Morgunblaðið - 31.10.1987, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1987
Sinfóníu-
tónleikar
Áheyrendur fagna Hafliða Hallgrímssyni, tónskáldi og stjórnanda, og söngkonunni Jane Manning
að loknum flutningi Vetrarvers.
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Nielsen: Heliosforleikurinn op. 17
Hafliði Hallgrímsson: Sálmur
við klett
Hafliði Hallgrímsson: Vetrar-
vers
Sibelius: Sinfónía nr. 5, op. 82
Stjórnandi: Hafliði Hallgrímsson
Einsöngvari: Jane Manning
Síðustu tónleikar Sinfóníu-
hljómsveitar íslands voru mjög
sérstæðir og ánægjulegir. Sér-
stæðir fyrir þá sök að frumflutt
voru tvö íslensk tónverk undir
stjóm höfundar, er auk þess stýrði
hljómsveitinni í verkum eftir Ni-
elsen og Síbelíus. Ánægjulegir þar
sem flutningur hljómsveitarinnar
var mjög lifandi og að sem hljóm-
sveitarstjóri kom Hafliði Hallgrí-
msson á óvart.
Það sem einkenndi stjóm Haf-
liða, bæði í eigin verkum og
verkum Nielsens og Sibelíusar,
var sterk þörf hans til að draga
fram ýmis smágerð einkenni
tónsmíðanna og það tókst honum
án þess að missa sjónar á tilfinn-
ingalegu innihaldi þeirra. Þessi
nákvæmni í stjórn veldur þó því
að Hafliða hættir til að hemja
hraðann, er skyggði nokkuð á
framvindu verkanna, þrátt fyrir
nákvæmnislega myndræna út-
færslu á ýmsum smáatriðum, sem
hljómsveitin gerði sér far um að
leika sérlega vel.
Jane Manning er trúlega frá-
bær söngkona en líklega er
Vetrarvers eftir Hafliða Hallgrí-
msson ekki nægilega „experimen-
talt“ til að söngkonunni gefist
tækifæri til að sýna nútímalegar
tæknibrellur sínar. Það var hins
vegar ekki nokkur leið að fylgjast
með framburði hennar á textan-
um sem ætti að vera mikilvægt,
þó höfundurinn segist reyna „að
forðast að nota ljóðið sem „fljót-
andi snaga", sem tónlistin er
hengd á. Hins vegar á sér stað
viss „bólstrun" orðanna, þegar
þétt er skrifað". List með skýring-
um er „list" þar sem fólki er sagt
hvað það eigi að finna eða upp-
lifa, nema að skýringin sé nauð-
synleg sem afsökun, vegna þess
að höfundurinn er ekki viss um
að honum hafi tekist ætlunarverk
sitt. En eins og Hafliði tilgreinir
í efnisskrá, er hann vitnar í
Braque: „það sem skiptir máli í
listum verður aldrei skilgreint",
hefði hann átt að láta nægja sem
útskýringu.
Óskýr framburður söngkon-
unnar olli því að hlusendur gátu
ekki samtvinnað stemmningar
texta og tónlistar en hljómsveitar-
rithátturinn var oft mjög áhrifa-
mikill og trúlega ætti Hafliði að
sleppa því að yrkja í „orð“ en
semja hljómsveitartónlist í stóru
formi. Sálmur við klett, sem er
einskonar útfærsla á sálmalaginu
„Grátandi kem ég nú Guð minn
til þín,“ var óttalega lítið og létt-
vægt í gerð, notalegt í hljóman
og ekkert meira.

Békmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Pétur Gunnarsson: SYKUR OG
BRAUÐ. Þættir og greinar.
Punktar 1987.
Pétur Gunnarsson hefur löngum
verið laginn við að skemmta lesend-
um sínum og bregst að þessu leyti
ekki í Sykri og brauði, þátta- og
greinasafni sínu með efni frá
1972-1986. Sumir þáttanna nálgast
það að vera smásögur í venjulegri
merkingu orðsins, aðrir eru fremur
í svipmynda- og minningastíl.
Greinamar eru teknar úr blöðum
og tímaritum, settar saman við
ýmis tækifæri, sumar ávörp og
ræður.
Sykur og brauð fræðir okkur
heilmikið um Pétur Gunnarsson,
höfund Punktsins og fleiri bóka.
Hér er meira að segja ritgerð sem
nefnist Um aðdraganda og tilurð
Punktsins og segir frá fæðingar-
hríðum þessarar vinsælu skáldsögu
og einnig ljóðaraunum höfundar.
Dæmi um hnyttilega mynd, þau
eru fleiri en eitt í Sykri og brauði,
er úr þættinum Borg út í mýri.
Lýst er manni og konu á leið út í
Örfmsey:
„Olíugeymamir stóðu þungbúnir
eins og lögregluþjónar, blixfullir af
olíu en kríumar helltu sér gargandi
yfir manninn og konuna eins og
þær vissu hvað stæði til og vildu
koma í veg fyrir það. Konan setti
svarta handtösku ofan á hausinn á
sér en maðurinn ögraði þeim með
glansandi skallanum. Þórbergur
Þórðarson kom labbandi eins og
Sjaplín í frakka með staf og hélt
að hann væri eins og Sigfús Blön-
dal. Kríur og gorkúlur námu staðar
í loftinu á meðan hann gekk fram
hjá.“
En Pétur Gunnarsson lætur sér
ekki nægja að draga upp
nostalgískar myndir liðinnar tíðar.
Hann gerist glaður þátttakandi í
tali um dag og veg og leggur sitt
af mörkum til umræðu um hug-
myndafræði, ekki síst marxisma
sem honum er hugleikinn.
í MM enn sem fjallar um Mál
og menningu og er orðsending til
Magnúsar Kjartanssonar bendir
Pétur Gunnarsson réttilega á að
„sjálfstæðisbaráttan, fullveldið og
síðar lýðveldisstofnunin" hafí bara
verið „litla tannhjólið í gangverki
MM“. Stóra tannhjólið í gangverki
MM telur Pétur hafa verið sósíal-
isma Sovétríkjanna og boðun hans
á íslandi og vitnar í Kristin E.
Andrésson sér til fulltingis. Undir
þetta verður tekið hér og minnt á
að óþarfi er að reyna að dylja þetta
ætlunarverk eins og núverandi
forvígismenn Máls og menningar
hafa gert að undanfömu í viðtölum
vegna afmælis bókaútgáfunnar.
Pétur er stundum heillaður af
valkostum marxismans, en oftast
gagnrýninn á túlkun hans hér á
Pétur Gunnarsson
landi. Freistandi er að vitna í skrif
Péturs um samfélagsmál. í Ára-
mótapælingum ’84 segir m.a.:
„Hægrimenn ólmast gegn félags-
legri þjónustu, báknið burt, sjúkra-
samlagið á sölulista . . . Vandinn
bara að þar sem þessari þjónustu
er fyrir að fara, myndi afnám henn-
ar snerpa undir róttækni fólks og
jafnvel ógna öllu samfélagsmynstr-
inu. Vinstrimenn, á hinn bóginn,
virðast löngu hættir að gera lífgun-
artilraunir á sínum hugsjónasmyrð-
lingum og einbeita sér þess í stað
að ritun óskalista, en fljótlega kem-
ur upp spurningin hvar eigi að taka
féð.“
Að vonum hefur Pétur Gunnars-
son ýmislegt til mála að leggja
vegna umræðna um raunsæi og
nýraunsæi, breytileika raunsæis í
tímanum. Hann hrífst af hvers-
dagsraunsæi íslenskra höfunda sem
honum eru skyldir, en er ekki mik-
ið fyrir að gefa bókmenntaupp-
skriftir. „Kannski má líkja
veruleikanum við sjúkling og bók-
menntunum við meðal sem sjúkling-
urinn myndar alltaf ný og ný ónæmi
gegn“ skrifar Pétur.
Margt í Sykri og brauði er dæmi-
gert fyrir umræðu frá vinstri og
gjaman kryddað vissri þjóðernis-
stefnu. En höfundinum tekst oftar
en einu sinni að orða hugsun sína
með ferskum hætti svo að minnir
á skáldsagnahöfundinn og það gef-
ur bók hans ekki síst gildi.
Donne og Francis Bacon
Rúnanámskeið
- Kynning á hugmyndaheimi fornmanna, tengslum
þeirra við náttúruna, anda og goð.
- Kynning á merkingu og notkun hinna germönsku
RUNA til spásagna og persónulegrar leiðsagnar.
- Náttúrutengsl og nútíminn.
- Kynning á norrænum SEIÐ til könnunar á innlöndum
hugans og breyttu vitundarástandi.
I nlfth^hrnfH' Trvoavi Gunnar Hansen.
Kyrmlnoarfcvfild: Rmmtudaoinn S. nóv. Id. 20.30-22.301 Þridrangi, Tryggvagötu 18.
NámtkaiSstfcnl: Laugardag 7. nóv. kl. 10.00-17.00 og sunnudag
8. nóv.ld. 10.00-17.00.
StaAur Asmundarsafn.
Skránlng og upptýalngar. Þridrangur, slml 622305 kl. 17-19.
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
John Donne: Selected Prose.
Edited with an Introduction and
Notes by Neil Rhodes. Penguin
Books 1987.
Francis Bacon: The Essays. Ed-
ited with an Introduction by
John Pitcher. Penguin Books
1985.
Donne og Bacon voru samtíma-
menn. Donn fæddur 1572, dáinn
1631 og Bacon fæddur 1561, dáinn
1626.
Donne áleit að sín myndi einkum
verða minnst sem mikils prédikara,
fremur en mikils skálds. Útgefand-
inn Rhodes segir í formála, að
tilgangur útgáfu þessa rits sé að
sýna fram á af hveiju Donne hafði
þessa skoðun.
Þversagnir, vandamál og við-
fangsefni, ákallanir og ritgerð um
sjálfsvíg, þannig flokkar útgefand-
inn efnið og loks prédikanir, sem
er lengsti hluti ritsins.
Ritgerðin um sjálfsvíg telur út-
gefandinn vera fyrstu ritgerð þessa
efnis á ensku.
Donne tók prestvígslu 1615 og
var þjónandi prestur við St. Pauls-
kirkju frá 1621 til dauðadags.
Donne hafði lifað umbrotasömu
lífí fram til þessa og Isak Walton
sem skrifaði fyrstu ævisögu Donne
leitaðist við að líkja honum við
heilagan Ágústínus, syndara sem
umturnast til heilags manns. Út-
gefandi telur að svo hafí ekki
verið, kvæði hans bera vitni um
magnaðar ástríður og efa, sem
kyrrðist aldrei. Snilli hans sem
prédikara átti sér vitaskuld kveikju
í innri átökum og ástríðum. Þess
vegna verða mögnuðustu ræðumar
um margt líkar ástríðuþrungnustu
kvæðum hans.
Francis Bacon var meðal þeirra
fyrstu, sem töldu að öll vitneskja
fengist einungis sönn og rétt með
tilraunum. Hann er þess vegna oft
talinn faðir vísindalegrar rök-
hyggju. Hann taldi því að kenning-
ar Platons og Aristotelesar væru
meira og minna heilaspuni án
tengsla við raunveruleikann. Rann-
sóknir á fyrirbrigðum náttúrunnar
voru samkvæmt skoðun hans und-
irstaða allrar sannrar þekkingar.
Framan af ævi var Francis Bac-
on embættismaður. Hann sat á
enska þinginu og var mikill áhuga-
maður um stjómmál, en var
ákærður fyrir mútuþægni og féll
í ónáð. Hann stundaði síðan rit-
störf og heimspekilegar hugleið-
ingar það sem eftir var ævinnar.
Bacon hélt mjög fram hinni
mekanísku heimsmynd. Hann taldi
að keppikefli manna skyldi vera
að gera sér náttúruna undirgefna
og að maðurinn væri herra jarðar-
innar og að með rannsóknum
myndi hann ná valdi á frumöflun-
um og veldi hans yrði þar með
engum takmörkunum háð. Náttúr-
an skyldi verða ambátt mannsins
og vald hans yfír náttúrunni yrði
fengið með tilraunum og rannsókn-
um.
Bacon skrifaði einkum á latínu,
„Novum organum" kom út 1620,
„The Advancement of Learning",
1605 og eru þau kunnust heim-
spekiritgerða hans. Þetta safn
ritgerða sem hér birtist er kunnast
bókmenntalegra verka hans, kom
fyrst út 1597.