Morgunblaðið - 25.10.1987, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1987
25 ár
síðan
Rússar
laumuðu
kjamorku-
flaugum
til
Kúbu
John F. Kennedy (t.v.) ávarpar bandarisku þjóðina 22. október 1962 og mótheiji hans, Nikita Krúsjeff,
glottir: eldflaugar i „sóttkvf".
Fyrir aldarfjórðungi
áttu John F. Kennedy
Bandaríkjaforseti og
Nikita Krúsjeff
Sovétleiðtogi í
alvarlegustu deilu
kalda stríðsins þegar
Rússar fluttu
kjamorkueldflaugar til
Kúbu á laun. Ótti við
kjamorkustyrjöld greip
um sig í heiminum og
spumingin „Verður
stríð?“ var á allra
vömm. Kannski hefur
aldrei munað eins litlu
að þriðja
heimsstyrjöldin brytist
út o g mannkynið hefur
sjaldan komizt í eins
mikla hættu.
Kennedy forseti og stjórn hans á
Sovézku kjamaflau-
gamar á Kúbu
sáust á Ijósmynd-
um, sem banda-
rískar könnunar-
flugvélar tóku um
miðjan október
1962. Flaugamar
voru aðeins um 135 km frá Flórída
og Kennedy einsetti sér að Qar-
lægja þær, þótt margir ráðunautar
hans óttuðust áð stríð mundi skella
á.
Bróðir forsetans og helzti ráð-
gjafí, Robert Kennedy dómsmála-
fundi í október 1962: tiu dagar til
ráðherra, skrifaði síðar: „Deilan
færði heiminn fram á barm kjam-
orkutortímingar og endaloka
mannkynsins." Robert MacNamara
landvamaráðherra sagði seinna um
afdrifaríkasta dag deilunnar: „Þeg-
ar ég gekk frá Hvíta húsinu í
gegnum garðinn þetta kvöld spurði
ég sjálfan mig hvort ég yrði lifandi
á morgun."
í Moskvu var ungum og upprenn-
andi starfsmanni sovézka komm-
únistaflokksins tilkynnt að
heimsendir kynni að vera í nánd.
Reyndur samstarfsmaður spurði
stefnu.
hann: „Ertu búinn að senda fjöl-
skylduna burt úr borginni? Veiztu
ekki að við getum átt von á kjam-
orkuárás á hverri stundu?" Ungi
maðurinn varð steinhissa, því að
hann hafði ekkert heyrt eða séð,
sem benti til þess að ástandið væri
svona svakalegt. „Löngu seinna
gerði ég mér grein fyrir því að við
vorum komnir langt út á barm
hengiflugsins og stóðum í mikilli
þakkarskuld við Krúsjeff og
Kennedy fyrir að bjargast."
Heimurinn stóð á öndinni í 13
daga vegna „kjamorkupókers" risa-
THE N'EW YORK TIMF.S INTERNATIQNAL EDITION, MONDAY, OCTOBER 29, 1962.
REPRINTED FROM THE NEÍV YORK TIMES OF SUNDAY, OCTOBER 28, 1962. 9
WILL THERE BE WAR? THE QUESTION THE WORLD IS ASKING
Allitd wifh We»t Communiit blo< ( 1 Unalignad
circlci rtprmnl numbcr of Amtrican bistt in tich irti
jlCELAND
flNLANDj
(26) W. GEKMAN Y
i SOVIET union;
I UNITED
'KINGDOMj
<h'CHÓý'c
•.hsiwfff',
■RUMANlÁ;
1 1V:
Thrtit of 'ptict' offtnsivt
S>outcrX8
MONGOLIA
10RTH<
New york
AZORfSl
ÍAIAN
lUA.R."
tom
>NORTH<
VJETNAM.
ALGtRIA
SOUTH
” m
EKmzmsaML a \Æ\
iThreit to allied occupitionl £&&&. *yrf.j&wy-yfí, ~

^ * o
rtU. mJj iLa.1 t cc '
Cfcea.*-
DISARMAMENT
of^nucltir^dtidlochj franc
Thrtif
| FRANCE(29)*^flJ?*®|. yUGO fái&'-'u
l ®\w m
■tAIWAN fu7s. troopil
Throit of nucltir bridgthtid
10. FAR EAST
—1 Thrcit fo U. S. prcttncc |
7th Fltttl
troop»|
(3^MÁHIAHAS
*.\ HAWAII •
®;ohwston l
veldanna. Sá póker hófst þegar
Krúsjeff ákvað að auka stuðning
Rússa við skjólstæðing sinn Fidel
Castro eftir hina misheppnuðu
Svínaflóainnrás kúbanskra útlaga
og CIA í apríl 1961. Bragðarefurinn
Krúsjeff vildi gera Kúbu að rússn-
eskri herstöð og ógna Bandaríkjun-
um með sovézkum eldflaugum, m.a.
út af Berlín. Þegar Kennedy varaði
Rússa við afleiðingum þess að senda
Kúbu „árásarvopn" fullvissaði
Krúsjeff hann um að einungis væri
um „vamarvopn" að ræða. Sumarið
1962 fluttu Rússar loftvamaflaugar
til Kúbu og síðan MiG 21-ormstu-
flugvélar, lg'amrokusprengjuflug-
vélar af gerðinni II. 28 og
meðaldrægar árásarflaugar. Alls
átti að senda 64 slíkar flaugar og
42 komu í september og byijun
október.
Nýlega fengust þær upplýsingar
í Moskvu að yfirmaður sovézka eld-
flaugahersins, Sergei Biryuzov
marskálkur, hefði sjálfur farið til
Kúbu til að ákveða hvar eldflauga-
skotpöllum yrði komið fyrir, svo að
þeir sæjust ekki úr bandarískum
njósnaflugvélum fyrr en þeir yrðu
nothæfir. „Biryuzov kom til baka
og tilkynnti að auðvelt væri að fela
þær undir pálmatijám. Þeir sem
vissu hvemig pálmar litu út urðu
hvumsa, en Krúsjeff trúði honum!
Þetta og sitthvað fleira sýnir að
Rússum urðu á fleiri mistök í deil-
unni en vitað hefur verið um.
Rússar „í túnfætinum“
Með því að koma fyrir eldflaug-
um á Kúbu gátu Rússar í fyrsta
sinn hæft Bandaríkin af stuttu færi
og ógnað tvöfalt fleiri stöðvum og
borgum en áður. Vegna óvenjumik-
ils skýjaþykknis yfír ejmni þetta
haust urðu Bandaríkjamenn ekki
varir við flaugamar fyrr en tæpum
þremur vikum eftir að uppsetning
þeirra hófst. í fyrstu gátu Banda-
ríkjamenn ekki verið vissir um að
eitthvað annað og meira vekti fyrir
Rússum en að treysta vamir Kúbu,
eins og þeir reyndu að láta í veðri
vaka. Þrátt fyrir upplýsingar frá
flóttamönnum fengust engar óræk-
ar sannanir fyrr en 16. október,
þegar U-2-könnunarflugvélar náðu
ljósmyndum af skotpalli í byggingu
og eldflaug sem dró 1600 km.
Kennedy, sem hafði verið gagn-
rýndur fyrir að stöðva ekki vopna-
sendingamar til Kúbu, var í engum
vafa um að hann yrði að skerast í
leikinn og ákvað strax að stefna
að algerum brottflutningi rússn-
eskra kjamavopna frá eynni. Vandi
hans var í því fólginn að ná því
marki án þess að kjamorkustyijöld
brytist út og án þess að Rússar
gerðu gagm.áðstafanir, t.d. í Berlín.
Hann setti á fót nefnd 12 ráðgjafa
(„Ex Comm“), sem ræddi ýmsa
möguleika, m.a. kjamorkuárás á
eldflaugastöðvamar, venjulega loft-
árás og loks innrás eða hafnbann
til að hindra að fleiri hergögn kæmu
til Kúbu.
Ráðgjafar Kennedys gengu út frá
því að láta yrði til skarar skríða
innan 10 daga, áður en kjamaflaug-
amar yrðu nothæfar. Kjamorkuár-
ás var fljótlega útilokuð vegna ótta
við rússneskar hefndarráðstafanir
og óbeitar á slíku óyndisúrræði.
Loftárás virtist augljósasta svarið
og ekki sakaði að nota mátti tæki-
færið til að losna við Castro í eitt
skipti fyrir öll. Innrásarliði var safn-
að saman á Flórída og undirbúning-
ur hafínn að stuðningi við nýja
stjóm á Kúbu. En þessi leið gat
auðvitað leitt til „stigmögnunar"
deilunnar og rússneskrar gagnárás-
ar á Berlfn.
Robert Kennedy vildi ekki að
fyrstu viðbrögðin yrðu of harkaleg
og neitaði að styðja skyndiárás.
„Bróðir minn verður ekki Tojo sjö-
unda áratugarins,“ sagði hann,
minnugur árásar Japana á Perlu-
höfn 1941. Mörg rússnesk vopn
voru enn á leið til Kúbu og hann
vildi að byijað yrði með takmörkuðu
hafnbanni til að afstýra að þau
Fyrirsögn úr Parísarútgáfu
„The New York Times" 29.
október 1962: „Verður strfð?“