Morgunblaðið - 31.10.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1987
1t
fiOamiM ŒcáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 411. þáttur
Hrannar skaflinn herðir smell,
hákarls skaflinn bítur.
Hesthófs skaflinn hruflar svell,
hengju skaflinn niður féll.
Þessa vísu birti ég um daginn
og bað lesendur að greina marg-
breytilega merkingu miðríms-
orðsins skafl.
Jens Guðmundsson á Bæjum
í Snæfjallahreppi (Jens í Kalda-
lóni) hefur orðið við þessari
beiðni og skrifar svo:
„Hrannarskafl er brotfaldur,
þ.e. brotstjór í stórsjó á hafi
úti. Hákarlsskafl er hákarls-
kjaftur, samanber að hákarlinn
skeflir í sig með ógnarkrafti
beituna og fæðu sína.
Hesthófsskaflinn er skafla-
jám undir hesthófum sem
hruflar svellið, þ.e. broddamir
undir skeifunum.
En hengjuskaflinn niður féll,
er hin alkunnu snjóflóð. Fyrst
myndast snjóhengja í fjallabrún-
um, sem auðvitað er skafl, fellur
sem snjóflóð, svo sem allir
þekkja..
Ég þakka Jens Guðmundssyni
þessar góðu skýringar og til
frekari áréttingar tek ég hér upp
úr Orðabók Menningarsjóðs
undir orðinu skafl:
„1) samfokin fönn eða sandur
(oft hrygglaga að ofan)... 2)
brotstjór, holskefla. 3) hæl-
broddur á skeifu til notkunar í
hálku: skaflaskeifa. 4) tanna-
röð í skötu og hákarli; höggtönn;
tannaröðin (efri eða neðri) í
manni: beygja skafl(inn), fá
grátvipmr um munninn".
Dettur þá umsjónarmanni í
hug löngu liðinn atburður og
kveðskapur. Það er ár 1238.
Flóttamenn úr Öriygsstaðabar-
daga hafa leitað hælis í kirkjunni
í Miklabæ. Þeir fá að lokum all-
ir grið nema sex. Kolbeinn og
Þórður Sighvatssynir vom
höggnir, þá Krákur og Svein-
bjöm Hrafnssynir. Eftir vom
Hermundur Hermundarson hinn
hárprúði og Þórir jökull Stein-
fínnsson. Hermundur átti þá ósk
síðasta, að hár hans hið hrokkna
og síða yrði bundið upp, svo eigi
litaðist það blóði á höggstokkn-
um, og var honum það veitt.
Þórir jökull kvað vísu þá, sem
margir kunna, áður en hann
lagðist undir höggið:
Upp skaltu á kjöl klífa,
köld er sjávar drífa.
Kostaðu huginn að herða,
hér muntu lífið verða.
Skafl beygjattu, skalli,
þótt skúr á þig falli.
Ást hafðir þú meyja,
eitt sinn skal hver deyja.
Þess má geta til skýringa, að
verða í vísunni er í merkingunni
að láta, missa. „Beygjattu"
merkir beygðu ekki, og skalli
er þama heildstætt í merking-
unni maður minn.
★
Magnús Kristjánsson á Þamb-
árvöllum í Strandasýslu staðfestir
það sem áður er fram komið um
spakmælið: Garður er granna
sættir. Ég birti hér á eftir tvo
stutta kafla úr bréfi hans vegna
annarra orða sem hann auðkennir:
„Sagt var stundum um þá, sem
gerðu mikið að því að stugga
aðkomuskepnum úr löndum
sínum, að þeir væru gras-sárir.
En þetta á sína skýringu:
Meðan heyskapur var að miklu
leyti á engjum þótti ekki gott að
hafa þar hóp af hrossum, sem
bitu grasið og tróðu niður. Við
það minnkaði heyfengur af eng-
inu. En afkoma flestra heimila
byggðist á því að eiga nóg hey á
haustnóttum fyrir búféð yfír vet-
urinn ...
Sagt var um jörð eina þar sem
ágangur búfjár var mikill: Hún
er fóta-skinn. Ekki hefí ég heyrt
hvað orðið fótaskinn merkjr
þama, hvort það er að troða á
einhveiju eða troða eitthvað nið-
ur, eða þá einhver önnur merk-
ing;“
Ég þakka Magnúsi Kristjáns-
syni þessar upplýsingar og aðrar
fýrri. Ég þekki orðið grassár
heiman úr Svarfaðardal í svipaðri
merkingu og Magnús greindi. En
það er í ljótri vísu sem ég tilfæri
ekki. Hins vegar fínn ég það ekki
í orðabókum. Fótaskinn var í
minni sveit haft um lélegt jarð-
næði, en í Orðabók Menningar-
sjóðs er sú merking ekki gefín,
heldur er orðið þýtt: „1) iljaskinn.
2) skinn til að ganga eða þurrka
sér á.“ Bætt er svo við orðtakinu
að hafa einhvern að fóta-
skinni= traðka á einhveijum, og
enn dettur umsjónarmanni vísa í
hug. Magnús Ásgeirsson þýddi
mikið eftir Gustaf Fröding, þar á
meðal Skáldið Wennerbóm. Þar
segir:
Og hann sofoar, leggst í lundinn inni,
laufkrónumar stijála af miskunn sinni
daufú skini um skáldið Wennerbóm.
Kastanían fijómild fellir blóm,
flaskan liggur tóm,
sniglar hafa hana að fótaskinni.
★
Haukur Eggertsson í
Reykjavík stingur upp á þessum
orðum í staðinn fyrir „gallerí":
listbær, listval, liststöð. Ég
held mig enn við listhús og
myndhús. Hvað leggið þið til
málanna?
Já, og meðal annarra orða,
hvers kyns fínnst ykkur að eftir-
farandi nafnorð séu: föl, gor,
jógúrt, kók, kögur, mör, regn-
skúr?
★
Salómon sunnan sendir þessar
línur:
Ganga sögur af Þjóðreki þaðan,
um þráhyggjudellu sem skað' 'ann.
Hann vill stöðugt þjóta
til Vatnsmýrar-Tóta,
en hann veit bara alls ekki hvaðan.
Allra sálnamessa
í Dómkírkjunni
Landssam-
tök hjarta-
sjúklinga
gefa út
jólakort
LANDSSAMTÖK hjartasjúkl-
inga hafa gefið út jólakort og
fylgir kortinu skreytt umslag.
Jólakortið er með ljósmynd sem
Ævar Jóhannesson tók. Allur
ágóði af sölu kortanna rennur til
líknarmála, en Landssamtök
hjartasjúklinga hafa beitt sér fyrir
fláröflunum til kaupa á rannsókn-
ar- og lækningatækjum fyrir
Landspítalann og fleiri sjúkrahús.
Félagið hefur einnig haldið uppi
fræðslu- og upplýsingaþjónustu í
þágu hjartasjúklinga og stefnt er
að því að stuðla að byggingu þjálf-
unar- og endurhæfíngarstöðvar í
Reykjavík, segir í fréttatilkynn-
ingu frá samtökunum.
Skrifstofa samtakanna er í
Hafnarhúsinu við Tryggvagötu í
Reykjavík og er hún opin daglega
f DÓMKIRKJUNNI verður flutt
allra sálnamessa, þar sem beðið
er fyrir öUum látnum, sunnudag-
inn 1. nóvember kl. 14.00. Predik-
nnin verður helguð trúnni á
framhaldslíf og tónlistin eiunig.
Svala Nielsen óperusöngkona
syngur stólversið „Friður sé með öll-
um yður“ eftir Schubert, og Dómkór-
inn flytur „Ave verum corpus" eftir
Mozart. Þá verður einnig flutt hið
hefðbundna tón, sem lengi hefur ver-
ið helgað þessum degi.
Ég vænti þess, að þeir, sem hafa
tengt tryggðarbönd við þessa helgi-
stund, megi enn eiga þar gott
samfélag og hvet alla, sem að undan-
fömu hafa kvatt ástvini sína, til þess
að koma í kirkju á morgun og samein-
ast í bæn fyrir þeim.
Þórir Stephensen
kl. 13.00-17.00.
GAMLI
MIÐBÆRINN
Samtökin Gamli miðbærinn óskar eftir sam-
starfi við skemmtikrafta sem tilbúnir væru að
taka þátt í að skapa skemmtilega stemmningu
og andrúmsloft í miðbænum í desembermán-
uði. Við leitum eftir hljómlistarfólki, kórum,
leikflokkum og öllum þeim, sem telja sig hafa
eitthvað fram að færa í þessum efnum. Vinsam-
legast hafið samband við skrifstofuna,
sími 621170.
BANKAKORT:
Samtökin vilja vekja athygli þjónustuaðila á mið-
bæjarsvæðinu á mikilvægi bankakorta. Sé
bankakorti framvísað og númer þess fært inn á
ávísun, ábyrgist bankinn ávísun að upphæð
10.000 kr. Með þessu minnkum við áhættuna á
því að sitja uppi með „ónýtar" ávísanir.
TIL A THUGUNAR:
í vaxandi samkeppni spyrja margir: „Hvað er til
ráða?“ Snjallir kaupmenn finna alltaf einhvern
mótleik. Sumir auglýsa vel og mikið og ekki ber
að gera of lítið úr mætti auglýsinga, sé rétt að
þeim staðið. Þær eru um leið upplýsingar, sem
eru nauðsynlegarfyrirviðskiptavini. Aðrirfara þá
leið að lækka álagningu og reyna með því að örva
viðskiptin. í þessu erfólgin viss áhætta á því að
menn teygi sig of langt og beri ekki eðlilegan hlut
frá borði. Það er auðvitað ekki hægt að benda á
eina leið sem hentar öllum. í þessu eins og svo
mörgu öðru er vandratað meðalhófið. Þó má full-
yrða, að það, sem er líklegast til að bera árangur
til lengri tíma, sé að vanda vel alla þjónustu, sýna
lipurð og kurteisi í allri framkomu, reyna að leysa
úr öllum ágreiningsmálum á staðnum og kapp-
kosta að viðskiptavinurinn fari ánægður út. Besta
auglýsingin er nefnilega viðskiptavinur, sem kem-
ur aftur vegna þess að hann hefur fengið vöru
eða þjónustu á verði, sem hann sættir sig við,
og fengið þá tilfinningu að hann sé velkominn
aftur.
I
i