Morgunblaðið - 31.10.1987, Side 22
22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1987
Ráðstefna Vöku um dagvistarmál:
„Foreldrarekin“ dagheim-
ili það sem koma skal
Aukíð frumkvæði stúdenta nauðsynlegt segir Davíð Oddsson
VAKA, félag lýðræðissinnaðra stúdenta, gekkst siðastliðið fimmtu-
dagskvöld fyrir dagvistarráðstefnu í hugvísindahúsi háskólans, Odda.
Þar voru flutt fjögur erindi, þar sem reifuð voru ýmis sjónarmið í
dagvistarmálum. Davíð Oddsson, borgarstjóri, ræddi um dagvistar-
þjónustu Reykjavíkurborgar, Eirikur Ingólfsson, framkvæmdastjóri
Félagsstofnunar, stúdenta um þá þjónustu sem stofnunin hefði veitt,
veitti og kæmi hugsanlega til með að veita. Freyja Kristjánsdóttir
ræddi um kosti og galla hinna svokölluðu „foreldra-reknu“ dagheim-
ila og Valborg Snævarr, fuUtrúi Vöku í háskólaráði reifaði hugmyndir
að nýjum leiðum i dagvistarmálum fyrir stúdenta. Líflegar umræður
urðu að loknum framsöguerindum.
Benedikt Bogason, formaður
Vöku, setti ráðstefnuna. Hann kom
inn á það í ræðu sinni, að dagvistar-
mál væru eitt af brýnustu hags-
munamálum stúdenta, nauðsynlegt
væri að vel væri á málum haldið,
þannig bamafólk flæmdist ekki frá
námi. „Ljóst er að íjöldi bamafólks
meðal stúdenta fær ekki dagvistar-
pláss fyrir bömin sín. Þarf þvf að
staldra við og kanna leiðir til úr-
bóta.“
Uppblásið í
ríkisfjölmiðlum
Davíð Oddsson, borgarstjóri,
sagði í erindi sínu að umræður um
dagvistarmál hefðu verið ofarlega á
baugi undanfarið og væri það vel,
en hins vegar hefði umraeðan að
hluta komið til vegna tímabundinna
erfíðleika í mannaráðningum, sem
blásnir hefðu verið upp með óeðlileg-
um hætti og hefðu nokkrir fjölmiðl-
ar, einkum ríkisflölmiðlamir, tekið
þátt í þeim leik. „Reynt hefur verið
að nota þá stöðu til að sýna fram á
að allsheijar ófremdarástand sé í
dagvistarmálum og er einkum spjót-
um beint að Reykjavíkurborg af
einhveijum ástæðum, þó að fram
hafi komið til, að mynda í svöram
á Alþingi íslendinga, að hvergi er
meira gert í dagvistarmálum, en ein-
mitt í höfuðborginni og hvergi er
ástandið betra í þeim efnum, en ein-
mitt þar og hvergi fleiri dagvistar-
rými á hvert bam en þar."
Davfð rakti þá stökkbreytingu
sem hann taldi hafa orðið í dagvist-
armálum í Reylqavík undanfarin ár
og áratugi. A þeim tíma er hann
fæddist hefðu þrjú bamaheimili ver-
ið í Reykjavík, en nú væra þau að
nálgast sjötíu, ef saman væra talin
heimili borgarinnar og annarra að-
ila. Kostnaður vegna þeirrar þjón-
ustu, sem veitt er f þessum
málaflokki, vex líka hröðum skref-
um, ekki bara í krónum talið heldur
hlutfallslega jafnframt, þannig að æ
stærri hluti af þeim peningum, sem
sveitarfélagið hefur úr að spila á
hveiju ári, gengur til þess mála-
flokks, jafíit til uppbyggingar, en
þó einkum og sér í lagi til reksturs."
Þróunin síðustu 10 ár
Davíð rakti töluiega þróun síðustu
tíu ára í dagvistarþjónustu. Plássum
á skóladagheimilum hefði fjölgað úr
82 í 272, eða 331%. Pláss í heilsdags-
dagvistun hjá Reylqavíkurborg
hefðu verið 780 1977, en nú væra
þau 1.156 og hefði því fjölgað um
48%. Og ef litið væri til leikskól-
anna, þá hefðu þeir verið með pláss
fyrir 1.612 böm árið 1977, en í árs-
lok 1986 væra þau 2.470, eða aukist
um 53%. Þessar tölur taldi Davíð
hafa enn meira vægi vegna þeirrar
staðreyndar, að bömum á aldrinum
0-5 ára hefði fækkað úr 8.510 árið
1977 í 8.411 á þessu ári, á sama
tíma og öðrum borgarbúum hefði
fjölgað um 8.000. „Arið 1977 gat
Reykjavíkurborg séð fyrir plássi á
dagvistarheimili eða leikskóla fyrir
33% af öllum bömum á aldrinum
0-5 ára. Á þessum 10 áram er talan
komin upp f 43%.“ Gat hann þess
að til viðbótar kæmi það rými, sem
væri hjá einkadagvistarstofnunum
Reykjavík, þar sem pláss væri fyrir
585 böm. Væri þá hlutfallið komið
í rúmlega 50% og þegar litið væri
til þess að töluvert langur tími liði,
þar til farið væri að hafa böm á
dagvistarstofnunum og kennsla 5
ára bama tekin að færast í aukana
væri talan enn hærri. „Það er því
langt frá því að unnt sé að tala um
ófremdarástand," sagði Davíð og
bætti því við, að Reykjavíkurborg
tæki þátt í starfí dagmæðra, sem
rækju sína þjónustu margar með
ágætum, og sinntu þær tæplega
1.200 bömum.
400 milljónir á ári
Davíð ræddi því næst um kostnað-
inn. Hann taldi að á yfírstandandi
ári greiddu foreldrar nálægt 125
milljónir króna fyrir gæslu á bömum
hjá Reykjavíkurborg og borgarsjóð-
ur 315 milljónir á móti. Til annarrar
daggæslu greiddi borgin 30 milljón-
ir, auk þess sem 45 milijónir færa
í rekstur gæsluvalla. „Samtals bætir
borgin því 400 milljónum við 125
milljóna framlag foreldra og því
flarri lagi að halda því fram að sveit-
arfélagið sinni ekki þessum mála-
flokki."
Borgarstjóri kvað hina hröðu upp-
byggingu hafa haft ýmsa kosti í för
með sér, en hefði hins vegar haft
þá ókosti, að rekstrarkostnaður hefði
stórlega aukist. Hin mikla fjölgun
hafí kallað á grfðarlegan fjölda
starfsmanna, en nú ynnu tæplega
1.000 manns í heldur færri stöðu-
gildum á dagvistarheimilum borgar-
innar. Um kjör fóstra sagði Davíð
að ýmsu hefði verið slegið fram, en
í því sambandi mætti benda á að
fleiri menntaðar fóstrur væru í störf-
um f samræmi við menntun sfna, en
tfðkaðist um önnur kvennastörf.
Hann benti einnig á að viðkomandi
skólastofnanir hefðu ekki getað
mætt hinni hröðu uppbyggingu þess-
ara faglegu stofnana og kæmi það
til álita að borgin ræki eða styddi
einkaaðila til að reka skólastofnun,
sem með viðurkenndum hætti gæti
laðað til sín fleiri nemendur og út-
skrifað, þannig að starfsmanna-
skortur þyrfti eldri að hamla
uppbyggingu.
Davið kvaðst vera þeirrar skoðun-
ar, að stúdentar ættu í auknum
mæli að hafa vaxandi framkvæði í
uppbyggingu sinna dagvistarstofn-
ana. Taldi hann ekki óeðlilegt að í
tengslum við uppbyggingu nýrra
hjónagarða yrði gert ráð fyrir innan-
húss sem svaraði tveimur til þremur
íbúðum fyrir dagvistarheimili.
Samstarf stúdenta
og Reykjavíkur
Eiríkur Ingólfsson, framkvæmda-
stjóri Félagsstoftiunar stúdenta,
flutti næst erindi, þar sem hann fjall-
aði um þátt stofnunarinnar í dagvist-
un. Hann rakti sögu þeirra afskipta
frá 1968, þegar FS opnaði dag-
heimilið Efrihlíð. Fjóram áram síðar
var dagheimili FS í Valhöll við Suð-
urgötu stofnað. Árið 1978 yfirtók
Reykjavíkurborg rekstur dagheimil-
anna gegn því að stúdentum yrðu
tryggð 17% af dagvistarrými í borg-
inni. „Má því þannig segja að
stúdentar hafi með þessum sam-
starfssamningi keypt sig inn f
dagvistarkerfi borgarinnar." Eiríkur
sagði að á áranum 1981—82 hafi
talsvert starf verið unnið á vegum
stjómar FS að undirbúningi nýs
dagheimilis stúdenta, en fram-
kvæmdum hefði verið frestað, þar
eð ekki hefði tekist að tryggja flár-
mögnun. Hann sagði að þó hefði
vaknað aftur umræða sfðastliðinn
vetur, enda hefði stúdentaráð þá
sýnt málinu áhuga. Eiríkur taldi rétt
að stefna að því að flytja dagvistar-
starfsemi bæði úr Efrihlíð og
Valhöll, sem báðar væra óhentugar
undir slíkan rekstur og reisa á há-
skólalóðinni bamaheimili fyrir 70
böm. „En það þarf fleira en lóð.
Peningar era og hafa verið sá þátt-
ur, sem allt hefur hingað til strandað
á.“ Eiríkur var nokkuð bjartsýnn á
að með bættri stöðu Byggingarsjóðs
stúdenta, sem fyrirsjáanleg væri,
mætti leggja á ráðin um þátttöku í
kostnaði við byggingu dagheimilis,
en ekki þýddi þó að reikna með slíku
framlagi næstu tvö árin, meðan enn
væri verið að koma upp hjónagörð-
um. Vonaðist hann eftir að formleg-
ar viðræður um samstarf við borgina
gætu hafíst fljótlega.
Dagheimili rekið
af foreldrum
Því næst flutti erindi Freyja
Krisljánsdóttir, forstöðumaður
bamaheimilisins óss, en það er svo-
kallað „foreldrarekið“ bamaheimili,
þ.e. foreldrar þeirra bama, sem
hveiju sinni dvelja þar, sjá um rekst-
urinn. Bamaheimili þetta var stofn-
að fyrir 14 áram og var markmiðið
með stofnun þess, að sögn Freyju,
að stuðla að því að foreldrar hefðu
betra tækifæri til þess að fylgjast
með gæslu bama sinna og hefðu
meiri innsýn í starf fóstranna. Gat
hún þess að heimilið væri ekki
deildaskipt eftir árgöngum, heldur
væra öll bömin saman eins og systk-
inahópur. Ákvarðanir í sambandi við
rekstur, mannaráðningar, inntöku
nýrra bama og inntökugjöld væra
taknar foreldrafundi, foreldramir
sæju um viðhald og einu sinni í viku
leystu þeir fóstramar af við gæslu
baraanna.
Náið samband
foreldris og fóstru
Freyja sagði helsta kostinn við
rekstur sem þennan vera hið nána
samband og samvinnan á milli for-
eldris og fóstra. Tæki foreldrið
virkan þátt í því starfi, sem unnið
væri á heimilinu. Helsta gallann
kvað hún vera þann, að ekki ættu
allir foreldrar þess kost að komast
frá vinnu til þess taka þátt í gæsl-
unni, þannig að ákveðinn hópur fólks
gæti ekki tekið þátt í starfinu.
„Það sem er erfiðast við rekstur-
inn er húsnæðið," sagði Freyja og
benti á að tvö samsvarandi dag-
heimili hefðu lagt upp laupana vegna
húsnæðisvandræða. „Svona heimili
standa og falla með húsnæðinu, öll
önnur vandamál geta foreldramir
Ieyst,“ sagði Freyja og gat þess að
Ós hefði þrisvar sinnum þyrft að
flytja síðan það var sett á laggim-
ar, en nú væri það komið í láns-
húsnæði frá borginni. „Við höfum
fyrir löngu sannað okkur og eftir-
spumin er meiri en við getum
nokkum tíma annað. Það eina sem
vantar er að einhver byiji."
Konum fjölgar í HÍ
Síðasta framsöguerindið flutti
Valborg Snævarr, fulltrúi Vöku í
háskólaráði. Hún benti á að um
síðastliðin áramót hefðu 232 böm
stúdenta verið á biðlista eftir dag-
vistun hjá Reykjavíkurborg, sú tala
hefði reyndar minnkað í rúmlega
hundrað. Hún taldi hins vegar þess-
ar tölur ekki segja alla söguna. Ekki
ættu allir stúdentar lögheimili í
Reykjavík og stúdentar sæktu al-
mennt ekki um á vöggustofum eða
dagheimilum, þar eð þau pláss væra
svo til eingöngu ætluð einstæðum
mæðrum og biðlisti væri hreinlega
Morgunblaðið/Sverrir
Benedikt Bogason, formaður Vöku, félags lýðræðissinnaðra stúdenta, setur ráðstefnu um dagvistar-
mál. Lengst tíl vinstri við pallborðið er L4ja Stefánsdóttir, fundarstjóri, Freyja Kristjánsdóttir, Valborg
Snævarr, Eiríkur Ingólfsson og Davíð Oddsson, borgarstjóri.
það langur, að það tæki því ekki
fyrir fólk, sem ætti stutt eftir í námi,
að sækja um. Taldi Valborg augljóst
að vandi væri fyrir höndum hjá stúd-
entum; hefði sá vandi farið vaxandi
vegna sífellt aukins flölda kvenna í
háskólanum.
Svona er það
nújafnréttið!
Valborg gerði að sérstöku um-
ræðuefni þátt Lánasjóðs íslenskra
námsmanna, þar sem hann hefði
með nýjustu úthlutunarreglum
sínum veist að einstæðum mæðram
með því að telja meðlög til tekna,
þannig að þau drægjust nú frá láni
og gerðu þessum hópi erfiðara fyrir
að stunda nám. „Meðlagsgreiðendur.
sem oftast era feður, fá hins vegar
lánað sérstaklega til meðlagsgreiðsl-
unnar. Svoria er það nú jafnréttið."
Um þátt stúdenta hjá borginni
sagði Valborg að fyrsta skrefið væri
að endurskoða samkomulagið við
borgina. Helst þyrftu stúdentar að
fá fulltrúa I stjómamefnd dagvistun-
ar, gætu þeir til dæmis gætt þess
að „kvóti" námsmanna í dagvistun
borgarinnar væri fullnýttur, lokun-
artími á sumrin væri sveigjanlegri
og gjöld þeirra væra lægri en ann-
arra.
Sem dæmi um nauðsyn þess að
fulltrúar stúdenta ættu setu í nefnd-
inni nefndi Valborg afgreiðslu til-
lögu, sem lögð var fyrir borgarstjóm
um niðurgreiðslu fyrir stúdenta á
dagmæðrakostnaði. „Hvers vegna
að gera upp á milli foreldra, sem
eiga böm sín á dagheimilum, og
þeirra, sem era hjá dagmæðram?"
Valborg hélt síðan áfram í umflöllun
sinni um dagmæðrakerfíð og sagði
að þrátt fyrir mjög gott starf margra
þeirra væri óstöðugleiki slíkur í dag-
mæðrastéttinni, að stúdentar gætu
ekki byggt á þessu kerfí sem fram-
tíðarlausn.
Skemmtileg og mann-
eskjuleg lausn
Valborg sneri sér síðan að því sem
hún telur að sé einhver skemmtileg-
asta og manneskjulegasta lausn á
dagvistarvanda stúdenta, hinum
svoköiluðu foreldrareknu dagheimil-
um. Vonaðist hún til þess að jákvæð
umsögn gæti fengist hjá borgar-
sijóm til að setja á stofn slíkt heimili
og að borgin tæki þátt í rekstrar-
kostnaði. Taldist Valborgu til, að
með lögbundinni þátttöku ríkis í
byggingarkostnaði, kaupum eða
leigu og miðað við sama rekstrar-
kostnað og hjá borginni, þyrfti hvert
pláss að kosta um 24-25 þúsund kr.
til að standa undir sér. Ætti þá eft-
ir að koma til niðurgreiðsla sveitarfé-
lagsins. „Einn galli er hins vegar á
gjöf Njarðar. í fjárlagaframvarpi er
gért ráð fyrir núll krónum til upp-
byggingar dagvistarheimila." Taldi
Valborg þetta æði undarlega jafnað-
arstefnu hjá fjármálaráðherra. Hún
minnti að endingu á að til stæði að
stofna foreldrasamtök í Háskóla ís-
lands og taldi hún að slíkur sam-
starfshópur ætti meðal annars að
geta undirbúið stofnun foreldrarek-
ins dagheimilis.
Líflegar umræður vora að loknum
framsöguerindum. Var þar meðal
annars rætt um dagheimili í hinum
nýju hjónagörðum og þátttöku garð-
búa í rekstri slíks dagheimilis. Davíð
Oddsson sagði að það væri frei-
standi að fallast á aðild stúdenta að
stjómamefnd dagvistar, en hins veg-
ar vildi hann ekki lofa neinu að svo
stöddu. „Sú gagnrýni gæti komið
fram að með þessu væri verið að
draga einn hóp út úr.“ Hann benti
hins vegar á að fordæmi væri fyrir
því í öðram nefndum og stjómum
að hagsmunaaðilar ættu setu. Einn-
ig vægi það þungt að stúdentar
hefðu lagt til tvö dagheimili í dag-
vistarkerfi Reykjavíkur. Davíð taldi
þetta réttmæta kröfu. Um niður-
greiðslu á dagmæðrakostnaði sagði
Davíð, að það hefði mikinn kostnað
í för með sér fyrir borgina. Einnig
yrði að taka tillit tii þeirra, sem
engrar þjónustu nytu. Sigrún Magn-
úsdóttir, borgarfulltrúi, var meðal
þeirra, sem til máls tóku á ráðstefn-
unni. Lýsti hún yfir sérstakri ánægju
sinni með ræðu Valborgar og lýsti
sig mjög hlynnta foreldrareknum
dagheimilum.
Fundarstjóri á ráðstefnunni var
Lilja Stefánsdóttir, formaður Félags
hjúkranarfræðinema.