Morgunblaðið - 21.01.1988, Qupperneq 33

MORGL' NBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANUAR 1988
33
laðar-
'höfum
Við þetta má bæta mörgum
öðrum mannvirkjum, svo sem
stjómstöðvum fyrir kjarnorku-
vopn, fyrir kafbátaflotann, fyrir
norðurflotann, fyrir flugherinn, og
fyrir landherinn. Þarna koma við
sögu þijú hemaðarsvæði innan
heildarskipulags alls herstyrks
Sovétríkjanna. Eru það norðvest-
ur-hersvæðið (NV TVD, Téatr
Voennykh Deistvii eða svæði hern-
aðarlega mikilvægra aðgerða),
Atlanthafssvæðið (OTVD) og Pól-
arsvæðið (OTVD). Pyrir hvert
þessara svæða hafa Sovétríkin
sérstaka herstjóm, sem stýrir að-
gerðum kafbáta og herskipa,
flugvéla, landgönguhers og ann-
arra vopna. Svæðin heyra undir
yfirherstjómina í Moskvu, sem
samhæfir heildarstefnu og aðgerð-
ir um alla jörðina. ísland er á
miðju Atlantshafs-herstjórnar-
svæðinu, en það svæði snertir
hvergi sovéskt land.
Skorve. Er í þessari grein m.a.
stuðst við bók þeirra, „Investiga-
ting Koia“.
Þegar norska stofnunin birti
niðurstöður rannsóknar sinnar á
síðasta ári skýrði hún í fyrsta sinn
opinberlega frá því, að Sovétríkin
hefðu nú í byggingu tvö ný her-
virki á Kólaskaga, risastóra nýja
kafbátahöfn og stóran flugvöll
fyrir sprengjuflugvélar. Ekki er
vitað betur en að bygging þessara
miklu mannvirkja haldi áfram á
sama tíma sem forsætisráðherra
Sovétríkjanna heimsækir Noreg
og býðst til að semja um herskipa-
ferðir milli Noregs og íslands.
Hin nýja kafbátahöfn heitir
Gremikha og er eins austarlega
á ströndinni og ísinn leyfir. Þessi
mikla höfn virðist vera ætluð fyrir
stærstu og nýjustu gerðir kafbáta
svo sem „Oscar". Sex kafbáta-
hafnir voru þó fyrir vestar á
skaganum, og þar eru einnig
stöðvar fyrir kjamorkusprengjur
og flugskeyti til að bera þær um
heim allan. Alls hafa 66% af kaf-
bátum Rússa, sem skjóta eldflaug-
um með kjamorkuvopnum,
bækistöðvar í þessum höfnum, en
þeir hafa 76% af sþrengjumætti
flotans vegna þess að nýjustu og
stærstu skipin eru einmitt höfð
þama.
Hitt mannvirkið, sem Norð-
menn skýrðu frá, er flugvöllurinn
Kólaskagi, umheimurinn og ísland.
Hvers vegna
Kólaskagi?
Hvers vegna hafa Sovétríkin
komið upp svo miklum herstöðvum
á Kólaskaga við hinar erfiðustu
aðstæður norðan við heimskauts-
baug?
Rússland var upphaflega meg-
iniandsríki, sem hvergi átti land
að sjó. Þegar það óx að stærð og
veldi tóku keisaramir að sækjast
eftir höfnum með aðgangi að
heimshöfunum. Þeir eignuðust
strendur við Svartahaf, Eystrasalt
og Kyrrahaf, en voru alls staðar
innilokaðir. Pétur mikil sagði, að
konungur með landher hefði eina
heild, en ætti hann einnig flota
hefði hann tvær. Hann reisti Pét-
ursborg, sem nú heitir Leningrad.
Norðurströnd Rússlands var á
þeim tíma fjarlæg og lokaðist af
ís mikinn hluta ársins, nema rétt
vestast. Þar reis borgin Mur-
mansk, en norðurflotinn var
stofnaður 1933. Kom í ljós í síðari
heimsstyijöldinni, hversu mikil-
vægt svæði þetta var. Nasistar
lögðu undir sig Noreg og sendu
her til Finnlands til að loka Rússa
inni, en flotastyrkur Bandamanna
dugði með geysilegum fómum til
að halda opinni siglingaleið frá
íslandi til Murmansk.
Árið 1954 höfðu Sovétríkin
komið sér upp kjamorkuvopnum
og tóku fljótlega að koma þeim
fyrir í kafbátum, sem urðu að
hafa greiðan aðgang að opnu hafi.
Rússar töldu sig þá umkringda af
fjandsamlegum flotaveldum og
tóku að auka herbúnað á Kóla-
skaga með byggingú flotastöðva
og flugvalla. Smám saman juku
þeir skipakost sinn og gerðust
flotaveldi um öll heimsins höf.
Þeir eiga nú fjóra mikla flota, á
Kyrrahafi, Svartahafi, Eystrasalti
og norðurflotann, sem er þeirra
stærstur og þýðingarmestur. Faðir
sovéska flotans, S.G. Gorshkov
aðmíraáll, segir í frægri bók sinni,
að 75% af höfnum jarðarinnar séu
við Atlantshaf og fari um þau 70%
af öllum flutningum á sjó.
Jafnframt herskipum hafa Sov-
étríkin komið upp stórbrotnum
fískveiðiflota, sem hefur bæki-
stöðvar á Kólaskaga, og einnig
JQölda rannsóknarskipa og kaup-
skipa, sem allt reiknast hluti af
sjálfum flotanum og er látið þjóna
hagsmunum ríkisins á sama hátt.
Islendingar hafa séð mikið til
fiskiflota Rússa, rannsóknarskipin
hafa verið hér tíðir gestir og kaup-
skip sjást oft, sérstaklega olíuskip.
Herskipin sjást hins vegar sjaldn-
ar, en hafa þó heimsótt Reykjavík.
Loks koma sovéskar flugvélar inn
á vamarsvæði íslands (en utan
12 mílna landhelgi) að jafnaði
annan hvom dag, og em þá ýmist
í könnunarflugi, æfingaflugi eða
á leið til Kúbu.
Enn nýjar herstöðvar
Hin mikla uppbygging hervirkja
á Kólaskaga hefur ekki farið leynt
gegnum árin, og Bandaríkjamenn
hafa ljósmyndað svæðið úr gervi-
hnöttum síðan um 1960. Síðustu
árin hafa Norðmenn gert ítarlegar
rannsóknir á Kólaskaga eftir
myndum teknum úr Landsat-
gervihnettinum. Hafa sérfræðing-
ar norsku utanríkismálastofnunar-
innar gert þessa athugun, aðallega
þeir Tomas Ries og Johnny
Schagui, sem er sunnarlega á
skaganum, nærri veginum til Len-
ingrad. Virðist lengd flugbrautar-
innar vera um 4.600 metrar og
gefur það vísbendingu um að
þama muni stærstu flugvélar, það
er sprengjuflugvélar fyrir kjam-
orkuvopn, eiga að athafna sig. Þó
var 21 flugvöllur fyrir, stærri en
1.600 metra brautir. Stærstur
þeirra er Olenegorsk á miðjum
skaganum, sem einnig hefur 4.600
metra brautir, tvær hlið við hlið.
Þaðan koma að líkindum flestar
langfleygu vélamar sem em
tíðum í grennd við ísland. Hinir
mörgu flugvellir em að sjálfsögðu
mismunandi hvað gerð og verkefni
snertir, sumir fyrir flugvélar flot-
ans, aðrir fyrir orrustuvélar, og
enn aðrir fyrir kjamorkusprengju-
flugvélar 36. flugflota Sovétríkj-
anna. Augljós er sá tilgangur
þessara mörgu flugvalla, að þang-
að megi skyndilega flytja mikinn
liðsauka, ef atburðir krefjast þess
— til sóknar eða vamar.
Fyrstu árin vom kjamorkuvopn
nær eingöngu flutt í sprengjuflug-
vélum, en síðan tóku eldflaugar
af ýmsum gerðum við, fyrst á landi
og síðan í kafbátum. Nú er svo
komið, að bæði Bandaríkin og
Sovétríkin telja sér nauðsyn að
ráða yfir mörgum ólíkum leiðum
til að koma þessum sprengjum á
áfangastað, og em bæði að koma
sér upp nýjum og mjög fullkomn-
um sprengjuflugvélum. Hafa
fregnir borist af ýmsum gerðum
undraflugvéla bæði vestanhafs og
austan. Em þetta ekki góð tíðindi
fyrir íslendinga, því land okkar
hefur margvíslega þýðingu fyrir
langfleygar flugvélar.
Stórborgin Murmansk
Höfuðstaður Kólaskaga er stór-
borgin Murmansk, sem óðum
nálgast hálfa milljón íbúa, ef hún
hefur það ekki þegar, séu hermenn
og sjóliðar taldir með. Þar er kaup-
skipa- og fiskihöfn og öll mann-
virki héraðsstjómar og menning-
arseturs. Borgin stendur innarlega
við langan fjörð, en út með firðin-
um er Severmorsk, sem er hin
eiginlega flotastöð. Þar er bæki-
stöð norðurflotans og þar leggjast
flest hin stærri herskip að landi,
svo sem flugvélamóðurskip og hið
fræga beitiskip Kirov. Utar við
fjörðinn og vestan við hann eru
aðalstöðvar kafbátaflotans, Pol-
varnyy. Siðan er hver flotahöfnin
við aðra vestur með vogskorinni
strönd, en kaupskip og fiskiskip
sjást varla fyrr en í Petchenga,
rétt við norsku landamærin.
Sovétríkin hafa margar mis-
munandi hemaðaráætlanir, sem
miðast við ólík atvik, er gætu bo-
rið að höndum ef til styijaldar
kæmi á einhvem hátt. Mestu máli
skiptir, að verulegur hluti af kjam-
orkuvopnum þeirra er í kafbátum,
sem hafa bækistöðvar á Kóla-
skaga og felast í hafínu norðaustur
af íslandi, um Grænlandshaf, Bar-
entshaf og undir ís norðurskauts-
ins. Sovétríkin leggja vafalaust
megináherslu á að vemda þessa
kafbáta, þar sem þeir geta orðið
nauðvöm í kjamorkustríði. Til að
veija kafbátaflotann kunna þau í
ófriði. að telja nauðsynlegt að
leggja undir sig bækistöðvar á
Svalbarða, í Norður-Noregi, á ís-
landi og Grænlandsströnd.
Önnur markmið Sovétríkjanna
í stríði myndu verða að ijúfa sigl-
ingaleiðir Vesturveldanna yfir
Atlantshaf, og yrði þýðing íslands
ekki minni í því samhengi.
Bandaríkin og Atlantshafs-
bandalagið hafa án efa einnig
margar hemaðaráætlanir miðaðar
við mismunandi aðstæður, sem
kunna að skapast ef til ófriðar
kemur. Ein hugmynd þeirra myndi
verða að ráðast norður eftir Atl-
antshafinu og reyna að granda
sovésku kjamorkukafbátunum, og
yrðu það mikil átök. í þeirri stöðu
má líta á ísland á neikvæðan hátt
og spyija, hvaða áhrif það hefði á
NATO, ef það missti aðstöðuna á
íslandi. Svarið við þeirri spumingu
er einnig svar um það, hvers vegna
vamarliðið er í landinu. Vamir
íslands myndu verða hluti af
hrikalegum hildarleik.
Fáfróðir leikmenn, sem ekki
þekkja hemaðaráform stórveld-
anna, geta aðeins velt vöngum
yfír því, sem kann að gerast, ef
svo hörmulega fer að heimsstyij-
öld brýst út. Því miður virðist
óhugsandi, að Island gæti staðið
utan við þau átök.
Jafnvel á friðartímum snýst
skákin um þá reiti, þar sem sterk-
ustu mennimir standa. Og svartur
hefur teflt miklu liði á hægri væng
sinn í nágrannalandi okkar, Kóla-
skaga. Sú staða hlýtur að hafa
megináhrif á það, hvemig tekst
að tryggja friðinn og semja um
jafntefli í næstu framtíð.
Höfundur er sendiherra og fyrr-
verandi forsætisráðherra og
utanríkisráðherra.