Morgunblaðið - 11.10.1987, Side 60

60 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1987
EITT AR LIÐIÐ FRA LEIÐTOGAFUNDINUM I REYKJAVIK
EITT ár er í dag liðið frá því
viðræður þeirra Ronalds Re-
agan Bandarikjaforseta og
Mikhails S. Gorbachev aðal-
ritara sovéska kommúnista-
flokksins hófust i Höfða í Reykjavík.
Þegar þær fréttir bárust að leiðtogarnir
hefðu afráðið að eiga óvæntar viðræður
hér á landi lögðu talsmenn beggja ríkja
áherslu á að ekki væri að vænta sögu-
legra afvopnunarsamninga að þessu
sinni heldur væri fundurinn fyrst og
fremst haldinn til að ræða stöðu af-
vopnunarviðræðna fyrir væntanlegan
leiðtogafund í Bandaríkjunum. Þegar
fundur þeirra 12. október dróst á lang-
inn tóku fjölmiðlar ýmsir að gera því
skóna að sögulegir atburðir væru að
gerast hér á landi sem marka myndu
þáttaskil í afvopnunarviðræðum risa-
veldanna. Því varð vart þó nokkurra
vonbrigða er dyrum Höfða var upp lokið
og leiðtogarnir héldu til sín heima án
þess að hafa gert með sér nokkurt sam-
komulag né heldur ákveðið hvenær þeir
ræddust við að nýju. Nú, ári síðar, er
hins vegar ljóst að á leiðtogafundinum
í Reykjavík var ýmsum hindrunum rutt
úr vegi en jafnframt skutu ný vandamál
upp kollinum sem enn eru óleyst. Segja
má með sanni að gangur afvopnunarvið-
ræðna hafi verið með ólíkindum hraður
og nú liggur fyrir bráðabirgðasamkomu-
lag um upprætingu meðaldrægra og
skammdrægra kjarnorkuflauga á landi,
sem þeir Reagan og Gorbachev munu
að öllum líkindum undirrita síðar i haust.
Reagan og Gorbachev að störfum i Höfða ásamt aðstoðarmönnum sínum.
Brautin rudd í átt að þýð-
ingarmiklu samkomulagi
eftir Ásgeir Sverrisson
„Leiðtogana greinir á um geim-
vamir“, sagði á forsíðu Morgun-
blaðsins mánudaginn 13. október.
Sagði þar ennfremur að leiðtogam-
ir hefðu rætt stórfellda fækkun
meðaldrægra flauga bæði í Evrópu
og Asíu auk þess sem rædd hefði
verið fækkun langdrægra kjam-
orkuflauga. Mikhail Gorbachev
krafðist þess hins vegar að sam-
komulag um þennan vopnabúnað
yrði tengt samningum um takmark-
anir á tilraunum með geimvopn.
Þetta gat Reagan forseti ekki fellt
sig við og kvaðst telja að slíkt sam-
komulag myndi gera Bandaríkja-
stjóm með öllu ókleift að vinna
áfram að geimvamaráætluninni.
Reagan lagði á hinn bóginn til að
uppsetningu vamarkerfa í géimn-
um yrði frestað um tíu ár á meðan
langdrægum kjamorkuflaugum
yrði fækkað á ári hverju. Gorbachev
krafðist þess á móti að bæði ríkin
myndu skuldbinda sig til að virða
ákvæði ABM-sáttmálans svonefnda
frá árinu 1972 um takmarkanir
gagneldflaugakerfa í 15 ár jafn-
framt því sem ákvæði hans varðandi
tilraunir og rannsóknir yrðu hert.
Þessi ágreiningur reyndist óleysan-
legur. Fljótlega kom í ljós að leið-
togamir höfðu rætt flestallar hliðar
vígbúnaðarmála á fundinum í
Reykjavík. Höfðu þeir orðið ásáttir
um að stefna bæri að upprætingu
meðaldrægra kjamorkuflauga í
Evrópu og rætt helmingsfækkun
langdrægra kjamorkuflauga.
„Núlllausnin“
Sovétmenn hófu að setja upp
meðaldrægar flaugar árið 1977 og
tveimur árum síðar urðu aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins sammála
um að setja upp bandarískar kjarn-
orkueldflaugar til að mæta þessari
ógnun. Árið 1981 kynnti Reagan
forseti fyrst „núlllausnina" svo-
nefndu. Sagði hann að hætt yrði
við að koma kjamorkueldflaugun-
um fyrir ef Sovétmenn fjarlægðu
eldflaugar sínar. Þessari tillögu
vísaði Leonid Brezhnev þáverandi
Sovétleiðtogi á bug. í maímánuði
það ár tilkynntu Sovétmenn að nýj-
um flaugum yrði komið fyrir í
ríkjum Austur-Evrópu féllu
NATO-ríkin ekki frá áformum um
uppsetningu bandarísku flauganna
í Evrópu. Stórveldin héldu áfram
að kynna tillögur varðandi meðal-
drægu flaugamar en viðræðumar
sigldu í raun í strand allt þar til í
janúar á síðasta ári er Gorbachev
lagði til að öllum bandarískum og
sovéskum meðaldrægum flaugum
yrði eytt á fímm til átta árum. Til-
laga Sovétleiðtogans var bundin því
skilyrði að Bretar og Frakkar efldu
ekki kjamorkuherafla sinn. Mánuði
síðar lögðu Bandaríkjamenn til að
allar meðaldrægar flaugar yrðu
upprættar og vísuðu á bug kröfum
Sovétstjórnarinnar varðandi herafla
Breta og Frakka. í september ákvað
Sovétstjómin að falla frá þessari
kröfu og mánuði síðar var leið-
togafundurinn haldinn í Reykjavík.
Varðandi meðaldrægu flaugam-
ar urðu leiðtogarnir ásáttir um að
Evrópuflaugarnar skyldu eyðilagð-
ar en hvoru ríkinu skyldi heimilt
að halda eftir 100 kjamaoddum
utan álfunnar. Þar með höfðu Sov-
étmenn efnislega fallist á tillögu
Reagans forseta um „núlllausnina"
sem miðaði að því að hefta stór-
fellda kjamorkuvígvæðingu í
Evrópu.
Frumkvæði og áróður
Ýmsir sérfræðingar um vígbún-
aðarmál hafa fullyrt að breytt
afstaða Sovétstjómarinnar til Evr-
ópuflauganna hafí komið banda-
rískum embættismönnum í opna
skjöldu á leiðtogafundinum í
Reykjavík. Bandarísku sendimenn-
imir og Reagan forseti hafi ekki
verið nógu vel undirbúnir og þeir
hafi ekki gert sér grein fyrir hversu
Viðræður um meðal- og
skammdrægar eldflaugar
Hér á eftir verða raktar samningaviðræður Bandaríkja-
manna og Sovétmanna um meðaldrægar kjarnorkuflaug-
ar á landi, sem draga 1000 til 5000 km. Þær hófust árið
1981 og síðar bættust við skammdrægar flaugar, sem
draga 500 til 1000 km. Nú hafa risaveldin gert með sér
bráðabirgðasamkomulag um að flaugar þessar skuli uppr-
ættar.
1977:
Sovétríkin hefja uppsetningu
SS-20-flauga sinna, sem hver
um sig er búin þremur kjarna-
oddum, til þess að leysa af hólmi
skammdrægari SS-4- og SS-5-
flaugar, sem aðeins bera einn
kjamaodd hver. Flaugarnar
draga 5.000 km og geta þær því
hæft hvaða borg í Evrópu sem er.
1979:
Atlantshafsbandalagið ákveð-
ur að koma fyrir 572 banda-
rískum Pershing-2 og stýriflaug-
um fyrir í Vestur-Evrópu, sem
beint verður að sovéskum skot-
mörkum. Um leið er lagt til að
samið verði um allar meðaldræg-
ar flaugar á meginlandi Evrópu.
Sovétríkin hafna viðræðum og
krefjast þess að Atlantshafs-
bandalagið hætti við áætlun sína
um uppsetningu flauganna.
Samkomulag næst um viðræður
eftir misserislangt þref.
1980:
Ifyrstu fundir samninga-
nefnda ríkjanna hefjast, en eru
árangurslitlir, enda Carter-
stjómin að renna sitt skeið.
1981:
Reagan-stjómin lætur undan
þrýstingi Evrópu-ríkja um samn-
ingaviðræður, þrátt fyrir efa-
semdir Bandaríkjamanna um
árangur slíkra viðræðna. Forseti
Sovétríkjanna, Leonid I. Brez-
hnev, stingur upp á svonefndri
„frystingu" á uppsetningu
kjamaflauga í Evrópu.
Ronald Reagan, Bandaríkja-
forseti, stingur í staðinn upp á
svokallaðri „núll-lausn“ — að
meðaldrægar flaugar NATO í
Evrópu verði niður teknar, geri
Sovétmenn slíkt hið sama, en
Brezhnev hafnar því. Viðræður
um meðaldrægar flaugar hefjast
í Genf hinn 30. nóvember.
Bretar, ítalir og Vestur-Þjóð-
verjar fallast á að hefjast handa
við uppsetningu síðla árs 1983,
en Belgar og Hollendingar halda
að sér höndum fyrst um sinn.
1982:
I mars tilkynnir Brezhnev um
„frystingu" á uppsetningu SS-20
í hinum evrópska hluta Sov-
étríkjanna. Ríkisstjórnir Vestur-
landa segja hins vegar að ekki
sé um mikla fóm af hálfu Sovét-
manna að ræða; flytja megi
flaugarnar frá Síberíu á nokkr-
um klukkustundum.
1983:
14. nóvember koma fyrstu