Morgunblaðið - 20.12.1987, Blaðsíða 18
18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. DESEMBER 1987
Upplýsingaþjóðfélagið
gerir kröfu um að menn
rækti dómgreindina
Rætt við Pál Skúlason prófessor um greinasafn hans
um heimspeki sem nýkomið er út og ber nafnið Pælingar
Páll Skúlason, prófessor í heimspeki við Háskóla íslands, hef-
ur sent frá sér greinasafn, þar sem tekist er á við ýmis heim-
spekileg viðfangsefni. Greinarnar, sem eru 25 að tölu, eru frá
undanförnum tíu árum og hann nefnir safnið Pæling-ar. í grein-
um og erindum í bókinni er komið viða við. Þar er fjallað um
heimspekilega hugsun, um visindi, fræði og siðgæði, um kristna
trú og um menntun og mannlíf almennt.
Heimspekin sem
aðferð
í spjalli um greinasafnið sagði
Páll ajðspurður að það væri dálítið
erfítt að segja til um hvort það
væri eitthvert eitt gegnumgang-
andi viðhorf til heimspekinnar,
sem kæmi fram í greinunum. „Ég
hef auðvitað mótað með mér
ákveðin meginviðhorf í gegnum
tíðina, sem endurspeglast senni-
lega í öllu sem ég skrifa. Annars
eru það ekki viðhorf mín eða skoð-
anir sem mestu skipta, heldur
efnistökin og hvemig eða hvort
mér tekst að varpa ljósi á við-
fangsefnin. Það sem vakir fyrir
mér er að reyna að móta ákveðna
tegund umræðu, ekki bara varð-
andi heimspekina sjálfa, heldur
einnig mannlífíð almennt og hin
ýmsu efni, sem öllum er eiginlegt
að leiða hugann að. Þannig fínnst
mér að heimspekin eigi fyrst og
fremst erindi til okkar sem um-
ræðuháttur og aðferð til þess að
ræða þær spumingar um lífið og
tilveruna sem á hugann leita,"
segir Páll.
Hann segir að tilhneiging til
sérhæfíngar innan heimspekinnar
sé ákaflega varhugaverð. Víða
erlendis hafí heimspekin einangr-
ast við ákveðin tæknileg vanda-
mál og þeir sem skrifí um
heimspeki skrifí fyrir aðra heim-
spekinga. „Hættan er sú að hin
eiginlegu viðfangsefni heimspek-
innar, spumingrr um merkingu
og tilgang hlutanna, hverfí í bak-
grunninn og heimspekingar hætti
að sinna þeim. Hér á íslandi búa
heimspekingar við einstaklega
góðar aðstæður og það er mér
Ijósar en nokkm sinni fyrr eftir
að hafa verið í háskólabæ í Banda-
ríkjunum í mánuð fyrir skömmu
og í París í annan mánuð. Á báð-
um þessum stöðum eru heimspek-
ingamir fyrst og fremst að tala
við sjálfa sig. Hér á landi er hóp-
ur af áhugasömu fólki um
heimspeki, sem ekki er. fagfólk,
og kallar eftir því að við, þessir
svokölluðu fagmenn, skrífum fyrir
það. Aðstæðumar hér eru gífur-
lega hvetjandi og ég þekki ekki
til þess að þær séu annars staðar
jafn jákvæðar."
Jákvæð afstaða
til heimspekinnar
Hann bendir á að heimspeki
hafí verið kennd hérlendis sem
háskólagrein frá árinu 1972 og
nemendur virðist eiga einstaklega
auðvelt með að fá ólík stórf í þjóð-
félaginu og það sýni jákvæða
afstöðu til heimspekinnar og
heimspekinga. Hann segir að það
sé ákaflega sérkennilegur hleypi-
dómur hjá mörgum að Islendingar
séu ekki heimspekilega sinnað
fólk. Annar hleypidómur sem
tengist þessu sé sá að heimspek-
ingar telji sig vita öðrum betur
hvemig beri að skilja lífíð og til-
verana og þeir hafí skoðanir eða
kenningar sem séu hafnar yfír
þær skoðanir sem allur almenn-
ingur hefur. Þetta sé alrangt.
„Heimspekin sem fag hjálpar okk-
ur til að ræða, rökstyðja og
gagnrýna hvers kyns kenningar
og hugmyndir um lífíð og tilver-
una.“
— Nú er oft sagt að sérstaða
heimspekinnar sé sú að heim-
spekingar séu ekki á einu máli
um niðurstöður?
„Ég held að þetta gildi í reynd
um flest öll fræði þegar nógu
djúpt er skyggnst. Hins vegar
má ef til vill segja að heimspeki-
leg spuming sé sú spuming, sem
menn era ekki sammála um
hvemig beri að svara, eða með
öðram orðum hvað myndi teljast
gilt svar. Heimspekilegar spum-
ingar eru til staðar í öllum eigin-
legum fræðum og það er alger
fírra að gera skarpan mun á heim-
speki og öðram fræðigreinum,"
segir Páll.
Heimspekileg hugsun
má ekki vera einka-
eign heimspekinga
Talið barst víða og Páll segir
meðal annars að heimspekin og
sú afstaða sem liggur henni til
grandvállar hafi verið og sé drif-
fjöðrin í þróun vísinda og lýðræðis
undanfarin 2500 ár eða frá því
hún leit fyrst dMfsins ljós í Grikk-
landi til foma. I framhaldi af þvf
spurði ég hann hvort hin heim-
spekilega hugsun njóti nægilegrar
viðurkenningar í þjóðfélaginu og
meðal þeirra sem ráða. „Svarið
er neitandi að mínum dómi. Ég
er alveg sannfærður um það að
eftir því sem tímar líða munu æ
fleiri átta sig á gildi heimspeki-
legrar hugsunar. Heimspekileg
hugsun er ekki og má aldrei verða
eign einhverra heimspekinga eða
menntamanna eingöngu. Það
Morgunblaðið/BAR
Páll Skúlason, prófessor.
upplýsingaþjóðfélag sem við bú-
um við í dag gerir alveg sérstakar
kröfur um það að menn leggi
rækt við dómgreind sína, því á
hveijum degi þurfum við að taka
afstöðu til ótal hluta og gera okk-
ur ljóst hvað skiptir máli. Velferð
okkar byggist að veralegu leyti á
því hvaða dóma við fellum. Hvað
er það sem virkilega skiptir máli?
Hvað er til góðs? Þessum spum-
ingum verður ekki svarað fyrir
okkur, við þurfum sjálf að glíma
við þær. En þá þurfum við líka
að átta okkur á því að svör okkar
era ekkert einkamál okkar. Dóm-
greind okkar og gildismat er
félagslegt fyrirbæri og einstakl-
ingurinn verður að hætta að líta
á sig sem einangraðan. Um leið
og við veljum eitthvað eram við
að velja eitthvað fyrir aðra. Við
eram að velja fyrir fjölskyldu okk-
ar, bömin okkar, vini okkar og
svo framvegis. Það er erfítt að
átta sig á því hvað er virkilega
mikilvægt og við verðum að sætta
okkur við það að okkur hlýtur oft
að skjátlast, en þá er auðvitað
mikilvægast fyrir okkur að læra
af mistökum okkar. Heimspekin
á að vera þjálfun í því fyrir hvem
og einn að leggja rækt við eigin
dómgreind. Ekkert er fólki hag-
nýtara en að öðlast góða dóm-
greind, vegna þess að ef
dómgreindin er ekki í lagi fer allt
annað í vaskinn," sagði Páll
Skúlason að lokum.
HJ
Hound Dog Taylor
Blús
Árni Matthíasson
í umfjöllun um Chicagoblúsinn
vill það gleymast að sú gerð af
blús var til þess ætluð að leika á
krám og í hóruhúsum; Chicago-
blúsinn var skemmti- og fyllerís-
tónlist.
Nær allir þeir sem getið hafa sér
orð fyrir Chicagoblús fengu líka
sína skólun í sóðalegum búllum í
fátækrahverfum litra íbúa Chicago.
Þeir róuðust þó flestir með áranum
og fóra að leika einskonar kamm-
erblús. Einn þeirra sem alltaf var
jafn hrár og harður var Hound Dog
Taylor.
Hound Dog Taylor fæddist í
Natches í Mississippi 1915. Hann
lærði á píanó sem ungur drengur
en varð afhuga píanóleik og smíðaði
sér gítar úr vindlakassa. Hann hafði
svo efni á að kaupa sér gítar úr
verðlista þegar hann var nítján ára
gamail. Helstu fyrirmyndimar í
gítarleik vora Elmore James og
Lightnin’ Hopkins, en í viðtali
nefndi hann einnig munnhörpuleik-
arann Sonny Boy Williamson (Rice
Miller) sem áhrifavald í tónlist.
Hound Dog strauk að heiman þegar
hann hafði náð það miklum tökum
á gítamum að hann gat lifað á að
leika á hann og hóf flökkulíf. Hann
kynntist ýmsum tónlistarmönnum á
ferðum sínum, þar á meðal Sonny
Boy, en með honum lék hann f út-
varpsþætti sem Sonny var fastráð-
inn í, þætti hveitifyrirtækisins King
Bicuit í Arkansas. Þar lék hann
með öðram gítarleikara sem þó var
á nokkuð annarri línu en Hound
Dog í gítarleik, Robert Jr. Lock-
wood. Robert, sem var stjúpsonur
Robert Johnson og lærði eitthvað í
gítarleik af stjúpa sínum, lék helst
á óraftnagnaðan eða hálf rafmagn-
aðan „slide“gítar, þ.e. gítar sem
hnífsblaði, flöskuhálsi eða rörbút
var rennt yfír strengina um leið og
gítarinn var sleginn, en Hound Dog
hafði sína kunnáttu frá Elmore
James. Elmore lék mun harðari blús
en Robert, enda var hann af nýja
skólanum í blúsnum, hann magnaði
gítarinn upp í hástert og var með
þéttan bassa- og trommuundirleik.
Uppúr 1942 flutti Hound Dog
búferlum til Chicago og bjó þar upp
frá því. Þar hóf hann að leika í
krám og hórahúsum borgarinnar
og hélt þeim hætti uns yfír lauk.
Hann starfaði hvað lengst með eig-
ið tríó sem í voru auk hans
trommuleikari og annar gítarleik-
ari. Lengst lék með honum gítar-
leikarinn Brewer Phillips, eða frá
1959 og til 1975. Hound Dog kall-
aði tríóið The House Rockers og sá
villti blús sem hann lék var líka
kallaður House Rocking Music. Það
gekk oft ansi mikið á þegar tríóið
var að spila og slagsmál og skot-
bardagar vora alsiða.
Hound Dog tók upp nokkuð af
tónlist þó ekki hafí þær upptökur
náð almannahylli framan af. Hann
þótti ekki vera ýkja framlegur tón-
listarmaður og sá blús sem hann
lék komst ekki vel til skila á plasti.
Við bættist svo að blúsáhugi dvínaði
til muna uppúr 1960. Fram að því
hafði hann tekið upp fyrir smáfyrir-
tæki sem áttu í erfiðleikum með
að ná til víðari áheyrendahóps, en
1969 tók hann upp fímm lög fyrir
Chess, sem þá var enn stærsta blús-
fyrirtæki Chicago. Ekki vora gefín
út nema tvö lög af þeim fímm sem
hann tók upp og ekki varð fram-
hald á upptökum.
Uppúr 1970 var Delmark vax-
andi blúsútgáfufyrirtæki í Chicago.
Þá hermir sagan að einn starfs-
manna fyrirtækisins, Bruce Iglauer,
hafi dregið eiganda þess, Robert
Koester, með sér á óhijálega knæpu
í einu af fátækrahverfum Chicago.
Þar var Hound Dog Taylor að leika
með tríói sínu. Iglauer vildi að Del-
mark gæfí út plötu með Hound
Dog, en Koester ofbauð svo lætin,
fylleríið og slagsmálin á búllunni
að hann þvertók fyrir það. Úr varð
að Iglauer stofnaði sitt eigið fyrir-
tæki, Alligator, og fyrsta platan
sem það fyrirtæki gaf út, árið 1973,
var með Hound Dog Taylor og The
House Rockers.
Þegar til kom að taka' átti upp
plötuna með Hound Dog var keypt-
ur fullkominn búnaður til að allt
færi sem best fram. Meðal annars
var keyptur nýr gítarmagnari, enda
var sá sem Hound Dog notaði ekki
í góðu lagi. Það kom þó á daginn
þegar hann kom í hljöðverið að
hann dröslaði með sér gamla magn-
aranum og neitaði að nota nokkuð
annað apparat en það sem hann
hafði spilað með í fjölda ára. Gítar-
inn sem hann notaði var ekki í betra
ástandi, gamall japanskur ræfíll
sem hann hafði fengið fyrir lítið.
Það má og heyra á plötunni hvað
hljómurinn í gítamum er bjagaður
og hrár samanborið við gítarinn hjá
Brewer Phillips, en hann tengdi sitt
hljóðfæri við nýja magnarann. Tón-
listin sem á plötunni er er þó ekkert
slor og sannast þar að ekki er nóg
að hafa fullkomnasta búnað til að
gera góða tónlist.
Á plötunni tekur Hound Dog
gamla Elmore James-slagara í
bland við það sem hann hefur sjálf-
ur samið og fer á kostum í keyrsl-
unni. Röddin fellur vel að tónlist-
inni, enda er hún hrá og óþvinguð,
og allt sameinast í að gera plötuna
að einni af þeim plötum sem flestir
blús- og rokkáhugamenn ættu hafa
í safninu.
Pyrsta Alligatorplatan seldist
það vel að hún kom fótunum undir
fyrirtækið og árið síðar kom út
önnur plata með Hound Dog sem
hét Natural Boogie. Á henni er svip-
uð blanda og á fyrstu plötunni og
ekki er krafturinn og keyrslan
minni.
Ekki löngu eftir að sú plata kom
út sinnaðist þeim Hound Dog og
Brewer með þeim afleiðingum að
Brewer lenti á sjúkrahúsi. Þeir
höfðu verið við uppáhaldsiðju sína;
að drekka bjór á heimili Hound Dog
og keppast við að móðga hvom
annan fyrir smekk á kvenfólki. Það
höfðu þeir gert oft áður sér til
skemmtunar en í þetta sinn var
eiginkona Hound Dog til staðar og
honum fannst hann verða að veija
heiður hennar. Hann dró því upp
byssu og skaut Brewer, sem særð-
ist á fæti. Önnur ástæða fyrir
skapvonskunni hefur ef til vill verið
sú að Hound Dog var orðinn illa
haldinn af lungnakrabbg. Brace
Iglauer hefur sagt frá því að hann
hafi alltaf haft miklar áhyggjur af
drykku Hound Dog, en aldrei hafí
honum dottið í hug að fetta fingur
út í reykingamar. Hound Dog var
lagður inn á sjúkrahús um mitt ár
1975 og þar lést hann stuttu fyrir
jól. Þess skal getið hér að þeir
Brewer sættust fullum sáttum eftir
skotárásina.
1976 kom út þriðja Hound Dog-
platan sem byijað var að vinna að
nokkra fyrir dauða hans. Sú plata
e’r kannski besta kynningin á hon-
um og tónlist hans sem völ er á,
enda er hún tekin upp á villtum
tónleikum á krám í Chicago. Tríóið
leikur þar hinn venjulega skammt
af „house rocking" tónlist og undir-
tektir áheyrenda era til að auka enn
á ánægjuna. Hound Dog sagði við
umboðsmann sinn að þegar hann
félli frá vildi hann ekki að menn
væra að syrgja hann; frekar að
haldin yrði veisla og tónleikaplatan,
sem heitir Beware of the Dog, eða
Varið ykkur á hundinum, er góð
eftirmæli um villtan blúsmann.