Morgunblaðið - 17.10.1987, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 1987
33
I-
erði höfuð-
og vísinda
mitt eitt slíkt bréf frá virtum og
viðurkenndum læknaskóla í
Connecticut í Bandaríkjunum, þar
sem er að fínna mikið hrós um
frammistöðu íslensks læknastúd-
ents. í bréfínu er tekið fram að
fjöldi íslenskra háskólanema hafi
stundað framhaldsnám við skólann
og allir staðið sig með ágætum.
Þessi íslenski stúdentahópur hafí
vakið svo mikla athygli að nýlega
hafi sérstök sendinefnd frá banda-
ríska heilbrigðisráðuneytinu sótt
skólann heim. Óneitanlega er það
uppörvandi fyrir menntamálaráð-
herra íslands að lesa slíkt bréfl
Rannsóknir efldar
Á síðustu árum hafa augu manna
beinst æ meir að nauðsyn þess að
efla rannsóknarþáttinn í starfí Há-
skóla íslands og tengja skólastarfíð
þjóðlífínu, ekki síst atvinnulífinu,
nánarí böndum. Mikið starf hefur
verið unnið á þessu sviði og það
hefur fært skólanum ný viðfangs-
efni, nýja reynslu og fjármagn til
áframhaldandi uppbyggingar. Á
afmæli skólans í fyrra gaf ríkis-
stjómin fýrirheit um fjórfoldun á
framlögum til Rannsóknarsjóðs há-
skólans á næstu fjórum áram. I
fjárlagaframvarpinu fyrir árið 1988
er þessi upphæð samtals 25 milljón-
ir og 460 þúsund kr., þar af 5
milljónir vegna fyrirheita stjóm-
valda. Með þessa ijármuni verður
farið í samræmi við þá stefnu um
rannsóknir og nýsköpun sem stjóm-
endur háskólans hafa markað. Þar
er bæði um að ræða grandvallar-
rannsóknir, þekkingarleit með
almennt gildi, og hagnýtar rann-
sóknir sem fljótlega geta nýst
almenningi og til nýsköpunar í at-
vinnulífínu. '
Á fjárlögum er ekki gert ráð fyr-
ir sérstöku nýju framlagi til
nýbygginga. Rökin fyrir því era þau
að Happdrætti háskólans hefur tek-
ist að afla mikils fjár á undanföm-
um mánuðum, einkum fyrir tilstilli
svonefndrar Happaþrennu, en venj-
an er að happdrættisarðurinn renni
til nýbygginga háskólans. Tekjur
háskólahappdrættisins á árinu 1988
era áætlaðar 172 milljónir króna.
Þegar haft er í huga að nú er verið
að reyna að draga úr þenslu og
mörgum brýnum opinberam fram-
kvæmdum slegið á frest getur þessi
ráðstöfun naumast talist mjög
ósanngjöm. Háskólinn er partur af
þjóðfélaginu og gengi hans hlýtur
ætíð í megindráttum að ráðast af
aðstæðum í þjóðlífinu hveíju sinni.
Um fjárveitingar til háskólans á
næsta ári er það annars að segja
yað þær nema rúmum 906 milljón-
um króna, sem er 45% hækkun frá
síðasta ári. Meðal þess sem ráð er
fyrir gert er fjölgun starfsmanna
skólans, einkum á sviði stjómsýslu,
og til háskólabókasafns er veitt
auknu fé til kaupa á bókum og tíma-
ritum, alls 3 millj. og 600 þús. kr.
Þá er bókasafnið eflt með fjölgun
starfsmanna, Á fjárlagalið háskól-
ans er ennfremur gert ráð fyrir 6,3
milljónum króna til fjarkennslu.
Þótt þessi liður sé færður á háskól-
ann mun fjarkennslan ekki síður
beinast að öðram skólastigum sam-
kvæmt nánari ákvörðun síðar.
Þessar fjárveitingar til háskólans
era minni en við hefðum kosið og
tillögur vora gerðar um í mennta-
málaráðuneytinu í samvinnu við
yfírstjóm háskólans, en við skulum
Birgir ísleifur Gunnarsson
„Ég held að um það
hafi lengi verið almenn
samstaða að hin þjóð-
félagslegu markmið
með starfsemi Háskóla
Islands séu annars veg-
ar að skapa sér mennt-
að þjóðfélag í
víðtækasta skilningi
þess hugtaks, og hins
vegar að efla íslenska
þjóðmenningu og þar
með treysta sjálfstæði
þjóðarinnar. Það má
segja að þetta séu einn-
ig höfuðmarkmiðin sem
liggja öðrum skólum
okkar til grundvallar
en Háskóli Islands skip-
ar þó alveg sérstakan
sess í þessu efni.“
þó ekki vanmeta þá þætti þeirra
þar sem aukning hefur orðið við
erfið skilyrði.
Nýjar aðstæður
á háskólastigi
Fjárveiting til háskóla á Akur-
eyri nemur tæpum 25 milljónum á
næsta ári. Þar er þegar hafín
kennsla á iðnrekstrarbraut og
hjúkranarbraut og stefnt að aukinni
ijölbreytni á næstu áram. Ég hef
orðið var við það að ýmsir sem
tengjast Háskóla Islands eða bera
hag hans fyrir bijósti gagnrýna að
á sama tíma og skólann vantar fjár-
magn til margvíslegra nota sé
stofnaður nýr háskóli á landsbyggð-
inni. Spurt er: Ef við höfum ekki
efni á því að gera myndarlega við
Háskóla íslands, höfum við þá efni
á því að setja annan háskóla á
stofn? Um Jietta efni mætti hafa
mörg orð. Ég held að þessi gagn-
rýni byggi á skammsýni og minni
á sögulegar hliðstæður: aðfinnslur
í þessa vera komu fram þegar
Menntaskólinn á Akureyri var
stofnaður og Menntaskólinn í
Reykjavík fékk ekki allar þær fjár-
veitingar sem hann taldi sig þurfa.
Nú efast enginn lengur um gildi
Menntaskólans á Akureyri, hvorki
sem menntastofnunar né fyrir
byggðaþróunina í landinu. Fram-
vindan á undanförnum áram, hér
og erlendis, er sú að upp rísa ýmiss
konar sérskólar á háskólastigi sam-
hliða hinum gömlu almennu
háskólum: listaskólar, tækniskólar
og skólar sem miða starf sitt mjög
við þarfír atvinnulífsins. Ég veit
ekki hvort þið hafíð gert ykkur
grein fyrir því að auk Háskóla ís-
lands, Kennaraháskólans og
Háskólans á Akureyri fer þegar
fram nokkur kennsla á háskólastigi
í Tækniskólanum, Bændaskólanum
á Hvanneyri, Samvinnuskólanum,
Tónlistarskólanum í Reykjavík og
Myndlista- og handíðaskólanum.
Og nú er Verslunarskólinn að stofna
tölvuskóla sem hugmyndin er að
verði á háskólastigi. Þessi þróun
er að minni hyggju eðlileg og ég
mun beita mér fyrir þvf að hún
komist í skynsamlegan farveg á
næstu áram. Liður í því er undir-
búningur rammalöggjafar um
háskólastigið sem nú er hafínn í
menntamálaráðuneytinu í samræmi
við starfsáætlun ríkisstjómarinnar
og stofnun samstarfsnefndar há-
skólastigsins sem ég hef nýverið
beitt mér fyrir.
Það heyrist fundið að því að hin-
ir nýju sérgreindu háskólar sinna
vísindalegum rannsóknum á miklu
takmarkaðri hátt en hinir almennu
háskólar eða jafnvel alls ekkert.
Þessi gagnrýni byggist held ég að
hluta til á misskilningi um hlutverk
hinna nýju skóla. Þeir era ekki
háskólar í nákvæmlega sama skiln-
ingi og Háskóli íslands og skólar
sem heita university á erlendum
málum. Við notum hér sama orðið,
„háskóli", um skóla sem era mis-
munandi. Erlendis er gerður grein-
armunur á þessum skólategundum
með mismunandi hugtökum yfír þá:
talað um community college, poly-
technics, högskola eða fachhoch-
schule eftir þjóðerni. Sú stefna sem
ég tel eðlilegt að marka er að Há-
skóli íslands verði höfuðsetur
rannsókna og vísinda í landinu. Þar
fari fram meginþungi hinna vís-
indalegu rannsókna á háskólastigi.
Öðrum skólum á þessu skólastigi
þarf að gera kleift að hafa rann-
sóknarstörf innan sinna vébanda
að einhveiju marki en þær verða
miklu mun takmarkaðri en í Há-
skóla íslands. í þessari stefnumörk-
un felst ekkert vanmat á öðram
skólum, þeir era ekkert síður mikil-
vægar og góðar menntastofnanir
vegna þessarar skipunar, heldur er
hér um að ræða skynsamlega ha-
græðingu og verkaskiptingu.
Ég á þá ósk að Háskóli íslands
og aðrir skólar á háskólastigi megi
vaxa og dafna á komandi áram til
heilla fyrir land og þjóð. Að því
mun ég vinna sem menntamálaráð-
herra og heiti á liðsinni ykkar sem
sama hug berið til æðstu mennta-
stofnana okkar. Okkur kann að
greina á um ýmsar leiðir og hafa
mismunandi mat og skoðanir á
framkvæmdum hveiju sinni, en um
markmiðið ættum við ekki að þurfa
að deila. Öll rökræða um málefni
háskólans er af hinu góða og þjón-
ar hinu mikilvæga menntunarmark-
miði sem ég nefndi í upphafi.
Grein þeasi er samhfjóða eríndi
sem menntamálaráðherra fluttí á
fundiFélags vinstrimanna íHá-
skóla íslands um islenska háskóla-
stefnu, miðvikudaginn 14.
október.
Óskar Kjartansson fyrir framan hús Krabbameinsfélagsins.
Hundrað ára artið
Stefáns frá Hvítadal
deginum. En á föstudeginum fékk
ég þau tíðindi að það væri æxli í
ristlinum og mín ferð yrði upp á
skurðarborðið næsta mánudag.
Eftir skurðaðgerðina fékk ég
staðfestingu á að þetta æxli hefði
verið illkynjað og að það hefðu ver-
ið komnir blettir í lifrina. Þá varð
ég fyrir verulegu áfalli og hélt að
ég mundi deyja fljótlega. Næstu
daga var ég hreinlega að grafa
mína gröf. Eg kastaði upp á nokk-
urra stunda fresti og mér leið mjög
illa. Þetta var tímabil vonleysis sem
margir ganga í gegnum. A fjórða
degi fór að draga úr ógleðinni og
mér var þvegið hátt og lágt í rúm-
inu. Það var alveg ótrúlegt hvað
þessi þvottur gerði mér. Ég lifnaði
allur við og fékk lífslöngunina aftur.
Nú hófst hjá mér tímabil upp-
byggingar með baráttugleði og
jafnaðargeði. Ég gekk hart eftir því
við heilsugæslulækninn minn að
komast í endurhæfíngu á Reykja-
lundi. Það fékkst og ég hef verið í
æfíngum þar nær óslitið síðan 20.
maí. Sú þjálfun sem ég hef fengið
þar er stórkostleg. Ég hef séð mik-
inn mun á vöðvabyggingu minni
og þreki, þó ég sé enn ekki nema
um sextíu kíló að þyngd. Ég hef
verið í lyfjameðferð vegna sjúkdóms
míns. Það sem hefur einkum háð
mér er að mig langar að vinna en
ég hef ekki getað það síðan um
páska. Það er þó mikil bót í máli
að ég hef getað treyst á samstarfs-
fólkið sem hefur reynst mér sér-
staklega vel.
Ég er forlagatrúar og tel að mér
hafí verið ætlað að ganga í gegnum
þessa miklu lífsreynslu. Viðhorf
mitt til lífsins hefur gjörbreyst. í
þessum veikindum hef ég mikið
hugsað um það hvemig hægt sé
að búa betur að krabbameinssjúkl-
ingum og hjálpa þeim að komast
yfír veikindi sín.
Reynsla mín kennir mér að fólk
þarf að þekkja þau einkenni sem
geta bent til krabbameins. Fólk
þarf að vita hvenær ástæða er til
að leita til Iækna til að fá skorið
úr um veikindi. Vinna þarf að skipu-
lega því að koma upplýsingum‘um
þessi einkenni á framfæri við al-
menning.
Reynsla mín kennir mér einnig
að opna þarf umræður um krabba-
mein. Þegar ég er spurður að því
hvað sé að mér og ég segi að ég
sé með krabbamein þá hrekkur fólk
við. Sýna þarf fólki fram á að þetta
er sjúkdómur sem þarf ekki að vera
dauðadómur. Nú era á lífi þúsundir
íslendinga sem hafa læknast af
krabbameini.
Reynsla mín af endurhæfíngu er
slík að ég tel það brýnasta baráttu-
mál krabbameinssjúklinga að komið
verði upp endurhæfingu fyrir þá,
til dæmis á Reykjalundi, í nýju
húsi ef ekki er hægt öðra vísi. Þjálf-
unin þarf að standa í nokkrar vikur
í beinu framhaldi af dvöl á sjúkra-
húsi. Að lokinni slíkri þjálfun þurfa
sjúklingamir að geta haldið við
þreki sínu, til dæmis í litlum æfinga-
sal sem mætti koma fyrir í húsi
Krabbameinsfélagsins.
Reynsla mín er einnig sú að auka
þurfí andlega og félagslega aðstoð
við þá sem era í meðferð vegna
krabbameins. Ég er sannfærður um
að baráttuvilji og lífslöngun geta
skipt sköpum um að meðferð
heppnist. I þeim tilgangi þarf að
útbúa fræðsluefni fyrir sjúklinga
þar sem þessi sjónarmið era höfð
að leiðarljósi. Síðast en ekki síst
þurfa kabbameinssjúklingar að
geta komið saman og fengið stuðn-
ing hver frá öðram og frá sérfróðu
fólki. Þess vegna er boðað til stofn-
fundar nýrra samtaka krabba-
meinssjúklinga næsta þriðjudag.
Ég vii hvetja sem flesta sjúklinga
og aðstandendur þeirra til að mæta.
Óskar Kjartansson
Athöfn í Hólma-
víkurkirkju
Laugarhóli Bjarnarfirði
UM ÞESSAR mundir eru 100 ár
liðin frá fæðingu skáldsins Stef-
áns frá Hvítadal. Verður þess
minnst í kirkjunni á Hólmavik
laugardaginn 17. október en
Stefán er fæddur á Hólmavík
árið 1887.
Stefán Sigurðsson er talinn
fæddur þann 11. október eftir
kirkjubókum, en sjálfur taldi hann
sig vera fæddan þann 16. október.
Er því farið eftir því við hátíðar-
höld af þessu tilefni. Hins vegar var
föstudagurinn 16. október óhentug-
ur til hátíðarhaldsins og því verður
athöfnin í kirkjunni á Hólmavík
haldin laugardaginn 17. október.
Stefán var sonur Sigurðar Sig-
urðssonar kirkjusmiðs frá Felli í
Kollafirði og Guðrúnar Jónsdóttur
konu hans. Afí hans, Sigurður
Bjömsson, bjó á Broddanesi. Ólst
Stefán upp hjá Jóni Þórðarssyni
bræðrangi sínum frá Stóra Fjarðar-
homi til ársins 1903 en síðan í
Hvítadal, sem hann síðan kennir
sig við. Eftir það ólst hann upp í
Tjaldanesi og loks í Búðardal. Sjálf-
ur gerðist hann bóndi í Bessatungu
í Saurbæ. Var hann þekkt skáld
og rithöfundur á fyrri hluta aldar-
innar og fram yfír miðja þessa öld.
Hann gerðist rómversk-kaþólsk-
úr en meðal ljóða hans er sextug
drápa er nefnist Heilög kirkja og
kom út árið 1924.
Aðrar bækur hans voru meðal
annars Söngvar föramannsins 1916
Stefán frá Hvítadal.
og Óður einyrkjans 1921. Þá hefur
margt af ljóðum hans verið þýdd á
erlend mál. Hefur ívar Orgland
þýdd mörg þeirra á norsku og komu
þau út í Noregi ásamt langri grein
hans um skáldið.
Kona Stefáns var Sigriður Guð-
björg Jónsdóttir dóttir Jóns E.
Jónssonar bónda á Ballará.
Samkoman í Hólmavíkurkirkju á
laugardaginn hefst kl. 16.00 en þar
verða flutt erindi um skáldið auk
þess sem lesið verður úr verkum
hans og munu bræðumir Gunnar
og Sigmundur Jónssynir frá Ein-
fætingsgili syngja lög við ljóð hans.
Stefán frá Hvítadal á mikinn
ættboga í Strandasýslu og munu
meðal annarra sonur hans Marteinn
og tengdadóttir verða viðstödd at-
höfnina. — SHÞ