Morgunblaðið - 21.01.1988, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Orkusala
til Bretiands
Þegar hugmyndum var
hreyft í Bretlandi fyrir
nokkrum mánuðum, um að
kaupa rafoWcu frá Islandi um
sæstreng, þótti mörgum hér
þær vera nokkuð fjarstæðu-
kenndar. Hugmyndir af þessu
tagi hafa oft verið á döfinni
á undanfömum áratugum en
aldrei þótt raunhæfar. En
tækninni fleygir fram og nú
er ljóst, að tilefni er til að
leggja bæði vinnu og fjár-
magn í að kanna slíka
raforkusölu frekar.
Með fundi þeim, sem Frið-
rik Sophusson, iðnaðarráð-
herra, átti með Cecil
Parkinson, orkuráðherra
Breta, er þetta mál komið á
nýtt stig. Parkinson er einn
af áhrifamestu ráðherrum í
brezku ríkisstjóminni og ná-
inn samstarfsmaður Thatc-
hers, forsætisráðherra. í
viðræðum hans og íslenzka
iðnaðarráðherrans kom fram,
að Parkinson var kunnugur
þessum hugmyndum og af-
staða hans til þeirra er
jákvæð. Hann skýrði iðnaðar-
ráðherra frá því, að orkusala
um sæstreng frá íslandi til
Bretlands gæti fallið að áætl-
unum og stefnu brezku
ríkisstjómarinnar í orkumál-
um. Það hefur því verulega
þýðingu, að þessi ráðherra-
fundur hefur farið fram og á
eftir að ýta mjög á frekari
athuganir.
Til marks um þann áhuga,
sem á þessu er í Bretlandi,
má nefna, að eitt virtasta
blað, sem gefíð er út þar í
landi, vikuritið Economist,
fjallaði sérstaklega um kaup
á raforku frá Islandi fyrir
nokkmm dögum. Blaðið
sagði m.a.: „Framfarir í gerð
rafstrengja hafa gert að verk-
um, að neðansjávartenging
milli íslands og Bretlands er
nú fysilegur kostur, jafnvel
þótt það tæki fímm ár að
leggja hvem hinna fjögurra
eða fimm rafstrengja, sem á
þyrfti að halda. Svo langur
framkvæmdatími mundi
henta íslendingum. Þeir eiga
við vinnuaflsskort að etja, en
em tregir til að flytja inn
erlenda verkamenn í því skyni
að auka virkjunarhraðann —
ekki sízt* frá sínum gamla
erkióvini úr þorskastríðunum.
íslendingar gætu hins vegar
greitt fyrir þessum samning-
um með því að kaupa virkjun-
arbúnað. Raforkuframleiðsla
með íslenzku vatnsafli er hin
ódýrasta, sem völ er á í Evr-
ópu. Um það bil tíundi hluti
þeirrar orku, sem flutt yrði
til Bretlands, mundi glatast
á leiðinni, en þrátt fyrir það
yrði íslenzka rafmagnið ódýr-
ara en sú orka, sem fengist
úr kjamorkuverinu Sizewell
„B“ . • •“
I dag fer iðnaðarráðherra
til Skotlands, þar sem hann
mun eiga viðræður við þá
aðila, sem hugsanlega yrðu
kaupendur orku frá íslandi.
í samtali við Morgunblaðið í
gær sagði Friðrik Sophusson
m.a.: „Auðvitað kann svo að
fara, að þessar hugmyndir
verði aldrei að vemleika,
reynist aldrei hagkvæmur
kostur. Við megum þó ekki
varpa þeim fyrir róða nú.
Nýjustu athuganir sýna, að
þær geta verið raunhæfar og
því er sjálfsagt, að ræða við
alla, sem við sögu geta kom-
ið.“
Orkusala um sæstreng til
Bretlands er orðið annað og
meira en lauslegar hugmynd-
ir. Það er m.a. árangur af
ferð Friðriks Sophussonar til
Bretlands og starfí Ólafs
Egilssonar, sendiherra í Lon-
don, á undanfömum mánuð-
um. Jóhannes Nordal,
stjómarformaður Landsvirkj-
unar, tók þátt í viðræðunum
við Parkinson enda mikið í
húfí fyrir Landsvirkjun, sem
innan tíðar kann að hafa
umtalsverða ónotaða orku til
ráðstöfunar, ef ekki tekst að
semja um nýtt stóriðjufyrir-
tæki í náinni framtíð.
Reynslan sýnir, að það er
erfíðara að fá alþjóðleg stór-
fyrirtæki til samstarfs um
byggingu stóriðjuvera hér en
menn töldu í eina tíð. Þess
vegna hlýtur útflutningur á
raforku um sæstreng — og
hugsanlega gervitungl síðar
meir — að vera spennandi
kostur fyrir okkur íslendinga.
Kólaskagí og vígbún
kapphlaupið á Norður
eftir Benedikt Gröndal
Fyrir fáum árum fluttu ísland
og nokkur önnur ríki tillögu á
Allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna um takmörkun vígbúnaðar á
höfunum. Meirihluti var fyrir til-
lögunni, en risaveldin sýndu
málinu engan áhuga. Þeim var
þetta viðkvæmt hagsmunamál.
Það er ekki tilviljun, að Atlants-
hafsbandalagið er kennt við hafið.
Að því standa nær eingöngu gaml-
ar siglingaþjóðir, er hafa í margar
aldir byggt tilveru sína á hafinu,
sem tengir þær saman. Þær eru
flotaveldi, þar er vamarstyrkur
þeirra.
Sovétríkin eru nú hið mikla stór-
veldi meginlandsins — frá Atlants-
hafi til Kyrrahafs. Þau hafa, eins
og voldug ríki fastalandsins áður
fyrr, komið sér upp flota til að
verja sig gegn og sækja á móti
flotaveldunum. Rauði flotinn hefur
vaxið gífurlega á skömmum tíma
og nú bætist það við, að kjarnorku-
vopnum er komið fyrir í kafbátum,
sem dyljast í hafinu.
Ráðamenn Sovétríkjanna hafa
nú tekið frumkvæði og bjóða sam-
komulag um að minnka vígbúnað
á Norðurhöfum. Ryzhkov forsæt-
isráðherra nefnir sérstaklega hafíð
milli Noregs og íslands. Þetta og
fækkun kjamorkuvopna verða
umræðuefni næstu mánaða og
missera.
Til að skilja þessa skák verður
að skoða vandlega, hvaða menn
eru á taflborðinu og hvar þeir
standa. Hér verður fíallað um einn
þátt, eitt landsvæði við norðanvert
Atlantshaf, sem miklu skiptir,
Kólaskaga.
Grannland íslendinga
Kólaskagi er norðvesturhorn
Sovétríkjanna, hálfu stærri en ís-
land að flatarmáli og hefur um
milljón íbúa. Golfstraumurinn
teygir sig norður með Noregi og
tryggir Rússum þama íslausar
hafnir. Þar hefur risið mesta
byggð norðan við heimskautsbaug
og er tæplega helmingur hennar
í stórborginni Murmansk. Á Kóla-
skaga eru ekki aðeins kaupskipa-
hafnir og stórfelld útgerð
fískiskipa, heldur hver flotahöfnin
við aðra, flugvellir og herstöðvar
á landi, svo að hvergi á jörðinni
er annað eins víghreiður. Það hef-
ur megináhrif á vamarmál um
allt norðurhvel jarðar, en úrslita-
áhrif á vamarmál íslands, svo að
dæmi sé nefnt.
Kólaskagi liggur að Barents-
hafí, sem er innhaf úr Norður-
Atlantshafí. Frá Reykjavík til
Murmansk er álíka langt og til
Helsinki eða Stuttgart, en þar sem
hafíð tengir' lönd saman er þetta
grannland íslendinga. Lítið sem
ekkert samband hefur þó verið á
milli, nema hvað sjómenn koma
öðm hverju í hafnir.
Sovésku sambandslýðveldin
skiptast í sýslur eða oblast. Kóla-
skagi er ein slík sýsla, kennd við
höfuðborgina og heitir Murmansk
Oblast. Svæðið afmarkast á þijá
vegu af sjó, Barentshafí að norðan
og Hvítahafí að austan og sunnan,
en landamærum Noregs og Finn-
lands að vestan. Stærðin er
144.900 ýerkílómetrar eða 45%
meiri en ísland.
Árið 1971 voru fbúar svæðisins
taldir 815.000, én átta ámm síðar,
1979, vom þeir orðnir 965.000.
Gefur þessi öra mannfíölgun til
kynna, hversu gífurleg uppbygg-
„Þar hefur risið mesta
byggð norðan við heim-
skautsbaug og er
tæplega helmingur
hennar í stórborginni
Murmansk. Á Kóla-
skaga eru ekki aðeins
kaupskipahafnir og
stórfelld útgerð fiski-
skipa, heldur hver
flotahöfnin við aðra,
flugvellir og herstöðv-
ar á landi, svo að hvergi
á jörðinni er annað eins
víghreiður. Það hefur
megináhrif á varnar-
mál um allt norðurhvel
jarðar, en úrslitaáhrif á
varnarmál Islands, svo
að dæmi sé nefnt.“
ing hefur átt sér stað í allra síðustu
tímum. Ekki er venja að telja her-
menn með í íbúatölum, nema þar
sem þeir eiga lögheimili, og varla
hafa margir fjölskyldur sínar á
skaganum. Má því sennilega bæta
allt að 100.000 við tölumar.
Heimskautabaugur liggur rétt
við suðurströnd Kólaskaga, svo
að hann er allur — vafalaust öll
byggðin — norðan baugsins. Ligg-
ur engin önnur byggð svo norðar-
lega, sem kemst í hálfkvisti við
þessa. Má nefna til samanburðar
nyrsta hérað Noregs, Finnmerkur-
fylki, sem er 48.649 ferkílómetrar
og hefur 78.000 íbúa. Norðmenn
kalla Hammerfest „nyrsta bæ
jarðarinnar", en þar eru 7.500 íbú-
ar.
Kólaskagi er kominn undan jökli
á ísöld eins og önnur norðurhéruð
Skandinavíu. Þar eru klettaásar
og einstök fjöll upp í 600 metra
hæð, stöðuvötn mörg, skógar og
túndra. Nokkur auðævi eru í jörðu,
til dæmis hinar miklu kopamámur
sunnan við Petchenga, sem hét
Petsamo, áður en Rússar tóku það
svæði af Finnum. Við Olenegorsk
eru miklar jámnámur, og er hráef-
nið flutt til stálbræðslu við Len-
ingrad. Fleiri jarðefni er að fínna.
Vatnsföll hafa verið virkjuð, en
ekki í stómm stíl. Kjamorkuver
við Murmansk sér fyrir þeirri
miklu orku, sem svæðið þarf.
Á norðurströnd Kólaskaga eru
margar góðar hafnir, íslausar á
vestursvæðinu næst norsku landa-
mærunum. Þar em miklar kaup-
skipahafnir og bækistöðvar hins
risavaxna flota fiskiskipa, sem
Sovétríkin hafa komið sér upp eft-
ir ófriðinn. Af þeim málum er
mikil saga, sem ekki verður rakin
hér. En í þessum höfnum er hver
flotastöðin á fætur annarri, saman
taldar mesta flotabækistöð jarðar-
innar.
22 herflugwellir
Á Kólaskaga hafa verið gerðir
hvorki meira né minna en 22 flug-
vellir, meðalstórir eða stórir, og
fyöldi minni flugbrauta. Þar em
miklar stöðvar fyrir landher, loft-
vamavirki og radarstöðvar. Em
mestöll þessi mannvirki á vestur-
hluta skagans og það em námum-
ar einnig. Þar fyrir austan em
tveir þriðju hlutar sRagans að
mestu óbyggt land.
Benedikt Gröndal.
Helstu hernaðarmannvirki á Kóla
Það er erfítt að gefa lesanda
hugmynd um, hversu risavaxin og
mörg hin hemaðarlegu mannvirki
á Kólaskaga em, og kunna kort
áð duga betur en orð. Þó verður
að byija á eftirfarandi upptaln-
ingu:
1) Tvær miklar stöðvar fyrir
kjarnorkukafbáta með flug-
skeyti með kjamorkuvopnum.
2) Tveir stórir flugvellir fyrir
sprengjuflugvélar með kjarn-
orkuvopn.
3) Tvær voldugar radarstöðv-
ar.
4) Um 70 loftvamastöðvar með
SAM-eldflaugum.
5) Ein stöð tii að skjóta frá
skammdrægum eldflaugum
með kjarnorkuvopn.
6) Sjö kafbátahafnir,
7) Níu meiriháttar búðir fyrir
landher.
8) Tuttugu og tveir herflugvell-
ir með a.m.k. 1600 metra
brautum og sprengjuheldum
flugskýlum.
9) Afján minni flugbrautir.