Morgunblaðið - 21.01.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANUAR 1988
Jafnrétti og virðing
Kynning á málefnum fatlaðs fólks
eftirLáru
Björnsdóttur
Undanfama áratugi hefur eitt
af höfuðmarkmiðum fatlaðra og
þeirra sem vinna að hagsmunum
þeirra, hvort sem það eru nánustu
aðstandendur, vinir eða fagfólk, að
kynna málstað þeirra almenningi
og stjómvöldum. Að svipta hulunni
af lífí fatlaðra og með því leitast
við að ryðja þeim braut út úr ein-
angrun á stofnunum inn í þjóð-
félagið sem fullgildum þjóðfélags-
þegnum, þrátt fyrir fötlun þeirra
og hver sem hún er.
Fatlaðir sjálfír og foreidrar fatl-
aðra hafa riðið á vaðið og sagt frá-
lífi sínu og því, hvemig er að lifa
með afleiðingum fötlunar í þjóð-
félagi þar sem lögð er áhersla á
að allir séu sjálfbjarga og ekki upp
á aðra komnir og þar sem æska
og „fegurð" líkamans eru svo í
hávegum höfð sem raun ber vitni.
Það segir sig sjálft að það hefur
oft ekki verið sársauka- eða
áreynslulaust fyrir fatlaða og/eða
aðstandendur þeirra að deila
reynslu sinni og þjáningu með okk-
ur hinum, sem virðumst svo oft
full fordóma og skilningsleysis
gagnvart þeim sem fatlaðir eru. Þó
hafa þeir valið þennan kost, fullviss-
ir þess, að það væri ein af leiðunum
til jafnréttis og betri lífskjara fyrir
fatlað fólk. Mörg okkar sem höfum
gert það að lífsstarfi að vinna með
og fyrir fatlaða höfum „einnig talið
nauðsynlegt og rétt að „opna"
stofnanir, sem þeim eru ætlaðar,
og kynna starf það og líf sem þar
er lifað, í þeirri von að það yki skiln-
ing og eyddi fordómum í garð þeirra
sem þar dvelja. Ég hef vissulega
verið í hópi þeirra sem þannig hafa
viljað starfa.
Því var það með nokkurri gleði
að ég opnaði Morgunblaðið einn
sunnudag á liðinni jólaföstu og sá
að þar var fjallað um Kópavogs-
hæli, stofnun, sem ég hef sjálf unnið
á og bundist heimilisfólki þar sterk-
um tilfínningaböndum.
Yfirskriftin lofaði líka góðu:
„Fordómaleysi og góð aðhlynning
fá miklu áorkað." En við lestur
„Mistök sem þessi verða
að f lokkast undir
mannieg mistök og
verða auðvitað ekki
sem slík aftur tekin. En
það verður að leiðrétta
þann misskilning, sem
greinarskrif sem þessi
geta valdið, að það sé á
þennan veg sem kynna
eigi líf og aðstæður
fatlaðs fólks. Einnig, og
ekki síður, verður að
benda á að sú mynd sem
birtist af umræddum
einstaklingum í um-
ræddri grein er engan
veginn sú eina eða
„rétta“.“
Lára Björnsdóttir
greinarinnar breyttist gleði mín
fljótt í reiði og sorg. Reiði yfir því
virðingarleysi sem því fatlaða fólki
sem íjallað var um í greininni var
sýnt og því réttleysi sem það býr
við og þarna birtist.
Sorg yfir því, hversu stutt við í
okkar þjóðfélagi erum á veg komin
í að líta á alla fatlaða sem fyrst
og fremst manneskjur og með-
höndla þá samkvæmt því. í stað
þess einblínum við á fötlunina eða
öllu heldur afleiðingar hennar.
Mannleg mistök
Ekki efa ég að aðstandendum
greinarinnar hefur gengið gott eitt
til með skrifunum. Sennilega haft
í huga þau markmið sem ég tíun-
daði áður, að auka skilning og eyða
fordómum. En útkoman er þannig
að ekki verður við unað. I greininni
er brotin þagnar- og trúnaðarskylda
sem allir eru bundnir af sem vinna
eða hafa unnið á heilbrigðisstofnun-
um (og reyndar öðrum stofnunum
líka) við þá sem þar dvelja og þeim
falið að annast. Þeim mun alvar-
legra er málið, þar sem í hlut eiga
einstaklingar sem ekki eru megnug-
ir að svara fyrir sig eða hafa
aðstöðu til sjálfír að reka mál sín
fyrir dómstólum eða á annan hátt
að gæta réttar síns. Auk þess, og
það sem ef til vill er hálfu verra,
að fjallað er um líf og fötlun þess-
ara einstaklinga á þann veg að það
er vísast til þess að auka á fordóma
og hræðslu við fatlaða, sérstaklega
þá sem við köllum vangefna.
Þar er einblínt á afmarkaða og
(oftast) neikvæða þætti í fötlun ein-
staklinganna í stað þess að lýsa
þeim sem manneskjum. Sérhvert
þeirra hefur auðvitað sinn sérstæða
persónuleika, rétt eins og við hin,
en auk þess þurfa þau að lifa við
fjötra fötlunar, sem eðlilega hafa
í för með sér margs konar afleiðing-
ar fyrir þau og umhverfi þeirra.
Vissulega er þörf á þeirri ábend-
ingu í greininni að betri aðbúnaður
og fleira starfsfólk til umönnunar
og þjálfunar geti gert gæfumuninn
í lífi þessa fólks. En það er engin
þörf á yfirlýsingum um orsök fötl-
unar eða jafnvel sjúkdómslýsingum,
sem fyrir utan að þær virðast oft
orka tvímælis eru skýlaust brot á
þagnarskyldunni. Né heldur er þörf
á yfírlýsingum um útlit, hegðun og
geðslag einstaklinganna eins og það
birtist einum eða tveimur utanað-
komandi.
Mistök sem þessi verða að flokk-
ast undir mannleg mistök og verða
auðvitað ekki sem slík aftur tekin.
En það verður að leiðrétta þann
misskilning, sem greinarskrif sem
þessi geta valdið, að það sé á þenn-
an veg sem kynna eigi líf og
aðstæður fatlaðs fólks. Einnig, og
ekki síður, verður að benda á að
sú mynd sem birtist af umræddum
einstaklingum í umræddri grein er
engan veginn sú eina eða „rétta“.
I fyrsta lagi er líf og atferli sér-
hvers einstaklings, fatlaðs og
ófatlaðs, svo margslungið, að því
verða ekki gerð skil í stuttri blaða-
grein. í öðru lagi leyfist engum
nema einstaklingnum sjálfum að
gera tilraun til þess konar umfjöll-
unar á opinberum vettvangi.
Jafnvel foreldrar og aðrir nánustu
aðstandendur • eru siðferðilegum
takmörkunum háðir, þegar verið er
að fjalla um einkalíf fullorðins fólks,
sem ekki getur „talað“ máli sínu
sjálft.
Virðing og-jafnrétti
Það eru vitanlega margar leiðir
að því marki að fatlaðir nái raun-
verulegu jafnrétti við ófatlaða.
Leiðin að því marki er sennilega
bæði löng og ströng. Ein af leiðun-
um til þess að auka skilning á
lífskjörum og aðstæðum fatlaðra
er kynning, sem felur í sér hvatn-
ingu til „okkar hinna“ að setja
ÚTSALA - ÚTSALA - ÚTSALA
Dömupeysur - herrapeysur
Allt að 40% afsláttur
Acryl-garn 25% afsláttur
barnapeysur
Verslunin er opin daglega frá kl. 9-18
Laugardaginn 23/1 frá kl. 10-16
y JL PRJÓNASTOFAN
Udunru
Skerjabraut 1 v/Nesveg, Seltjarnarnesi.