Morgunblaðið - 25.10.1987, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1987
27
kæmust á leiðarenda og neyða
Rússa til að Qarlægja þau hergögn,
sem þegar voru komin. Dean Ache-
son fv. utanríkisráðherra lagðist
eindregið gegn hafnbanni og vildi
loftárás eins og yfírmenn heraflans,
en forsetinn varð hrifínn af hug-
mynd bróður síns og ákvað að
hafnbann skyldi verða fyrsta and-
svar Bandaríkjamanna. MacNam-
ara landvamaráðherra bar fram
tillögu þar að lútandi og hún var
samþykkt eftir miklar umræður.
Heimurinn vissi ekki hvaðan á
sig stóð veðrið þegar Kennedy for-
seti útskýrði ástandið í sjónvarpi
kl. 7 e.h. 22. október 1962 og til-
kynnti að bandarískur hafnbanns-
floti mundi setja öll árásarvopn, sem
senda ætti til Kúbu, í „sóttkví".
Hann kvaðst hafa skipað heraflan-
um að vera í viðbragðsstöðu og
gerði Krúsjeff ljóst að litið yrði á
sérhverja Iqamorkuflaug, sem skot-
ið yrði frá Kúbu á eitthvert ríki
Vesturheims, sem árás Sovétríkj-
anna á Bandaríkin (skv. hinni
frægu „Monroe-kenningu"). Hann
sagði að slíku yrði svarað með al-
gerri hefndarárás á Sovétríkin og
skoraði á Krúsjeff að fjarlægja ár-
ásarvopnin á stundinni undir eftirliti
SÞ,
Á sama tíma og Kennedy flutti
ávarp sitt sigldu bandarísk herskip
í veg fyrir skip, sem fluttu rússn-
eskar eldflaugar til Kúbu. Jafn-
framt sendi forsetinn Acheson til
NATO-ríkja til að útskýra ákvörð-
unina og Harold Macmillan, Charles
de Gaulle, Konrad Adenauer og
aðrir evrópskir leiðtogar lýstu yfír
fullum stuðningi við hana. Samtök
Ameríkuríkja (OAS) tóku í sama
streng. í Öryggisráðinu sýndi Adlai
Stevenson aðalfulltrúi Banda-
ríkjanna ljósmyndimar, sem
sönnuðu ógnunina, sem Bandaríkja-
menn stóðu andspænis, og þeir
fengu stuðning almenningsálitsins
í heiminum.
Tortíming’arhætta
Kennedy hafði tekið frumkvæðið
og Krúsjeff varð að svara. Fyrstu
viðbrögð Krúsjeffs voru harkaleg.
Hann sagði í bréfí 23. október að
Rússar mundu virða yfirlýsingu
hans að vettugi, sakaði Kennedy
um að „ýta mannkyninu út á yztu
nöf kjamorkustríðs" og lýsti því
yflr að yfírmenn sovézkra skipa á
leið til Kúbu mundu hundsa skipan-
ir bandaríska hafnbannsflotans,
sem kom sér fyrir 750 km frá eynni.
Átök virtust vofa yfír, en
Kennedy fór að ráðum viriar síns,
Harlechs lávarðar, sendiherra
Breta, og skipaði hafnbannsflotan-
um að færa sig örlitlu sunnar, svo
að Krúsjeff fengi tóm til að hugsa.
Krúsjeff sá sig um hönd og ákvað
að hopa af hólmi. Fremstu skip
Rússa hægðu á ferðinni. Tveir
bandarískir tundurspillar stöðvuðu
olíuflutningaskip, sem sigldi undir
Panamafána, en leyfðu því að halda
áfram ferð sinni til Kúbu. Skipin
með sovézku flaugamar snem við,
en hin rússnesku skipin breyttu
ekki um stefnu. Vinnu við uppsetn-
ingu eldflauganna á Kúbu var
haldið áfram af fullum krafti og
senn leið að því að þær yrðu tilbún-
ar til notkunar.
Mikil hætta blasti enn við mann-
kyninu og mikil spenna lá enn í
loftinu. Kennedy sýndi stillingu og
gætti þess að halda opinni undan-
komuleið fyrir Krúsjeff, sem viður-
kenndi ósigur í löngu og tilfínninga-
þrungnu bréfí 26. október. Hann
sagði að forsetinn yrði að skilja að
ef stríð brytist út „yrðu þeir þess
ekki megnugir að stöðva það“.
Hann endurtók að Kúba fengi ein-
göngu „vamarvopn" frá Rússum.
Nú væri þessum hergagnasending-
um lokið og Rússar mundu ekki
senda fleiri vopn til Kúbu og fjar-
lægja þau hergögn, sem væm
komin þangað eða eyða þeim, ef
Bandaríkjamenn lofuðu að aflétta
hafnbanninu og gera ekki innrás í
eyna.
Þegar „Ex Comm" kom til fund-
ar morguninn eftir til að taka
afstöðu til tillagna Krúsjeffs barst
skyndilega önnur orðsending frá
LAUNCH CONTROl
S>(?06| THfODOUIf STATiON
CA6UNQ
2 VANS ONDER NETTiNG
iMISStlt STAND & flAME DEftECTOR
MlSSItf ERfCTOR
CAMOUflAGE NETTING
lCHfíSV PICKER
Mynd af sovézkum eldflaugum á Kúbu, tekin úr bandarískri pjósnaflugvél 16. október 1962: órækar
sannanir.
Robert Kennedy: „höfundur
hafnbannsins".
Fidel Castro: „úti að aka“.
látið Rússa neyða sig til að íjar-
lægja flaugamar og stofna áliti
Bandaríkjanna í hættu. Hann vildi
engin hrossakaup, aðeins tryggja
ömgga lausn á Kúbumálinu einu
sér. Hætta á kjamorkustríði vofði
enn yflr.
Loftárás?
Yfirmenn heraflans, sem töldu
hafnbann of lina ráðstöfun, vildu
tafarlausar aðgerðir og hvöttu til
loftárásar á Kúbu. Staða þeirra
styrktist þegar þær fréttir bárust
að bandarísk U-2-flugvél hefði ver-
ið skotin niður yfír Kúbu með
sovézkri SAM-flaug. Nýjar rann-
sóknir benda hins vegar til þess að
fréttin hafi verið röng að sögn
Washington Post. Kúbanskir her-
menn virðast hafa gert árás. á
enn hættulegri en talið hefur verið,
því að bæði risaveldin gerðu alvar-
legar hemaðarskyssur.“ Kúbumenn
hafa forðazt að tala um deiluna,
en Tad Szulc sagði f kunnrí bók
1967: „Castro gat aldrei fyrirgefið
Rússum fyrir að veita honum enga
vitneskju, þegar hann lagði líf Kúbu
að veði.“
Hvað sem þessu líður urðu afdrif
U-2-flugvélarinnar til þess að meiri-
hluti „Ex Comm“ varð sammála um
að nauðsynlegt væri að gera loftár-
ás á Kúbu daginn eftir. MacNamara
greindi frá því 1985 að hann hefði
sagt að innrás væri að verða óum-
flýjanleg, telja mætti víst að ef -
Júpiter-flaugamar yrðu ekki fluttar
frá Tyrklandi mundu Rússar ráðast
á Tyrkland í hefndarskyni við árás
á Kúbu og að Kennedy mundi neyð-
ast til að grípa til gagnráðstafana
á NATO-svæðinu.
En Kennedy virtist sem fyrr
mótfallinn loftárás og vildi bíða
átekta í einn dag. Samin voru drög
að bréfí til Krúsjeffs, þar sem hon-
um var tjáð að Bandarfkjamenn
gætu ekki flutt Júpiter-flaugamar
frá Tyrklandi. Eftir nokkurt þref
lagði Robert Kennedy til að „Ex
Comrn" tæki ekki mark á síðara
bréfi Krúsjeffs, þar sem kveðið
hafði við harðari tón, og svaraði
aðeins fyrra bréfínu, sem var
Bandaríkjamönnum meira að skapi.
Á það var fallizt og forsetinn sam-
þykkti að semja við Krúsjeff á
þeirri forsendu að öllum fram-
kvæmdum á Kúbu yrði hætt.
Samkvæmt leyniskjölum, sem
Washington Post greindi frá 1985,
samþykkti Kennedy einnig þetta
kvöld áætlanir um loftárás á hem-
aðarmannvirki Rússa á Kúbu.
Hættan á átökum virðist því hafa
verið meiri en áður var talið, að
sögn blaðsins. Leyniþjónusta Hvíta
hússins taldi að 20-24 kjamorku-
flaugar væru tilbúnar til notkunar
Andrei Gromyko utanrfkisráðherra Rússa ræðir við Kennedy 18.
október 1962: „vissi ekkert í sinn haus“.
Robert MacNamara landvaraaráðherra og Curtis LeMay flughers-
höfðingi: heraflinn vildi loftárás.
Sovézka flutningaskipið „MetaUurg Anasov“ flytur eldflaugar og annan búnað frá Kúbu i nóvember
1962: heimurinn dró andann léttar.
Moskvu, þar sem hann bætti við
þeirri kröfu að 15 bandarískar Júp-
iter-eldflaugar yrðu fluttar frá
Tyrklandi. Skeytið kom eins og
þmma úr heiðskím lofti og sýnt
þótti að sovétleiðtoginn hafði orðið
að beygja sig fyrir þrýstingi herfor-
ingja sinna. Raunar hafði Kennedy
þegar fyrirskipað brottflutning Júp-
iter-eldflauganna, sem vom orðnar
úreltar, en því hafði ekki verið kom-
ið í verk vegna mistaka í bandaríska
sfjómkerfinu og andstöðu Tyrlg'a.
Eins og á stóð gat forsetinn ekki
sovézka eldflaugastöð tæpum 12
tímum áður en flugvélin brotlenti í
grenndinni.
„Kúbumenn vora sjálfstæðari
gagnvart Rússum en Kennedy-
stjómin gat gert sér f hugarlund,"
segir Post. „Deilan var þvf jafnvel
á Kúbu. Ekki var víst hvort hægt
væri að eyða þeim öllum f loftárás
og sá möguleiki blasti við að austur-
strönd Bandaríkjanna yrði fyrir
kjamorkuárás og öngþveiti mundi
skapast á nokkrum þéttbýlustu
svæðum landsins. Áttatíu milljónir
Bandaríkjamanna vom í lffshættu.
Samkvæmt þv. stefnu hefðu Banda-
rfkjamenn neyðzt til að gera
hefndarárás á Sovétríkin með ófyr-
irsjáanlegum afleiðingum. Afdrif
U-2-flugvélarinnar sýndu að æ erf-
iðara yrði að eyða sovézku flaugun-
um með loftárás, hvað þá að
fylgjast með uppsetningu þeirra.
I Moskvu hvatti sovézki land-
vamaráðherrann, Rodion Malinov-
sky marskálkur, eindregið til þess,
skv. nýjum upplýsingum, að undinn
yrði bráður bugur að því að ljúka
við uppsetningu flauganna. „Ég
held að Malinovsky hafi sagt Krúsj-
eff að það mundi treysta samnings-
stöðu okkar,“ segir Sergei Mikoyan,
sonur Anastas þv. aðstoðaratanrík-
isráðherra. „Hann hugsaði um
hemaðaijafnvægið f heild, um vam-
ir Sovétríkjanna og Kúbu. Hann
hélt því fram að við yrðum í sterk-
ari aðstöðu til að streitast gegn
úrslitakostum Kennedys þegar eld-
flaugamar yrðu tilbúnar til notkun-
ar.“
Úrslit réðust f deilunni kvöldið
27. október þegar John F. Kennedy
forseti fól Robert bróður sfnum að