Morgunblaðið - 21.11.1987, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1987
13
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
414. þáttur
Gamall nemandi, Hrafn Harð-
arson í Kópavogi, sendir mér
skemmtilegt bréf sem ég freist-
ast til að birta eins og það leggur
sig (leturbreyt. eru umsjónarm.):
„Hr. Gísli Jónsson umsjónar-
maður þáttarins íslenskt mál.
í þætti þínum 31. október sl.
er stutt klausa um erlenda orðið
gallerí og nokkrar tillögur um
íslenskt orð í þess stað frá Hauki
Eggertssyni og þú segist sjálfur
halda Jng við listhús og mynd-
hús. Eg get ekki annað en lagt
orð í belg því sjálfur hef ég átt
í nokkrum vandræðum með að
fínna eitthvað annað en galleri
yfír sýningaraðstöðu í Bókasafni
Kópavogs, þar sem ég starfa. í
fréttum um sýningar í safninu
hef ég freistast til að nota list-
krubba, en krubba merkir kró
eða stía í fjárhúsi, þar sem hrút-
ar voru settir. Ég er hins vegar
ekki allskostar ánægður með
það orð.
Ég er heldur ekki sáttur við
viðhaldsorðin þín, vegna þess að
gallerí er ekki alltaf heilt hús,
heldur miklu oftar hluti húss,
sér stofa eða salur, enda er
enska merkingin í þá átt.
Liststofa þykir mér skárra
orð en listbær, listval eða list-
stöð, en þó rakst ég á orð í
Lexicon poéticum, sem gaf byr
undir vængi orði, sem ég gældi
við fyrst er ég hóf að leita að
staðgengli gallerís, og það er
orðið LJSTVÖR, sem ku hafa
verið „mytisk person“, og áreið-
anlega löngu dauð og því ekki
líkleg til að fetta fíngur út í
nýja merkingu orðsins.
Þetta orð er lipurt og einfalt,
þótt samsett sé, og vör einskon-
ar skammtímavistun fyrir báta,
líkt og listvör er staður, stofa,
salur eða heilt hús, þar sem
myndverk eru höfð til sýnis
skamma hríð. Þætti mér gaman
að heyra álit þitt á þessu.
Gallinn við þetta orð, eins og
við önnur samsett orð, er auðvit-
að sá að þegar það er hengt
framan við eða aftan í sérheiti
verður útkoman iðulega óþjál:
Listvör Borg, Listvör Svart á
hvítu, Listvör Gangskör (??).
Gallerí þýðir einnig súlna-
göng, upphækkuð stofa, einsk.
svalir (verönd), svo e.t.v. mætti
gefa því orði, þ.e. svalir, nýja
merkingu: Svalir Borg. Ekki
hugnast mér það.
En hví gerum við ekki nýtt
orð, sem líkist gallerí og hefur
einhverja sennilega merkingu,
t.d. galari kk. (sbr. kjallari),
staður þar sem listamenn hrópa
list sinni að fólki, þar gala gauk-
ar? Galari Borg, Galari
Gangskör.
Þetta eru hugleiðingar mínar
slegnar á lyklaborð ritvélar
minnar um leið.
Fyrst ég er á annað borð far-
inn að skrifa þér bréf er ekki
úr vegi að spyija um álit þitt á
einu eða tveimur orðum, sem ég
þykist hafa smíðað, þótt ekki
hafí þau komist í hámæli: enska
orðið thesaurus=þési; bar
code=rimlaletur (ekki strika-
lykill eins og orðanefnd Sam-
starfsnefndar um upplýsingamál
hefur það); nafnaskrá (í tölvu)=
nafnavisir; subject index
(efnisorðaskrá)=fróðlind (í
tölvu); compact shelves=skot-
hillur.
Að svo búnu kveð ég þig og
þakka marga fróðlega þætti
þína.“
★
Ekki felli ég mig við tillögu
Hrafns um orð fyrir galleri.
Þótt krubba merki sumstaðar á
landinu kró eða stía, þá þýðir
orðið í málvitund minni sóðaleg
kerling og krubbulegur sóða-
legur. Listvör og systir hennar
Hringvör í Sólarljóðum voru
vondar konur, tákn dauðasynda
og sátu utan við bæjardyr and-
skotans og blésu mönnum hatri
í brjóst:
Hringvör og Listvör
sitja i Herðis dymm
organs stóli á.
Noma dreyri
fellur úr nösum þeim,
sá vekur fjón með fyrðum.
Ég vil því hvorki krubbu né
Listvöru í samband við sýning-
arstaði listaverka. Þótt orðið
galari sé grallaralegt þykir mér
það illskást af orðum Hrafns,
en ekkert þeirra fínnst mér ná-
lægt því eins gott og listhús eða
myndhús. Hús er ekki nærri
því alltaf heil bygging. í bæjar-
húsum voru t.d. hjónahús,
suður- eða norðurhús eftir at-
vikum, glugghús og vafalítið
fleira. Þá eru til gollurshús og
gleraugnahús. En gaman væri
að heyra álit fleiri lesenda á
þessu.
Ég gæti hins vegar mælt með
„einu eða tveimur" og kannski
fleiri af orðum Hrafns Harðar-
sonar um heiti á sviði upplýsinga
og tölvumáls. En þar vantar mig
illilega sérþekkingu til að fella
grundaðan dóm um orðin, þó að
mér þyki sem sum þeirra hljómi
ekki illa eða lítist illa við fyrstu
sýn. Því fremur bið ég ykkur
umsagnar um þau.
★
Mér hefur verið sagt frá
furðulegum ruglingi orðanna
forsenda og forsending. Hið
fyrra merkir helst skilyrði eða
rök málsins, en hið síðara aldeil-
is annað=lífshættuleg sendiför,
för þar sem sendimanni var
beinlínis ætlað að farnast illa.
Auglýsing vikunnar er aftur
á móti úr smáritinu Dagskránni
á Akureyri, en hún hófst svo:
„Notaðar kartöflur til sölu.“
Spurning vikunnar: Kannist
þið við orðtakið að slá til heys
og beitar og þá í hvaða merk-
ingu?
ÖRBYLGJUOFNAR
„Gullna flugan“
Bók um Alþýðuf lokkinn
ygur hefur gefið út bók, seni
heitir Gullna flugan og er eftir
Þorleif Friðriksson. Efnið er
„saga átaka í Alþýðuflokknum
og erlendrar íhlutunar um
íslensk stjóramál í krafti fjár-
magns.“
Aftan á bókarkápu segir m.a.:
„Gullna flugan segir frá átökum
Alþýðuflokksforystunnar við
pólitíska andstæðinga innan og
utan verkalýðshreyfíngarinnar.
Hvaða aðferðum var beitt og að
hvaða leyti hafði erlend aðstoð
áhrif á gerðir flokksforystunnar
gagnvart t.d. Ólafí Friðrikssyni,
Héðni Valdimarssyni og Hannibal
Valdimarssyni, kommúnistum, só-
síalistum og hannibalistum? Var
um aðra aðstoð að ræða en í formi
peninga? Hveijir veittu aðstoð er-
lendis frá? Settu erlendir láns- og
styrkveitendur einhver skilyrði
fýrir aðstoðinni? Mótaði erlend
aðstoð á einhvem hátt skoðanir
Alþýðuflokksfoiystunnar til stór-
pólitískra mála eins og sambands-
málsins 1918 og lýðveldismálsins
1944? Hafði erlend aðstoð áhrif á
vöxt og viðgang Alþýðuflokksins.
Gullna flugan er sagnfræðilegt
tímamótaverk þar sem fjallað er
um stjómmálaviðburði aldarinnar
og byggð á gögnum sem ekki er
hægt að vefengja."
Höfundurinn er ungur sagn-
fræðingur sem stundaði nám við
Háskóla íslands og Lundarháskóla
í Svíþjóð. Að námi loknu bjó hann
í Kaupmannahöfn í fjögur ár þar
sem hann stundaði rannsóknir á
sögu evrópskrar verkalýðshreyf-
ingar. Hann er ráðinn hjá Verka-
mannafélaginu Dagsbrún til þess
að skrifa sögu félagsins og kennir
jafnframt við heimspekideild Há-
skóla íslands.
Verð kr. 2.335,- Stærðir 49-56
Verð kr. 2.650,- Stærðir 49-56
Mjúkar, hlýjar og fallegar
skinnhúfur fyrir böm
og fullordna, dömur og herra.
RAtmAGfiRÐIN
\
HAFNARSTRÆTI 19 & KRINGLUNNI
Sendum í póstkröfu - simar 16277 og 17910

Opið í dag og alla daga vikunnar kl. 11 -20
Timifyrirís
Rammíslensk ísbúð með
alþjóðlegu yflrbragðl
Alltaf ferskar ísnýjung-
ar, m.a.:
• íssamlokur úr ný-
bökuðum súkkulaði-
bitakðkum.
• Ávaxtabar með 18
tegundum af ferskum
ávöxtum oghnetum.
• Mjúkís úr vél með
jarðabeija-. banana-,
vanillu-, plparmintu-
eða súkkulaðibragði,
sett saman eins og þú
vtlt.
ÍSHÖLLIN

HH
Komið og kynnist nýjum
meiriháttar hamborgara
og djúpsteiktum fiski.
Þess virði aö bragöa.
H.H.
Pizzastaöur i Kringiunni.
Ljúffengar pizzur á staðn-
um eöa til að taka með
heim.
(rcla
Léreftir
Fyllt subbs,
bakaðar kartöflur
m/fyllingu
og salati.
fórttudty fned
flúdm.
Qrvals
kjúklingar
'A
Kínverskur
matur, karrý
og
súrsætar
sósur.