Morgunblaðið - 01.11.1987, Síða 16

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1, NÓVEMBER 1987
16 B
Hljóðritun á þingræðum í 35 ár
Upptökubönd ná
frá Reykjavík
til Egilsstaða
Viðtal við Magnús Jóhannsson, upptökustjóra Alþingis
Magnús Jóhannsson, upptöku-
stjóri Alþingis, hefur í 35 ár
hljóðritað ræður þingmanna, eða
allar götur frá því að hætt var
að handskrifa eða hraðrita þing-
ræður haustið 1952. Hann hafði
hönd í bagga með hinni nýju
tækni, hljóðrituninni, þegar hún
haslaði sér völl á Alþingi, bæði
undirbúningi og framkvæmd, og
hefur annast hljóðritunina fram
á þennan dag. Á hálfum fjórða
áratug, sem raddir þingmanna
hafa verið festar á band, hafa
þeir talað á hvorki meira né
minna en tæplega 700 kílómetra
af segulbandi, eða sem svarar
hér um bil þjóðvegarlengd frá
Reykjavík til Egilsstaða.
Morgublaðið sá ástæðu til að
spjalla við Magnús Jóhannsson,
upptökustjóra Alþingis, um
þennan sérstaka þátt í störfum
Alþingis, elztu og virðulegustu
stofnunar hins íslenzka samfé-
lags.
Þingræður
handskrifaðar
Farið var að handskrifa og prenta
þingræður (Alþingistíðindi) þegar á
fyrsta þingi eftir endurreisn Al-
þingis 1845, sagði Magnús Jó-
hannsson í spjalli við blaðamann
Morgunblaðsins. Það hefur því ver-
ið fastur liður í þingstörfum í 142
ár. Framan af var frásögnin oft í
ágripi eða óbeinni ræðu, en fljótlega
vóru þær ritaðar og prentaðar sem
beinar ræður. Hraðritun kunni að
vísu enginn þingskrifari á öldinni
sem leið. Fyrsti hraðritarinn kom
raunar ekki að þinginu fyrr en árið
1917.
Til þingskrifarastarfa vóru lengst
af ráðnir stúdentar eða menn með
kandidatspróf, sem líklegir þóttu til
að leysa starfíð vel af hendi. Þeir
gáfust að vonum misvel, að því er
Jón Sigurðsson frá Kaldaðamesi,
skrifstofustjóri þingsins fyrr á tíð,
segir í fréttaauka frá Alþingi í
Rfkisútvarpinu 1954. Stöku skrifar-
ar drógu stundum dögum og vikum
saman að vinna úr frumritum sínum
og skila ræðunum hreinrituðum.
Nokkrir góðir hraðritarar störf-
uðu í hópi þingskrifara síðustu
20-25 árin áður en hljóðritun hófst.
Hjá hraðriturum, sem ekki höfðu
náð fullri leikni og vóru ekki vel
að sér í landsmálum, gat hinsvegar
ýmislegt slitnað úr samhengi og
farið í handaskolum. Þessvegna
meðal annars var horft til nýrrar
tækni, hljóritunar, fljótlega eftir að
hún kom til sögunnar.
Stálþráður - segulband
Tæknirit skýrðu frá segulvírs-
hljóðrita þegar árið 1945, en sú
nýjung var þá að koma á markað.
Radíó- og raftækjastofan, sem við
Sveinbjöm Egilsson rákum saman,
pantaði strax einn slíkan frá Gener-
al Electric. Hann kom til landsins
í maí 1946. Það er máske upphaf
segulhljóðritunar á íslandi.
Fyrsta mikilvæga upptakan fór
fram á 100 ára afmæli Menntaskól-
ans í Reykjavík 17. júni það ár.
Önnur er Reykjavíkurflugvöllur var
afhentur íslendingum 6. júlí sama
ár. Sú þriðja var viðtöl við fólk í
nágrenni Heklu meðan Heklugosið
1947 stóð yfír, fjögurra til fímm
tíma efni. Síðar flutti ég þetta efni
yfír á segulband. Þessar upptökur
eru enn til. Hekluþátturinn er nú
kominn í eigu safnsins í Skógum
og afmælisþátturinn í eigu MR.
Upptakan við afhendingu
Reykjavíkurflugvallar er enn í
minni vörzlu.
Árið 1948 fékk Ríkisútvarpið
fyrst stálvírstæki. Það var prófað í
Alþingi með því að hengja hljóð-
nema upp í ljósakrónu, en upptakan
þótti ekki álitleg til afskriftar.
Síðar fréttum við hjá Radíó- og
raftækjastofunni um nýtt tækni-
skref á þessum vettvangi, segul-
bandið. Ég fór til Bandaríkjanna
1947 og aftur 1948 til að kjmna
mér þessa nýjung. Við létum Al-
þingi þá þegar í té upplýsingar um
möguleika á hljóðritun á segulband,
sem og um afritunartæki fyrir seg-
ulbandið.
Árið 1949 fór ég síðan á vegum
Radíó- og raftækjastofunnar og
Alþingis til New York til að kaupa
segulbandstæki til prófana á Ál-
þingi áður en lokaákvörðun yrði
tekin. Ég valdi „Tvintrax longplay"-
tæki, sem gat tekið upp samfellt í
þijá klukkutíma. Formlegar upp-
tökuprófanir vóru gerðar í efri deild
Alþingis 25. apríl 1949. Notaður
var einn „Shure“-hljóðnemi, sem
fluttur var í snatri milli ræðu-
manna. Upptakan tókst prýðisvel
og tel ég að hún hafí valdið því að
við vórum beðnir að gera fullnaðar-
tillögur um upptökukerfí og afritun-
arbúnað ásamt útboðslýsingu.
Þetta gerðum við í samráði við
Gunnlaug Briem, símaverkfræðing,
og fengum síðar, með aðstoð Sig-
urðar Helgasonar, síðar forstjóra
Flugleiða, fyrirtækið „3M“ til að
senda útboð til þekktustu framleið-
enda, bæði í Bretlandi og Banda-
rílq'unum. Við mæltum síðan
eindregið með tilboði frá Stancil
Hofman í Kalifomíu.
Leið svo árið 1951 að engin
hreyfing varð á málum, en í marz
1952 erum við beðnir að taka mál-
ið upp af krafti.
Til að gera langa sögu stutta
varð það úr að panta tæki frá þeim
aðila, sem við Sveinbjöm Egilsson
höfðum mælt með, en þau vóm að
nokkm leyti sérsmíðuð. Við settum
síðan allan tælq'abúnað upp í þing-
inu. Hið nýja fyrirkomulag við
hljóðritun á þingræðum kom síðan
til framkvæmda á haustþingi 1952.
Frá þeim tima hafa þingmenn talað
úr sérstökum ræðustól. Fjórir hljóð-
nemar em á hvomm ræðustóli í
deildum og tveir í hvoram forseta-
stóli. Sérstakt símasamband er á
milli upptökumanns og forsetanna
í þinginu.
Ræðuritun, Alþingis-
tíðindi, raddasafn
Ólafur Siggeirsson, sem verið
hafði hraðritari í þinginu, byggði
síðan upp þá starfsdeild þingsins,
sem kölluð er ræðuritun. Þar em
Alþingi 1952: Stancil Hoffmann-h(jóðriti og Magnús Jóhannsson,
upptökusfjóri.
Gömul mynd úr ræðuritun: Ólafur Siggeirsson, þá umsjónarmaður,
fýlgist með vélritun (standandi). Fastráðnir vélritarar skáldin Jón
Óskar og Jóhannes Helgi. Lausráðið fólk kvatt til ef þörf krafði.
Morgunblaðið/Sverrir
Upptökustjórar Úlfar Sveinbjörnsson og Magnús Jóhannsson að störfum fyrir fáum
dögum. Þeir hlusta á endurskil segulbandsins til fuUvissu um að hljóðritun sé við hæfi.
Morgunblaðið/Sverrir
Gamla „hermikrákan“, sem fyrst var notuð 1949, og fannst á háalofti þingsins fyrir
skemmstu.