Og þriðjudag-
inn 14. október sagði í
forystugrein Morgunblaðsins:
„í framtíðinni verður ekki
fjallað um samskipti stórveld-
anna og vígbúnað og afvopnun
án þess að nefna land okkar og
höfuðborg. í Reykjavík kom í
fyrsta sinn afdráttarlaust í ljós
um hvað Bandaríkin og Sov-
étríkin geta samið og um hvað
þau virðast ekki geta samið. í
kjölfarið fylgir vafalaust mikið
áróðursstríð, sem að sjálfsögðu
beinist eingöngu að því að ná
athygli íbúa hins frjálsa heims.
Miklu skiptir að menn láti ekki
mgla sig í ríminu og taki af-
stöðu á grundvelli þekkingar og
raunsæis. Ástæðulaust er að
örvænta um að nýtt tímabil
spennu og kulda í samskiptum
stórveldanna sé að renna upp.
Sterkar líkur eru á því, að þeg-
ar áróðursstríðinu linni verði á
ný sest á rökstóla og samið um
verulega kjamorkuafvopnun,
enda er grundvöllur fyrir slíku
samkomulagi ef báðir aðilar
hafa vilja til að leysa ágreining
sinn.“
Því er þetta rifjað upp hér
og nú, að í samskiptum Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna hefur
þróunin verið á þann veg, sem
þama er lýst. Sovétmenn fikr-
uðu sig frá fleygnum vegna
geimvamanna og nú er unnið
að því baki brotnu í Genf að
berja saman samning um út-
rýmingu á meðaldrægum eld-
flaugum. Er þess vænst, að
hann verið undirritaður í Banda-
ríkjunum innan tiltölulega
skamms tíma. Þá hefur verið
ítrekað, að langdrægum eld-
flaugum skuli fækkað. Jafnan
þegar rætt er um þessi mál öll
er Reykjavíkurfundurinn nefnd-
ur sem vendipunktur, svo að
notað sé sama orð og Mikhail
Gorbachev gerði í nýlegri ræðu
í Múrmansk.
Þótt Sovétmenn hafi lítið
gert annað en að gangast inn
á gamlar og nýjar tillögur
Bandaríkjamanna og Vestur-
landa frá fundinum í Reykjavík,
er sú mynd gjaman dregin ugp,
jafnvel af utanríkisráðherra ís-
lands, að Sovétmenn hafi betur
í áróðursstríðinu. Slái menn
lengi og oft á þessar nótur sann-
færast þeir sjálfir að lokum og
jafnvel fleiri. Sovétmenn töpuðu
áróðursstríðinu um meðaldrægu
eldflaugamar á sínum tíma.
Þeir vinna það ekki, þegar rætt
er um fækkun flauganna, nema
forvígismenn Vesturlanda haldi
illa á málum.
Mestu skiptir að sjálfsögðu
að sjá það, sem er á bak við
áróðurinn. Strax frá því að
fundurinn í Reykjavík var boð-
aður með 11 daga fyrirvara
voru margir fullir efasemda um
réttmæti þess, að leiðtogar
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna hittust í skyndi. Eins og
fundunum í Höfða hefur verið
lýst síðan er ljóst, að þar hefur
margt verið gert í flýti og
kannski án minni fyrirhyggju
en ella hefði mátt vænta, vegna
þess sem í húfí var og er. Einn
þeirra manna, sem var á móti
þessum skyndifundi, er Henry
Kissinger, fyrrum utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna. Hann
hefur nú í heilt ár varað við
ráðabruggi leiðtoganna um út-
rýmingu kjamorkuvopna. í
nýlegri grein í vikuritinu News-
week talar hann oftar en einu
sinni um „áfallið í Reykjavík“.
Þannig sýnist sitt hveijum. Víst
er, að sú skipan öryggismála,
sem lagður var grundvöllur að
á fundinum í Höfða, á eftir að
vera lengi í gerjun og kann að
leiða til meiri brejdinga, en við
getum séð fyrir.
Reykjavíkurfundurinn var
heimssögulegur. Um það verður
ekki deilt. Hann skipti einnig
miklu til að auka sjálfstraust
okkar íslendinga og leiddi okkur
í návígi við kvikuna í hinum
flóknu alþjóðamálum. Fundur-
inn var mikilvæg staðfesting á
réttmæti íslenskrar utanríkis-
stefnu. Að öllu þessu búum við
lengur en í eitt ár og eigum að
nýta okkur eftir fremsta megni.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 10. október
Menningarlegt sjálfstæði
Þeir sem börðust ákveðn-
ast fyrir því að einokun
ríkisútvarpsins yrði rofin
gerðu það að sjálfsögðu
á þeim forsendum að
nýjar stöðvar umgeng-
just íslenzkan menning-
ararf af þeirri nærgætni
og 'með þeirri virðingu sem sómir þeirri
nýju kynslóð á íslandi sem þolir ekki höft
en leggur áherzlu á frelsi einstaklingsins
og minnkandi ríkisafskipti. Fyrir þeim
vakti að sjálfsögðu að íslenzk tunga yrði
í hávegum höfð í nýjum fjölmiðlum, bæði
í sjónvarpi og þeim útvarpsstöðvum sem
leyft yrði að starfa í kjölfar víðsýnni af-
stöðu alþingis en verið hafði. Reynslan
hefur sýnt okkur að á þessu er því miður
meinbugur. íslenzk tunga er ekki alltaf í
fyrirrúmi í þessum fjölmiðlum. Sjónvarps-
stöðvarnar varpa að miklu leyti út ensku
tali, þannig að engilsaxneska er að verða
það tungumál sem mest og oftast hljómar
á íslenzkum sjónvarpsheimilum. Þó að
myndir séu textaðar nægir það ekki í
mörgum tilfellum, jafnvel fréttamyndir eru
með ensku tali og er það vægast sagt
óþolandi. Textun fréttamynda er oft ábóta-
vant og alltof mikið af engilsaxnesku efni
látið fljóta með af þeirri ástæðu einni að
það er nærtækt. A Ítalíu t.a.m. grípa
fréttaþulir fram í fyrir hvaða erlendum
höfðingja sem er, hvort sem hann heitir
Reagan eða Thatcher, þannig að sjón-
varpið verður fyrst og síðast miðill fyrir
ítalska tungu og ítalskt fólk. En þá þarf
ekki heldur á eins mikilli textun að halda
og hér heima, en hún er harla misjöfn, svo
að ekki sé meira sagt.
(Fyrir skemmstu var talað um að erfa ein-
hvem af peningum í ríkissjónvarpinu og
alltaf um að erfa þegar átt var við að
arfleiða, en sú sögn virðist ekki vera í
orðabók ríkisfjölmiðilsins!)
ítalir hafa reynslu fyrir því að hafa glat-
að tungu sinni einu sinni og hyggjast ekki
glata henni öðru sinni. Allar þjóðir sem
rækta garðinn sinn í alvöru gera það með
svipuðum hætti. Reglugerð fyrir íslenzkt
sjónvarp og útvarp gerir einnig ráð fyrir
því, að erlendum tungum séu skorður sett-
ar í þessum fjölmiðlum.
En meðan sama ástand ríkir og verið
hefur geta sjónvapsstöðvarnar ekki hreykt
sér hátt og þurfa aukið aðhald svo að
íslenzk menningararfleifð fjúki ekki út í
veður og vind og íslenzk tunga njóti þeirra
nauðsynlegu forréttinda sem hún á skilið.
Ef hún yrði að einhveiju hrognamáli eins
og til að mynda því sem innfæddir tala á
Bahamaeyjum þar sem allsráðandi er ein-
hvers konar illskiljanleg enskublanda enda
engin æðri menntun í landinu, til að mynda
háskólar, þá höfum við glutrað niður því
sem okkur var trúað fyrir og hefðum fulla
ástæðu til að fyrirverða okkur fyrir hlut-
skipti okkar.
I athyglisverðri grein eftir Steingrím
Gaut Kristjánsson borgardómara sem birt-
ist hér í blaðinu fyrir skömmu bendir
höfundur á það sem hann kallar „þjóðnýt-
ingu vitleysunnar" og segir m.a.: „Loks
hjó sá er hlífa skyldi. Sjálft ríkisútvarpið
setti á stofn sérstaka deild sem nær ein-
göngu flytur afurðir bandarísks afþrey-
ingariðnaðar í formi tónlistar eða meira
og minna vel lukkaða eftirlíkingu hennar.
Á eftir fylgdi skriða útvarpsstöðva, sem
allar virðast hafa sem næst sömu dag-
skrá, aðallega auglýsingar og dægurtón-
list, með ótrúlega fábreyttu lagavali."
Segir greinarhöfundur að mörgum hafí
mislíkað að ríkisvaldið skyldi ganga til liðs
við gróðaöflin og setja erlenda iðnaðaraf-
urð í sæti þjóðlegrar tónlistar með erlend-
um textum sem heyrast sem betur fer
sjaldnast og er það hin mesta guðsblessun
að margra dómi.
Þessi tegund nýs siðar hefur lítt aðlag-
ast arfí okkar og ber að harma það því
að hingað til hafa íslendingar ávallt verið
fullfærir um að tileinka sér erlend áhrif
með þeim hætti að breyta þeim í mikil-
væga íslenzka reynslu. Um þetta segir
greinarhöfundur ennfremur: „Margir Is-
lendingar virðast álíta að aldalangri
einangrun þjóðarinnar sé nú farsællega
lokið, en menningarástandinu verður
kannski bezt lýst með því að líkja því við
það ef við hefðum á sínum tíma veitt Bret-
um leyfi til að athafna sig óhindrað í
landhelgi okkar en varið hana af hörku
fyrir öðrum.“ Og loks segist hann ekki enn
hafa „haft spumir af menningarþjóð sem
hefur afsalað sér menningarlegu sjálfstæði
með þeim hætti sem íslenzka ríkið hefur
gert með stofnun og rekstri „Rásar tvö“.“
Allt er þetta íhugunarefni og ástæða
fyrir fólkið í landinu til að gera sér ein-
hveija grein fyrir því á hvaða leið við erum.
Við ætluðum aldrei að kaupa neitt frelsi
því verði að íslenzkri tungu og arfleifð
yrði fórnað á altari þess. Þvert á móti
höfum við trúað því að frelsið efli þessa
arfleifð og blási nýju lífi í gamlan veru-
leika.
Hættulegar krossgötur
Við erum á krossgötum í hættulegum
tæknibúnum heimi. Við þurfum að ná átt-
um. Við þurfum að horfast í augu við
hættur. Við eigum að melta erlend áhrif
eins og íslenzka þjóðin hefur ávallt gert
en ekki að verða þeim að bráð.
í Morgunblaðinu fyrra laugardag var
frétt þess efnis að hin kristilega útvarps-
stöð, Alfa, hefði undanfarin fimmtudags-
kvöld sent út þátt á ensku með banda-
rískum prédikara. Kjartan Gunnarsson
formaður útvarpslaganefndar sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að samkvæmt
reglugerð skyldi efni flutt á íslenzku.
Þegar menn fá aukið frelsi eiga þeir
að fara vel með það. Þeir eiga að virða
það. Þeir eiga að virða reglur lýðræðislegs
samfélags eins og okkar. Annars á að
setja frelsinu skorður. Ekkert frelsi er svo
dýrmætt að það megi verða til þess að
eyðileggja tungu okkar og arf. Á skal að
ósi stemma. Þessir hálf engilsaxnesku ljós-
vakar verða að gera sér grein fyrir því.
Þjóðin mun aldrei skrifa upp á neinn þann
víxil sem arfur okkar og íslenzk menning
hefur ekki efni á. Menntamálaráðherra ber
skylda til þess í framhaldi af samþykkt
alþingis og í samræmi við reglur um ljós-
vaka að fylgjast með því að þær séu
haldnar og þá ekki sízt að við vemdum
bömin okkar fyrir útlenzkum hroða, ölum
þau upp í íslenzku andrúmi, látum þau
tala hlusta og hugsa á íslenzku, ekki sízt
á heimilunum sem er friðhelgur griðastað-
ur þeirra. Frumskylda okkar er við þessa
tungu, þennan menningararf og svo böm-
in sem eiga að flytja þennan arf inní
framtíðina. Megi íslenzku þjóðinni og for-
ráðamönnum hennar auðnast að varðveita
íslenzkt samfélag eins og efni standa til
og saga okkar gefur vísbendingu um. Allt
annað eru aukaatriði á þeirri líðandi stund
sem við getum haft einhver áhrif á. Erlend-
ar tungur eiga aldrei að vera í fyrirrúmi
í íslenzku samfélagi. Þær em einungis
tæki í samskiptum við aðrar þjóðir og til
að auka mönnum þekkingu. En þær geta
aldrei komið í stað íslenzkunnar, mega það
ekki, og erlendum áhrifum á að breyta í
íslenzkan veraleika með svipuðum hætti
og Jónas gerði þegar hann snaraði ljóði
Heines og sagði:
Sefur nú Selflall
og svarta teygir
skuggafingur
af Skeiðum fram.
Sjónvarpsskóli á
vegum háskólans
Með þessum hætti og að fyrirmynd lista-
skáldsins góða eigum við að breyta mikil-
vægri erlendri reynslu í íslenzkan
veraleika. Það getum við m.a. gert með
því að breyta fjölmiðlum fólksins í landinu
í hvítan galdur, til fræðslu og þroska. Við
eigum að gera gangskör að því að fjöl-
þætt kennsla verði tekin upp í ríkissjón-
varpinu og áherzla lögð á íslenzka tungu,
sögu og menningu. En þar á einnig að
miðla annarri mikilvægri þekkingu svo að
við séum enn betur í stakk búin til að til-
einka okkur erlend áhrif sem máli skipta.
Tungumálakennsla á að sjálfsögðu að vera
sterkur þáttur í starfsemi Sjónvarpsskól-
ans. Og hann á að vera undir stjórn vel
menntaðra manna, ekki sízt háskólakenn-
ara. Það verður skemmtilegt þegar við
höfum eignazt enn eitt menntasetrið, Sjón-
varpsskóla ríkisútvarpsins.
Gleymum því ekki að beittasta vopnið
í sjálfstæðisbaráttu okkar var tungan og
sérstæður menningararfur. Jón Sigurðsson
var sjálfur merkur fræðimaður í íslenzkum
efnum og fánaberarnir framkvöðlar í
menningarmálum, fyrsti ráðherrann ást-
sælt þjóðskáld. Það var kannski engin
tilviljun, a.m.k. táknrænt.
Hvað um metnaðinn?
Sú var tíðin að ýmsir töldu að varnarlið-
ið gæti haft afdrifarík áhrif á arf íslend-
inga og tungu okkar. Menn þurfa ekki að
hafa þessar áhyggjur lengur. Bandaríska
sjónvarpinu hefur verið lokað, fáir hlusta
á útvarp hersins og samskipti við varnarlið-
ið era minni nú en nokkra sinni, jafnvel
svo að af ummælum fulltrúa þess mætti
helzt ráða að þeir vamarliðsmenn teldu
einangranina næsta óbærilega eftir að
nýja flugstöðin tók til starfa. En hvað sem
andlegri heilsu vamarliðsins líður verður
að telja að nú ríki eðlilegra ástand á
Keflavíkurflugvelli en áður var og raunar
hefði flugstöðin átt að rísa fyrir löngu.
Þeir sem höfðu aftur á móti miklar
áhyggjur af bandaríska sjónvarpinu á
Keflavíkurflugvelli á sínum tíma hafa
áreiðanlega einnig æma ástæðu til að
hafa þó nokkrar áhyggjur af ljósvökunum
og þeirri engilsaxnesku síbylju sem við
höfum sjálf valið og dynur nú á íslenzkum
heimilum og vinnustöðum frá morgni til
kvölds. Útlenzkar bíómyndir hafa að miklu
leyti tekið við af íslenzka baðstofuylnum
og þó að reynt sé að texta þær fer ekki
hjá því að sérhver íslendingur fær meiri
daglegan skammt af ensku tali, bæði í
söng og samræðum, en sæmir rótgróinni
menningu okkar eða samrýmist því tak-
marki að vernda andlega auðlegð íslenzkr-
ar menningar og þá tungu sem okkur
hefur verið trúað fyrir. Eitthvað þætti
skjóta skökku við ef íslenzk dagblöð væra
öðram þræði skrifuð á enska tungu þótt
það sé kannski ekki alveg sambærilegt við
tal í bíómyndum. En það er þó sambæri-
legt við erlent tal í fréttamyndum og ýmsu
öðra daglegu dagskrárefni ljósvakafjöl-
miðlanna. Blöðin þurfa dag hvem að rísa
undir þeim metnaði að varðveita íslenzkt
ritmál og verða að hlíta þeim kröfum sem
til þeirra era gerðar. Áðhald og sjálfs-
gagnrýni er fyrsta boðorðið á hverri góðri
ritstjóm. Samt vill margt fara úrskeiðis,
ekki síður hér á Morgunblaðinu en í öðram
fjölmiðlum. En þá er rejmt að bæta úr
þótt misjafnlega takist til. Hvað sem því
líður verður blöðunum ekki legið á hálsi
fyrir að selja áskrifendum sínum efni i
erlendum búningi og standa þau að því
lejrti feti framar en aðrir fjölmiðlar í
landinu. Stundum er þess óskað að auglýs-
ingar séu t.a.m. birtar á erlendum málum
hér í blaðinu, því hefur verið hafnað með
örfáum undantekningum og þá þannig að
íslenzkur texti birtist jafnhliða. Þannig var
á sínum tíma hafnað stórauglýsingu frá
erlendum banka hér í blaðinu vegna þess
að viðkomandi vildi ekki gangast undir
þá reglu að Morgunblaðið birti texta sinn
helzt einvörðungu á íslenzku. Um þetta
era ótal dæmi og hafa áreiðanlega öll
íslenzk dagblöð einhvem tíma þurft að
horfast í augu við þessa freistingu án þess
að láta undan henni. Með þeim hætti einum
getum við varið íslenzka menningarlög-
sögu og svo auðvitað með því að telja
erlent tal í ljósvökum illa nauðsyn og und-
antekningu en sízt af öllu einhveija
aðalreglu sem helgast af mikilvægri list-
rænni miðlun, en slík miðlun er undantekn-
ing í ljósvökunum sem era frekar farvegur
fyrir stóriðju í hugbúnaði en listræna tján-
ingu. Raunar er sjónvarpið mestmegnis
skemmtiiðnaður og neyzluvara í formi
léttrar tónlistar og skvaldurmynda. En það
er einnig vel fallið til kynningar á mynd-
list (Cézanne) og óperam, s.s. Cosi fan
tutti, II trovatore og Don Giovanni sem
við höfum séð í sjónvarpi ríkisútvarpsins.
Einnig mætti geta vel heppnaðra útsend-
inga frá merkum tónleikum. En þetta era
Dýrmæt forréttindi í nútímaþjóðfélagi — þögnin.
undantekningamar sem sanna regluna.
Og ýmislegt góðgæti af þessu tagi geta
menn fengið hjá myndbandaleigum sem
einnig hafa upp á að bjóða ágætar kvik-
myndir innan um drasl og léttmeti til
aíþreyingar.
Forréttindin
nær einsdæmi
Við minntumst á vamarliðið. Sagt er
að fylgi við það og þá öryggisstefnu sem
mörkuð hefur verið á alþingi íslendinga
undanfarna tæpa fjóra áratugi sé nú minna
en nokkra sinni áður. Allir vita hver ástæð-
an er, hvalveiðideilan við Bandaríkin. Við
þolum enga svokallaða íhlutun útlendinga
í okkar mál og er það í sjálfu sér vel en
þá viljum við einatt gleyma því að dvöl
vamarliðsins hér á landi og samstarfíð við
Bandaríkin hafa veitt okkur forréttindi
sem era nær einsdæmi. í skjóli þeirra
höfðu Loftleiðir lengi vel margvísleg for-
réttindi fram yfír önnur flugfélög í Evrópu,
þeirra vegna bratum við á bak aftur úrelt
lög Bandaríkjaþings um einokun á flutn-
ingi bandarískra skipa fyrir Bandaríkjaher
og náðum aftur í okkar hendur margvís-
legum flutningum sem Rainbow Navigati-
on höfðu náð til sín í skjóli fyrmefndra
einokunarlaga svo að ekki sé talað um
lausn þorskastríða fyrir tilverknað Atlants-
hafsbandalagsins. Þá ættu menn einnig
að gæta þess að Bandaríkjastjóm gekk í
hvaladeilunni þvert á bandarísk lög og
almenningsálitið í Bandaríkjunum til að
þóknast meirihluta íslendinga og íslenzk-
um stjómvöldum í þessari viðkvæmu deilu
og má ætla að slík afstaða Bandaríkja-
stjómar sé án fordæma svo að ekki sé
meira sagt. Samt tókst að ragla menn í
ríminu og hefur það skaðað sambúð
Bandaríkjanna og íslands, að minnsta
kosti tímabundið, en vinátta þessara
tveggja þjóða innan Atlantshafsbandalags-
ins hefur verið grundvallaratriði í utanrík-
is- og öryggisstefnu íslendinga. Vonandi
verður skaðinn bættur sem fyrst svo að
öryggi landsins verði áfram tryggt og þar
méð jafnvægi sem stuðlar að afvopnun
eins og nú blasir við. Við eigum áreiðan-
lega meira í húfi en Bandaríkin í þessu
samstarfí. Án tengsla við Atlantshafs-
bandalagið og vamir þess væram við
öryggislaus á viðkvæmu svæði í Norður-
Atlantshafí. Vamarlaust ísland getur
boðið hættunni heim. Það væri eins og
hvert annað sár sem sýklar sæktu í.
Bandaríska vamarliðið er ekki á íslandi í
þeim tilgangi einum að veija Bandaríkin
fyrir sovézkri árás heldur til að tryggja
öryggi íslands og koma í veg fyrir að
okkur sé hætta búin af einræðisöflum sem
nú leika lausum hala við suðurlandamæri
Sovétríkjanna, í Afganistan.
Ef vamarliðið og aðild okkar að Atlants-
hafsbandalaginu væri ekki fyrst og síðast
til að veija frelsi og lýðræði Islands og lóð
á þá vogarskál að koma í veg fyrir
lífshættuleg átök stórveldanna, væri engin
ástæða fyrir okkur að eiga þetta samstarf
við aðrar þjóðir. Þá gætum við sent vamar-
liðið heim og gengið úr NATO. En hvort
tveggja, Atlantshafsbandalagið og vamar-
liðið, gæta lífshagsmuna okkar. Aðild
okkar að þessu öryggissamstarfi treystir
einnig öryggi Bandaríkjanna og Vestur-
Evrópu, og þá ekki sízt öryggi frænda
okkar Norðmanna og Dana.
Það era þannig gagnkvæmir hagsmunir
sem fylgja aðild okkar að öryggissam-
starfí vestrænna ríkja. Hálf einangruð
vamarstöð á Suðumesjum og nokkrar rat-
sjárstöðvar til eftirlits með sovézkum
flugvélum og kafbátum era einu framlög
okkar til þessa samstarfs og ástæðulaust
að láta sem það sé í þágu allra annarra
en okkar. Ef svo væri gætu samstarfsaðil-
ar okkar — og raunar allir aðrir — litið á
vamir og öryggi íslands sem söluvöru og
hugsjón okkar ekki þá, fyrst og síðast, að
veija frelsi okkar heldur fyrirlitlega og
dulbúna tilraun til að græða á löngun
annarra þjóða til að veija frelsi sitt og
framtíð.
íslenzka þjóðin hefur ávallt sýnt svart
á hvítu að hún metur frelsi sitt meir en
svo. Hún hefur í raun og vera ávallt verið
reiðubúin að leggja allt í sölumar svo að
hér megi ríkja lýðræðislegt samfélag
frjálsra Islendinga. Og þá auðvitað með
íslenzkan menningararf að bakhjarli og
varðveizlu hans og íslenzkrar tungu að
takmarki. Vamarstöðin á Keflavíkurflug-
velli er ill nauðsyn í ótryggum og hættuleg-
um heimi. Hún þrýstir sér ekki inn á
sérhvert sjónvarpsheimili í landinu eins og
það viðstöðulausa erlenda efni sem þjóðin
þarf að búa við í þessum áleitnu miðlum.
Það er engin lausn að benda mönnum á
að þeir geti skrúfað fyrir tækin. Kvikmynd-
in er nýjabram okkar tíma og því í senn
vinsæl og handhæg afþreying. Þannig
gegnir sjónvarpið nú sama hlutverki og
Fomaldarsögur Norðurlanda áður fyrr.
En þær vora skrifaðar á íslenzka tungu.
Þannig á skemmtiefni okkar einnig að
vera, í íslenzkum búningi.
Sjónvarpið er engar íslendinga sögur. Það
er farvegur fyrir sápuóperar. Það er mið-
ill Dynastýs og Dallass, þessarar enda-
lausu síbylju. Framhaldsþáttanna,
stóriðjunnar. Skemmtiiðnaðarins sem er
að gleypa allt samtímalíf.
En þessi iðnaður fyllir ekkert tóm í
manninum, tómið stækkar bara. Þetta
minnir helzt á orð Þórbergs í Kompaníinu
um þorstann í helvíti.
Skemmtiefni í hófi er hveijum manni
nauðsynlegt, að vísu, og alls góðs mak-
legt. En heimurinn færist ekki, þótt þetta
efni væri á ástkæra, ylhýra málinu. Það
gæti varla verið nein goðgá.
Kvikmyndalistin getur aftur á móti full-
nægt svipuðum kröfum og miklar bók-
menntir, örfáir leikstjórar og leikarar hafa
sýnt það og sannað.
En það er önnur saga. Efni í annað bréf.
*
Islenzk tunga er
ekki alltaf í fyr-
irrúmi í þessum
fjölmiðlum. Sjón-
varpsstöðvarnar
varpa að miklu
leyti út ensku tali,
þannig- að engil-
saxneska er að
verða það tungu-
mál sem mest og
oftast hljómar á
ísienzkum sjón-
varpsheimilum.
Þó að myndir séu
textaðar nægir
það ekki í mörg-
um tilfellum,
jafnvel frétta-
myndir eru með
ensku tali og er
það vægast sagt
óþolandi.