Morgunblaðið - 21.11.1987, Blaðsíða 52

52____________MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1987_
Aukafj árveitingar
eftírSturlu
Kristjánsson
„Það verður aldrei hjá þeim kom-
ist og af og frá að þær séu
stjómarskrárbrot,“ sagði Þor-
steinn Pálsson í viðtali við DV
2. október sl. og sker þar með
úr um gildi fjárlaga.
í umræðum á Alþingi sl. vetur
um fræðslustjóramál var því haldið
fram sem skýringu á nauðsyn þess
að víkja fraeðslustjóranum fyrir-
'varalaust úr starfi, að hann ógnaði
lýðræðislegri stjómskipan landsins
með því að virða að vettugi ákvarð-
anir Alþingis og fara sínu fram.
Til þess að sanna fyrir þingheimi
að skjótra aðgerða hafði verið þörf,
svo slq'ótra að hlaupa varð yfír upp-
sagnarforskriftir laga um réttindi
og skyldur starfsmanna ríkisins, og
skrifa þessum erkifjanda löggjafans
og framkvæmdavaldsins uppsagn-
arbréfíð aðfaranótt laugardagsins
10. janúar 1987 í miðjum glaumi
árshátíðar ráðuneytisins, vitnaði
ráðherra í skriflega „yfírlýsingu"
skálksins, — yfírlýsingu — sem
hann hafði sent ráðuneytinu í maí
1980. „Yfírlýsingin" var lesin upp
úr greinargerð fræðslustjórans frá
8. maí 1980, en greinargerðin var
til komin vegna yfírhalningar, sem
hann hafði fengið f utandagskrár-
umræðu á Alþingi fímmtudaginn
10. janúar sama ár.
Tilefni þeirrar umræðu vom við-
brögð skólamanna í Norðurlands-
umdæmi eystra við þeirri yfírlýs-
ingu þáverandi Qármálaráðherra
nokkmm dögum áður, að ríkissjóð-
ur skuldaði engum neitt, þó svo
sveitarfélögin í umdæminu hafí þá
átt eftir að fá endurgreiðslur frá
ríkissjóði er námu um 90 milljónum
króna. Ræðu ráðherra er að fínna
í þingtíðindum. Vegna samhengis-
lausra tilvitnana ráðherra mennta-
mála í umrædda skýrslu fræðslu-
stjórans í vetur verður hér gripið
niður í skýrslunni. Þáverandi fjár-
málaráðherra hefur fyrst orðið, en
síðan fylgja athugasemdir skýrslu-
höfundar og fellur þá „yfirlýsingin"
úr samhengi.
„Mér er fullvel kunnugt um það
að í skólum þar (einu fræðsluum-
. dæmi) var að undirlagi fræðsluyfír-
valda staðið gegn því að farið yrði
í aukavinnugreiðslur fram úr þeim
mörkum, sem samsvaraði því fé sem
Álþingi ákvað í þessu skyni.“
„Hins vegar hafa önnur sveitar-
félög farið þama langt fram yfír
vegna þess að þar hefur verið heim-
ilaður meiri aukavinnukostnaður
heldur en Alþingi gerði ráð fyrir
við afgreiðslu flárlaga og í sumum
tilvikum hefur þama að magni til
f jafnvirðiskrónum verið farið 10%
fram yfír þær heimildir sem Alþingi
hefur veitt. Og ég tel að það sé
skylda bæði flármálaráðuneytis,
Qtenálaráðherra, menntamála-
ráðuneytis og þeirra, sem með þessi
mál fara í menntamálaráðuneytinu,
að reyna að stemma stigu við slíku.
Ég vil aðeins taka það fram, að
.fjármáladeild menntamálaráðu-
neytisins hefur staðið sig mjög vel
þar og það ber a.m.k. okkur al-
þingismönnum, sem fömm með
Qárveitingavaldið, að þakka þeim
fyrir þeirra verk í því sambandi,
að reyna að halda útgjöldum vegna
skóla innan við, láta það ekki fara
langt ffarn úr því, sem Alþingi hef-
ur ákveðið, vegna þess að ef ein-
staklingar, sem fara með ríkisins
fé, geta ávísað sjálfír á ríkissjóð
með þeim hætti að fara eins og
þeir vilja fram úr þeim flárlögum
sem Alþingi afgreiðir, þá er nátt-
"úrulega tilgangslaust fyrir þetta
Alþingi að vera að fara með ijárveit-
ingavald, þá er valdið annarra en
okkar hv. alþm.“
Hér er það í fyrsta lagi fullyrt að
í einstökum sveitarfélögum sé farið
langt fram úr fjárlögum með skóla-
kostnað vegna þess að þar hafí
verið heimilaður meiri aukavinnu-
kostnaður heldur en Alþingi gerði
ráð fyrir við afgreiðslu Qárlaga.
Ekki er vandséð að hvaða starfs-
mönnum skólakerfísins þama er
reynt að vega.
Staðhæfíngar þessar og aðdrótt-
anir eru að sjálfsögðu tilhæfulausar
með öllu, sem sést best á því að:
1. Fræðslustjóri tekur saman
áætlun um rekstrarkostnað grunn-
skóla umdæmisins. Áætlun þessi
er í raun engin áætlun heldur að-
eins kostnaðarútreikningur á því
hvað það kosti ríki og sveitarfélög
að framfylgja landsins lögum um
grunnskólahald samkv. gildandi
reglugerðum, kjarasamningum og
launatöxtum. Og hvað varðar þá
þættina er gjaman em óstöðugir,
s.s. einstök ákvæði reglugerða eða
reglugerðaígilda, túlkanir kjara-
samninga, launataxtar og launa-
tengd gjöld, þá er fjármála- og
áætlanadeild faglegfur ráðgjafí og
ábyrgur samræmingaraðili er sjái
öllum fræðslustjórum fyrir þessum
nauðsynlegu forsendum svonefndr-
ar áætlanagerðar.
2. Fjármála- og áætlanadeild
veitir „áætlunum" fræðslustjóra
viðtöku og endurskoðar. Komi eng-
ar villur í ljós (s.s. reikningsvillur)
þá em áætlanir gmnnskólahalds,
skv. niðurstöðum fræðslustjóra út
frá gefnum forsendum og staðar-
þekkingu, lagðar inn til hagsýslu-
deildar Qármálaráðuneytisins, sem
tillaga menntamálaráðuneytisins
um frumvarp til fjárlaga v/gmnn-
skólahalds.
3. Fjármálaráðuneytið hefur því
miður viðhaft þau óskiljanlegu
vinnubrögð að skera niður „áætlan-
ir“ fræðslustjóra, sem eins og hér
hefur verið sagt að framan em
aðeins útreikningar á því, hve mik-
ið fé muni kosta að reka gmnnskóla
í umdæminu samkvæmt þeim
óhagganlegu forsendum, sem fyrir
liggja hveiju sinni. Eðli málsins
samkvæmt hefur niðurskurður fjár-
málaráðuneytisins verið órökstudd-
ur og engin ábending gefín um það
hvar sé hægt að spara (enda er það
ekki hægt, nema með því að breyta
einhveijum forsendum). Aðeins hef-
ur verið ráðist á niðurstöðutölur og
þær lækkaðar.
4. Niðurstöðutölur fjármálaráðu-
neytisins em einatt þær tölur sem
að lokum em ákveðnar í Qárlögum
og leyfí ég mér að efa það, að al-
þingismenn fari mjög nákvæmlega
ofan í áætlanir fræðslustjóra eða
aftnarki glöggt einstaka kostnaðar-
þætti, s.s. það hve miklu fé megi
veija til þess að greiða aukavinnu-
kostnað, svo sem skilja mátti á
orðum fv. fjármálaráðherra. Alla-
vega era það niðurstöðutölur
hagsýslu, en ekki fræðslustjóra,
sem samþykktar em hvað kostnað
áhrærir en í raun „áætlanir"
fræðslustjóra hvað vinnumagn
varðar. Slík vinnubrögð hagsýslu —
ijárveitinganefndar og Alþingis —
geta aðeins leitt það eitt af sér, að
kostnaður við grunnskólahald fer
fram úr fjárlögum.
Af ffamansögðu má sjá, að allt
tal í þá vem að fræðslustjórar heim-
ili óhóflega aukavinnu og að
skólakostnaður fari þannig fram
úr ijárlögum er markleysa ein. Þau
orð og framhaldið felur jafnframt
í sér grófa aðdróttun um embættis-
glöp einstakra fræðslustjóra, sem
þá ættu að stafa af því að leitast
er við að fara að lögum um skóla-
hald og skipa því í einu og öllu svo
sem óvefengdar forsendur mæla
fyrir um og krefjast. Séu samþykkt
flárlög ekki töluleg niðurstaða óve-
fengdra útreikninga — kostnaðar
samkvæmt lögum, reglugerðum og
öðmm óvefengdum fors^ndum, þá
em þau einfaldlega vitlaus — ólög
— ekkert með þau að gera og ekk-
ert mark á þeim takandi, því með
lögum skal land byggja en ólögum
eyða.
Þá vil ég geta þess að ég er ósam-
mála fv. fjármálaráðherra um það
hve mjög vel íjármála- og áætlana-
deild menntamálaráðuneytisins
hefur staðið sig í skólaflármálum,
en ég get kannske varla fjallað um
það sem hlutlaus aðili, þar sem ég
hef fyrr lent í nokkmm útistöðum
við deildarstjórann. Þó vil ég segja
það að mikið skortir á, að deildin
hafi verið sá samnefnari og for-
sendugjafi fræðslustjóra, sem hún
á og þarf að vera. Með samnefnara
— og samræmingarstarfi sem og
forsendugjöf getur deildin — og
með því einu — haft ábyrga hönd
á skólafjármálum og þá fylgt eftir
aðhaldsaðgerðum, ef því er að
skipta.
Eg geri mér það nú ljóst, að orða-
lag „yfírlýsingarinnar", sem
menntamálaráðherra sleit úr sam-
hengi í þingræðu í vetur er ósköp
galgopalegt og býður upp á mis-
notkun. Þetta var vel meint og sett
fram sem gmndvallarskoðun en
ekki sem framkvæmdalýsing. Það
ætti öllum að vera ljóst, sem vita
hvað ég hef lagt mig fram um að
vanda allan undirbúning fjárlaga-
gerðar ár hvert og jafnvel leitað til
þingmanna kjördæmisins, þegar
ljóst var að réttar upplýsingar um
flárþörf samkvæmt lögum náðu
ekki til fjárveitingavaldsins, (Al-
þingis). Sú viðleitni varð endanlegt
tilefni uppsagnar skv. uppsagnar-
bréfí og hét þá trúnaðarbrot. Það
er vandlifað í þeirri vist, þar sem
það er ámælisverð óhlýðni að biðja
um aukaflárveitingu en trúnaðar-
brot og brottrekstrarsök að reyna
að komast hjá því.
Því er þetta nú rifjað upp, að
fyrir skömmu var nokkur umfjöllun
um aukafjárveitingar í fjölmiðlum.
Var þar m.a. rætt við tvo þunga-
viktarmenn í pólitíkinni, fv. forsæt-
isráðherra, núverandi utanríkisráð-
herra, og fyrrverandi fjármálaráð-
herra, núverandi forsætisráðherra.
Um aukafjárveitingar segir utan-
ríkisráðherra í viðtali við JGH í DV
30. september sl. m.a.: „ ... sáralí-
tið af þessu er gert með samþykki
ríkisstjómarinnar, fyrst og fremst
stærstu málin. Eins fínnst mér að
formaður flárveitinganefndar ætti
að vera kvaddur til viðtals við ríkis-
stjómina og hafður með í ráðum."
Er utanríkisráðherra ekki að
segja okkur, að einstakir ráðherrar
jafnvel virði að vettugi ákvarðanir
Alþingis og fari sínu fram?
Enn mælir utanríkisráðherra:
„En það er alveg ljóst að ríkissjóður
er vdða skuldbundinn samkvæmt
lögum að veita fé og þannig skýrist
t.d. aukaijárveiting til Trygginga-
stofnunar ríkisins. Þetta verður að
hafa í huga." Utanríkisráðherra
nefnir þama t.d. tryggingastofnun-
ina og einnig mætti t.d. nefna
gmnnskóla landsins.
f viðtali við S.dór í DV 2. októ-
ber sl. bætir fjármálaráðherra um
betur er hann segir m.a. um auka-
Qárveitingar: „Hitt er svo annað
mál, að það verður aldrei hjá þeim
komist og af og frá að þær séu
stjómarskrárbrot eins og sumir
halda fram. En ég legg áherslu á
að aðalatriðið er að dregið sé úr
þeim sem frekast er kostur." Þá
er haft eftir forsætisráðherra að
það færi aldrei hjá því að eitt og
annað dytti milli skips og bryggju,
þegar verið væri að semja fjárlög.
Það gæti verið þess eðlis, að nauð-
syn bæri til að leiðrétta það strax
eftir samningu fjárlaga.
Og síðan orðrétt: „Aðalatriðið er
að sjálfsögðu, að Qárlög séu sem
réttust hveiju sinni. Sé svo og verð-
bólga lítil verða aukafjárveitingar
litlar."
Orðalag ráðherranna sem vitnað
er í hér að framan er stöðum þeirra
samboðið — fágað og yfírvegað —
enda em þeir naumast í vamarstöðu
eins og skýrsluhöfundur var í árs-
byijun 1980. En merkingin er
nákvæmlega sú sama — ijárlög em
röng ef fjárveitingar nægja ekki til
þess að standa við skuldbindingar
ríkissjóðs samkvæmt lögum sbr.
tryggingastofnun eða gmnnskóla
og þannig skýrast margar aukaflár-
veitingar til þeirra verkefna.
Aukaij árveitingar em taldar sjálf-
Sturla Kristjánsson
„Það sem þarf að ger-
ast er það að fræðslu-
skrifstofum sé tryggt
rekstrarfé að lögum,
störf fræðslustjóra
varðandi áætlanagerð
sérstaklega verði tekin
eins og þau eru og eftir
niðurstöðum hans farið
og hann síðan gerður
ábyrgur fyrir „eigin“
verkum en ekki hrak-
yrtur fyrir mistök
annarra, sem hann
reyndi að afstýra og
hefur því miður engin
ráð til að bæta fyrir.“
sagðar ( slíkum tilfellum þar sem
lagaskyldur (tryggingalög, grann-
skólalög) em íj'árlögum yfírsterkari
og fjárlög að engu höfð, ef þau
reynast of lág. Er þá gripið til auka-
fjárveitinga til að standa við
lagaskyldur í opinberri þjónustu af
þessu tagi.
Hins vegar er mikilvægt að semja
sem réttust fjárlög er varðar §ár-
mögnun lögboðinnar þjónustu en
kostnaður hennar ákvarðast af
framkvæmdalögum, reglugerðum,
kjarasamningum o.fl. en ekki af
fjárlögum — því hefur það merk-
ingu að segja eins og forsætisráð-
herra, að aðaiatriðið sé að
sjálfsögðu að fjárlög séu sem rétt-
ust hveiju sinni.
í því skyni að nálgast þetta mikil-
væga takmark hlýtur það að vera
skylda embættismanna, sem og
annarra er það geta, að koma sönn-
um og raunhæfum upplýsingum um
kostnað lögboðinnar þjónustu til
fjárveitingavaldsins, jafnvel með
viðtölum við einstaka þingmenn.
Ef við nú breytum röðinni, þá fæ
ég ekki betur séð en draga megi
svör ráðherranna tveggja saman í
eftirfarandi umsögn: Vanda ber
undirbúning fjárlagagerðar hveiju
sinni og kappkosta að koma sem
raunhæfustum upplýsingum til fjár-
veitingavaldsins um ijárþörf lög-
boðinnar þjónustu, s.s. á vegum
tryggingastofnunar. Aðalatriðið er
að fjárlög séu sem réttust, þ.e. að
Qárveitingar til einstakra verkefna
séu í sem bestu samræmi við raun-
kostnað — hvorki of háar né of
lágar. Séu ijárlög ekki rétt, þá em
þau því röng og séu fjárveitingar
fjárlaga of lágar þá er ekki hægt
að hlíta þeim og verða þá viðkom-
andi embættismenn að biðja um
aukaíjárveitingar þar sem Qárlögin
era ekki lagafyrirmæli um þjón-
ustustig, nær lagi er að líta á þau
sem kostnaðaráætlun ríkissjóðs —
sé áætlunin of lág þarf meira fé til
að halda þjónustunni gangandi, en
sé hún of há þá verður einfaldlega
afgangur.
Ég verð að segja það að ég harma
það vissulega að ráðherramir, sem
nú hafa tjáð sig um aukafjárveiting-
ar, eðli þeirra og nauðsyn og þar
með þá skyldu framkvæmdavalds-
ins að gæta þess að láta ekki
lögboðna opinbera þjónustu gjalda
fyrir mistök í Qárlagagerð, skuli
ekki hafa lýst skoðunum sínum í
þessum efnum í janúar—febrúar í
vetur — en betra er seint en aldrei.
Ég fæ ekki betur séð en að skoð-
anir þessara tveggja heiðursmanna
á eðli og tilgangi flárlaga, hlutverki
opinberrar þjónustu og útvarða
hennar, nauðsyn réttra fjárlaga og
þá aukaflárveitinga ef þau em röng
í mínus, séu þess eðlis að hvomgur
þeirra hefðu lifað það af að gegna
stöðu fræðslustjóra Norðurlands-
umdæmis eystra í tíð síðustu ríkis-
stjómar. Enda þögðu þessir
heiðursmenn um þessar skoðanir
sínar fram yfír kosningar og mynd-
un nýrrar ríkisstjómar.
Nú er komin ný stjóm og sumir
gömlu ráðherranna famir og þessir
tveir hafa skýrt frá skoðunum
sínum á þeim gmndvallaratriðum
er skiptu sköpum um örlög fræðslu-
stjóra Norðurlands eystra sl. vetur.
Það hefur verið þolraun að hanga
í snömnni í 10 mánuði og engar
mennskar vemr geta horft upp á
það áfallalaust að sjá maka sinn
og föður sviptan mannorði, æm og
ævistarfí og hengdan út sem ótínd-
an glæpahund. Oft hefur verið inni
þröngt á þessum mánuðum en
sjálfsmeðaumkun og örvænting
hefur þó aldrei náð yfírhöndinni,
glæta trúar og vonar hefur æt(ð
náð að eyða dmnga og myrkri von-
leysis og uppgjafar. En það hefur
ekki gerst hjálparlaust og er þar í
engu oftnælt að samstaða skóla-
manna, hlýja og stuðningur heiðar-
legra borgara er unna frelsi, jöfnuði
og réttlæti ráði um það úrslitum
hvort við lifum hamfarimar af eða
látum bugast.
En nú markar það tímamót í
píslarsögu okkar að fyrrverandi og
núverandi forsætisráðherrar skuli
greina þjóðinni frá skilningi sínum
á ijárlagagerð, röngum flárlögum,
fjárskuldbindingum ríkissjóðs sam-
kvæmt lögum og nauðsyn aukafjár-
veitinga. Þær skoðanir mínar, sem
sóttar vom í sjö ára gamla greinar-
gerð, réttlæta þá varla lengur
embættislega aftöku án dóms og
laga þar sem þessir nefndu heiðurs-
menn virðast mér algerlega
sammála í öllum atriðum.
Ég vonast því til og treysti því
raunar að verða brátt „skorinn nið-
ur“ og uppreist verði mín æra.
Til frekari upplýsinga um skoð-
anir og viðhorf og til að upplýsa
nánar um efnislegt innihald grein-
argerðarinnar frá 1980, til þess að
gefa aðra mynd af því plag-gi en
fæst með völdum, sundurslitnum
og rangtúlkuðum setningum — þá
gríp ég niður í plaggið, þar sem
komið er að meðferð almannafjár.
Þessi kafli hefst á tilvitnun í ræðu
fjármálaráðherra:
„Ég held að það hljóti að vera
krafa allra þeirra, sem með fjárveit-
ingavaldið fara, að þannig sé reynst
að halda á málum, a.m.k. þekki ég
það af setu minni í fjvn., að þetta
er sú krafa sem fjvn. gerir til allra
forstöðumanna ríkisstofnana, sem
þangað koma. Krafa hennar er að
þeir miði áform sín eftir því sem
þeir mögulega geta við það fjár-
magn og þá vinnu sem fjárveitinga-
valdið hefur talið hæfilegt. Ég tel
mjög varhugavert ef handhafar
fjárveitingavaldsins, alþm., hafa
öndverða skoðun, því að þá em
þeir raunvemlega að halda því fram
að fjárveitingavaldið eigi ekki að
vera í höndum þm., heldur í höndum
allt annarra manna í þjóðfélaginu.
Þetta held ég að sé mjög varasamt
og mjög vafasamt. Ástæðan fyrir
því, að fræðsluumdæmi fara mjög
vemlega fram úr verðbættum
kostnaðartölum í þessu sambandi,
er að skólar i umdæminu hafa
greitt meira í hvers konar launa-
kostnað og annan kostnað, sem
eftirágreiddur er, en íjárveitinga-
valdið hefur mælt fyrir um, og þá
er það viðfangsefni og verkefni fjár-
máladeildar menntamm., fjárlaga-
og hagsýslustofnunar, flmm. og