Morgunblaðið - 31.10.1987, Page 42
42
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1987
Kaþólskt biskupaþing
um hlutverk leikmanna
eftir Torfa Ólafsson
Fyrsta dag októbermánaðar
hófst í Róm þing kaþólskra biskupa
um köllun og hlutverk leikmanna í
kirkjunni. Það þing átti raunar að
halda á síðastliðnu hausti en þar
sem þá var talin nauðsyn á að halda
aukaþing biskupa, var þinginu um
hlutverk leikmanna frestað um eitt
ár. Lauk þinginu í gær.
Hiutverk og staða leikmanna í
kirkjunni hafa verið mikið rædd
síðastiiðna tvo áratugi eða frá lok-
um II. Vatíkanþingsins 1965. Á
þessum rúmu 20 árum hefur orðið
allmikil fækkun í prestastétt kirlq'-
unnar þótt dregið hafi úr henni upp
á síðkastið, færri prestar látið af
störfum og fleiri ungir menn innrit-
ast í prestaskóla.
Eftir Vatíkanþingið hófust mikl-
ar hræringar í prestastéttinni. Að
vísu hafði borið við áður að prestar
sæktu um iausn frá embætti en það
færðist miög í aukana eftir þingið.
Mátti að sjálfsögðu búast við ein-
hveiju slíku því rót og umbyltingar
heljast að jafnaði þegar slakað er
á reglum og aga, eins og tvímæla-
laust gerðist á þinginu. Meðalaldur
presta hefur hækkað töluvert og
þótt fleiri nemendur hafi innritast
í prestaskóla á síðastliðnum árum
en á 7. og 8. áratugnum hafa prest-
nemar horfið frá námi, kvænst og
farið að vinna hin og þessi störf.
Nokkuð hefur verið um að prestar
hafí sótt um lausn frá embætti,
stundum vegna löngunar til að
stofna heimili en þó oftar vegna
annarra ástæðna. Þó hefur dregið
úr slíkum umsóknum enda hefur
Jóhannes Páll II. páfi staðið fastar
gegn þeim en fyrirrennarar hans.
Vafalaust á vaxandi heimshyggja
sinn þátt í þessu losi innan presta-
stéttarinnar.
Mest hefur fækkun presta orðið
í Vestur-Evrópu og Norður-
Ameríku og er þar nú alvarlegur
prestaskortur. Pólland hefur þó sér-
stöðu meðal Evrópulanda. 30% af
flölgun presta í Evrópu varð þar
1979—1984. í rómönsku Ameríku
hefur jafnan verið mikill presta-
skortur.
Ef við athugum hversu margir
leikmenn eru „á prest“ í kirkjunni
þá voru þeir 2.069 árið 1984 miðað
við allan heiminn. í Mið-Ameríku
voru þá 7.698 leikmenn á prest,
920 í Norður-Ameríku og 1.181 í
Evrópu. Hér á landi mun fjöldi kaþ-
ólskra presta vera mestur í heimin-
um, miðað við fólksfjölda, því hér
gegna 11 prestar þjónustu við 1.800
leikmenn og eru því aðeins 163,6
leikmenn á prest.
Fjöldi kaþólskra í heiminum var
855,6 milljónir 1984 og hafði þá
fjölgað um 11 milljónir frá árinu
áður. í Brasilíu voru kaþólskir §öl-
mennastir eða 118,5 milljónir, í
Mexíkó 73,8 milljónir, á Ítalíu 55,8
milljónir, í Bandaríkjunum 52,5
milljónir og í Frakklandi 46,6 millj-
ónir. (Þessar tölur eru teknar úr
hagskýrslun Vatíkansins fjTÍr
1984.)
Meðan fjöldi presta var nægileg-
ur á Vesturlöndum var hlutdeild
leikmanna í störfum kirkjunnar
heldur rýr og fólst helst í því að
gangast fyrir ýmiss konar félags-
starfsemi meðal safnaðanna. Haft
er eftir amerískum biskupi að þá
hafi prestað aðeins ætlast til þess
af leikmönnum að þeir „hlýddu,
bæðu og borguðu“. En þegar
prestaskortur fór að verða tilfinnan-
legur fóru að heyrast raddir um að
full þörf væri á að þjálfa leikmenn
til ýmissa starfa enda reyndust þeir
víða vera fúsir til að leggja kirkj-
unni lið. Með því að taka að sér
ýmis störf, sem prestar höfðu unnið
áður, svo sem bókhald, bréfaskriftir
og önnur skrifstofustörf, léttu þeir
á prestunum svo þeir höfðu rýmri
tíma til sinna starfa. Á Vatíkan-
þinginu 1963—65 var hlutverk
leikmanna í kirkjunni rætt og gefín
út um það tilskipun 1965 þar sem
postullegt starf leikmanna var talið
mjög áríðandi fyrir kirkjuna enda
hefði öllum kristnum mönnum verið
veittur „hinn almenni prestdómur".
Á árunum eftir Vatíkanþingið
var meira rætt um ókvæni presta
en áður. Róm hélt og heldur enn
sem fyrr fast við það en þá var
farið að leyfa kvæntum mönnum
að læra prestleg fræði og þeim að
því námi loknu veitt djáknvígsla
sem er síðasta vígslan fyrir prest-
vígslu. Geta því djáknar unnið flest
prestverk önnur en hlýða á skriftir
og helga altarissakramenti og því
létt mikið undir með önnum köfnum
prestum. Hins vegar hafa ekki allir
gömlu prestamir verið hrifnir af
því að eiga að fela þessum nýju
aðstoðarmönnum hluta af störfúm
þeim sem þeim finnst enginn hafa
heimild til að vinna nema þeir.
Komið hefur fyrir í öðrum kirkju-
deildum að kvæntir prestar hafi
gengið í kaþólsku kirlquna og óskað
þess að vera þar prestar. Hafa
nokkur brögð verið að þessu í ensku
kirkjunni síðan fór að slakna þar á
andstöðunni við prestvígslu kvenna.
í því efni hefur kaþólska kirkjan
verið ósveigjanleg, eins og hin orþ-
odoxa. Þessum óskum presta hefur
verið vel tekið og eru þeir nú einu
kvæntu prestamir innan kaþólsku
kirkjunnar. Þó mun þeim ekki hafa
verið falin störf sóknarpresta. Á það
er rétt að benda að ókvæni presta
er aðeins byggt á kirkjulögum en
ekki kristinni kenningu og gæti
kirkjan því breytt þeim lögum ef
henni fyndist ástæða til þess.
Ókvænis hefur verið krafíst af kaþ-
ólskum prestum síðan á 11. öld.
Konur hafa látið meira til sín
heyra síðustu tvo áratugina en
nokkm sinni áður og hafa þær kraf-
ist jafnréttis á við karla á þessu
sviði sem öðram. Segjast þær vera
fullfærar um að vinna merkilegri
störf í kirkjunni en skipuleggja bas-
ara og bingóspil, gera við messu-
klæði eða ganga í klaustur. Róm
hefur þó jafnan litið á kröfur þeirra
um prestvíglu sem hveija aðra fá-
sinnu. Þó hafa konur í síauknum
mæli annast ritningarlestur og
ýmsa aðra þjónustu í kaþólskum
messum og smástúlkur jafnvel
þjónað við hlið kórdrengja með góðu
samþykki sóknarpresta þótt
Vatíkanið hafí ekki enn gefið út
formlega heimild til slíkrar þjón-
ustu.
Engar stökkbreytingar
Þessi og önnur vandamál hafa
rædd á þingi því sem nú er lokið.
Basil Hume, kardínáli í Englandi,
lét þau orð falla í heimsókn sinni
til Dublin á sl. hausti að þetta þing
mundi að visu varla skipta sköpun
í sögu kirkjunnar en þó gæti það
orðið „nýr áfangi á leið kirkjunnar
til að skilja sjálfa sig og endumýj-
ast“. Hann og fleiri vilja forðast
að vekja of glæsar vonir þeirra sem
óska gagngerðra breytinga á lífi
og háttum kirkjunnar því ef svo
færi að ekki yrði haldið lengra í
fijálslyndisáttina fyrst um sinn, og
kannski dregið eitthvað í land frá
því sem nú er, gætu vonbrigðin
orðin breytingamönnum þungbær.
Um það er ekki að villast að íhaldss-
amari öflin innan kirkjunnar telja
að eftir Vatíkanþingið hafí verið
gengið of langt í fijálslyndisáttina
og verði nú að stinga við fótum og
jafnvel herða eitthvað á klónni á
ný, án þess þó að ganga í berhögg
við samþykktir Vatíkanþingsins.
Vafalaust er kirkjunni það fyrir
bestu að forðast allar öfgar í hvaða
áttina sem er þvl einingu hennar
verður að varðveita. Breytingar
verða sjálfsagt á háttum hennar
eftir því sem tímamir krefjast en
affarasælast er að þær gerist smám
saman en ekki í stóram stökkum
eins og raunin var á eftir Vatíkan-
þingið. Dæmi um hvað slíkt getur
haft í för með sér er svissneski bisk-
upinn Lefevbre sem lýsti þingið
vera markieysu eina svo og allar
breytingar sem því fylgdu. Hann
og fylgjendur hans syngja messuna
enn alla á latínu samkvæmt gamla
messuforminu frá 16. öld og neita
afdráttarlaust að hlíta fyrirmælum
kirkjustjómarinnar.
Undirbúningur að biskupaþing-
inu sem nú er lokið hófst fyrir tveim
áram með því að öllum biskupum
var sent ítarlegt bréf um köllun og
hlutverk leikmanna í kirkjunni og
heiminum. Var ætlast til þess að
efni bréfsins yrði rætt í biskups-
dæmunum og svarað spumingum
sem í því vora til glöggvunar á við-
fangsefninu. Það olli þó nokkram
erfiðleikum að málið á bréfí þessu
var svo snúið og tyrfið að jafnvel
Englendingar kvörtuðu undan erf-
iðleikum við að skilja hina ensku
þýðingu þess.
Biskuparáðin sendu síðan til
Rómar svörin við spumingunum og
var vinnuskjal biskupaþingsins
síðan byggt á þeim að sögn en nið-
urstöður biskuparáðanna, byggðar
á svöranum, vora ekki birtar.
Hlutur leikmanna
Þingið hafa setið um það bil 230
biskupar, 20 aðstoðarmenn og 60
áheymarfulltrúar. Fimm aðstoðar-
mannanna vora leikmenn en hinir
prestar og systur. Af áheymarfull-
trúunum vora 33 karlar, þar af 6
prestar, og 27 konur. Áðalritari
þingsins var Jan Schotte, erkibis-
kup frá Belgíu. Fyrir hönd Norður-
landa sat það* Gerhjard Schwenzer,
Oslóarbiskup. Atkvæðisrétt höfðu
einungis biskupamir.
Sú staðreynd blasir við að kirkjan
kemst ekki hjá því að auka hlut-
deild leikmanna í starfsemi sinni.
Óvíst um framhald afvopnun-
arviðræðna risaveldanna
eftir Henry Brandon
AÐ undanfömu hafa menn unnið að þvi hörðum höndum í Wash-
ington að undirbúa leiðtogafund risaveldanna. Utanríkisráðherrum
risaveldanna tókst ekki að leysa ágreining um ýms tæknileg atriði
varðandi upprætingu meðal- og skammdrægra flauga á fundi þeirra
í Moskvu í síðustu viku. Ráðherramir höfðu einnig sett sér að
ákveða dagsetningu fyrir næsta fund leiðtoga risaveldanna en það
tókst ekki þar sem Sovétstjómin setti það sem skilyrði að fyrir lægju
drög að samkomulagi um gagneldflaugakerfi og fækkun lang-
drægra kjamorkuflauga. Fréttir herma að þeir hafi nú fallið frá
þessari kröfu og leiðtogarair muni koma saman til fundar fyrir
áramót. Óvíst er um árangur þess fundar en ljóst er að verulega
hefur miðað i samkomulagsátt á velflestum sviðum. Ef að líkum
lætur verður sáttmáli um upprætingu meðal- og skammdrægra
flauga undirritaður þ.e.a.s. ef Sovétmenn setjá ekki fram ný skil-
yrði líkt og þeir gerðu á leiðtogafundinum í Reykjavík á síðasta ári
og nú síðast í Moskvu.
Reagan forseti kynnti fyrst hug-
mynd sína um „núlllausnina"
svonefndu árið 1981 og bauð að
hætt yrði við uppsetningu banda-
rískra kjamorkuflauga í Evrópu
gegn því að Sovétmenn tækju niður
eldflaugar sínar. Sovétmenn reynd-
ust ófáanlegir til að setjast að
samningaborðinu allt þar til þeir
Mikhail Gorbachev Sovétleiðtogi og
Reagan forseti komu saman til
fundarins fræga í Reykjavík. Þar
vora risaveldin nærri því að ná sam-
komulagi um „núlllausnina" en á
síðustu stundu setti Gorbachev það
sem skilyrði að jafnframt yrði sam-
ið um takmarkanir tilrauna með
geimvopn. Reagan gat ekki fallist
á að fóma geimvamaráætluninni
og því lauk fundinum án samkomu-
lags. Síðar lýsti Gorbachev sig
reiðubúin til að semja um útrým-
ingu meðal- og skammdrægra
flauga óháð geimvömum og náðu
utanríkisráðherrar stórveldanna
bráðabirgðasamkomulagi um þetta
á fundi sínum í Washington í síðasta
mánuði. Urðu þeir ásáttir um að
freista þess að ganga frá lokadrög-
um samkomulagsins í Moskvu, sem
leiðtogamir myndu síðan undirrita
á fundi í nóvember eða desember.
Þetta fór á annan veg en efni stóðu
til þar sem Sovétmenn settu geim-
vamaráætlunina enn og aftur fyrir
sig og kröfðust þess nú að fyrir
lægju drög að samningi um tak-
markanir tilrauna með þess háttar
vopnabúnað og helmingsfækkun
langdrægra kjamorkuflauga áður
en boðað yrði til næsta leiðtoga-
fundar.
Hingað til hafa hverfandi líkur
virst á því að samkomulag náist
um fækkun langdrægra flauga.
Reagan hefur marglýst yfir því að
ekki verði horfíð frá tilraunum með
ýmsan hátæknibúnað sem tengist
geimvamaráætluninni. Sovétmenn
hafa jafnan krafist þess að sam-
komulag um langdrægar eldflaugar
hafi einnig að geyma ákvæði sem
takmarki tilraunir með geimvopn.
Því kom það bandarískum ráða-
mönnum nokkuð á óvart er Eduard
Shervardnadze, utanríkisráðherra
Sovétríkjanna, kynnti þeim nýjar
hugmyndir um þetta ágreiningsefni
er hann ræddi við George Shultz
utanríkisráðherra í Washington í
síðasta mánuði. Shevardnadze lagði
fram lista yfir þann búnað sem
Sovétmenn telja sig geta fallist á
að gerðar verði tilraunir með í
geimnum. Sagði hann þetta þó
bundið því skilyrði að Bandaríkja-
stjóm félli frá svonefndri „rýmri
túlkun" á ABM-sáttmálanum frá
árinu 1972 um takmarkanir gagn-
eldflaugakerfa og yrðu stjómvöld
vestra að skuldbinda sig til að virða
„þrengri túlkun“ sáttmálans í tíu
ár. Shultz utanríkisráðherra sagði
á fundi með utanríkisráðherram
Atlantshafsbandalagsins i Briissel
um síðustu helgi að nokkuð hefði
miðað í samkomulagsátt um fækk-
un langdrægra eldflauga á fundi
hans og sovéskra ráðamanna í
Moskvu en ef marka má yfirlýsing-
ar hans og Reagans forseta er það
ófrávíkjanleg krafa Bandaríkja-
stjómar að áfram verði unnið að
tilraunum með geimvopn.
Yfirburðir Sovétmanna
Ráðamenn í vamarmálaráðu-
neytinu telja óráðlegt að hefja
viðræður sem leitt geta til stórfellds
niðurskurðar kjamorkuheraflans.
Þar sem Sovétmenn njóta yfirburða
á sviði hefðbundins vígbúnaðar
myndi slíkur niðurskurður þjóna
hagsmunum Sovétmanna, einkum
og sér í lagi í Evrópu. Paul Nitze,
helsti ráðgjafi Shultz utanríkisráð-
herra á sviði vígbúnaðarmála, er
einn þeirra sem hefur leitt þennan
ótta hjá sér. Hann telur unnt að
ná samkomulagi um tilraunir á sviði
geimvama og greiða þannig fyrir
samkomulagi um fækkun lang-
drægra flauga. Hann hefur sagt
að unnt væri að skilgreina þann
búnað sem leyfilegt væri að gera
tilraunir með og þann sem ekki
væri leyfílegt að þróa og smíða
samkvæmt ákvæðum ABM-sátt-
málans. Sovétmenn leggja til að
tilraunir í geimnum með ýmsan
búnað svo sem spegla og örbylgju-
vopn verði takmarkaðar og samið
verði um umfang tilrauna með ann-
an búnað sem heyrir geimvömum
til svo sem leysigeisla. Þar virðist
ekki bera mikið á milli.
Starfsmenn vamarmálaráðu-
neytisins era á hinn bóginn
ósammála Nitze. Þeir telja ein-
göngu raunhæft að semja um
takmarkanir tilrauna með geim-
vopn og helmings fækkun lang-
drægra flauga ef Sovétmenn fallast
jafnframt á niðurskurð hins hefð-
bundna herafla. Menn efast vissu-
lega um að Sovétstjómin reynist
reiðubúin til að fallast á nægilegar
tilslakanir varðandi geimvamartil-
raunir. Á hinn bóginn er ekki vitað
hversu langt Mikhail Gorbachev er
reiðubúinn að ganga til að ná fram
samkomulagi um fækkun lang-
drægra eldflauga, sem era ógn-
vænlegustu lq'amorkuvopnin.
Sovéskir ráðamenn hafa þegar
látið að því liggja að þeir séu reiðu-
búnir til að skera hefðbundinn
herafla niður um helming geri ríki
Atlantshafsbandalagsins slíkt hið
sama. Ekki er með öllu óhugsandi
að þeir reynist reiðubúnir til að
samþykkja að slík fækkun verði
ekki jöfn. Staðreyndin er sú að þeir
hafa mun fleiri menn undir vopnum
en ríki Atlantshafsbandalagsins og
ráða auk þess yfír mun fleiri skrið-
drekum og fallbyssum.
Markmið Gorbachevs
Þótt það sé öldungis óvíst hvort
Sovétmenn reynast reiðubúnir til
að ganga að kröfum Bandaríkjanna
og NATO til að ná fram samkomu-
lagi um fækkun kjamorkuvopna um
niðurskurð hins hefðbundna herafla
og bann við framleiðslu efnavopna,
sem einnig hefur verið rætt með
góðum árangri, þá er það engan
veginn útilokað. Sérfræðinga grein-