Morgunblaðið - 21.01.1988, Side 48

MORGUNBLABIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1988
P*
48
Stangaveiðifélag Reykjavíkur heldur árshátíð sína
í Súlnasal Hótel Sögu föstudaginn 5. febrúar
Dagskrá: Verðlaunaafhending. Jóhannes
Kristjánsson, skemmtiþáttur. Jó-
hanna Linnetog Pálmi Gunnarsson
með nýja söngdagskrá (Næturgal-
inn). Glæsilegt happdrætti. Hljóm-
sveit Magnúsar Kjartanssonar leikur
fyrir dansi til kl. 3.
ill: Laxapaté með sóllaukssósu
Agúrkusorbé
Heilsteiktur nautahryggur með merg
I rauðvínssósu
[ ávextir með marengshatti
innifalin.
Veislustjóri: Guðlaugur Bergmann.
Húsið opnað kl. 19.
Miðasala ífélagsheimili SVFR, Háaleitisbraut68, laugardaginn 23. janúar
kl. 13-17. Borðapantanir á sama stað. Sími 83425.
OPIÐ HÚS
verður í félagsheimili SVFR föstudaginn 22. janúar. Húsið opnað kl. 20.30.
Grettir Gunnlaugsson: Svartá kynnt í máli og myndum.
Happdrætti með fjölda glæsilegra vinninga.
Skemmtinefnd SVFR
r.< & f- f' f- f f
SVTH SVFR SVFH SVTR SVTR SVFR SVFR SVFR SVFR SVFR SVFR
* S' , J* /
•Í
RANNSÓKNARÁÐ RÍKISINS
Rannsóknasjóður
Rannsóknaráð ríkisins
auglýsir styrki til rannsókna
og tilrauna árið 1988
Umsóknarfrestur er til 1. mars nk. Umsóknareyðublöð fást á skrif-
stofu ráðsins, Laugavegi 13, sími 21320.
Um styrkveitingar gilda m.a. eftirfarandi reglur:
• Um styrk geta sótt einstaklingar, stofnanir eða fyrirtæki.
• Styrkfé á árinu 1988 skal einkum verja til verkefna á nýjum og
álitlegum tæknisviðum.
Sérstök áhersla skal lögð á:
- efnistækni
- fiskeldi
- upplýsinga- og tölvutækni
- líf- og lífefnatækni
- nýtingu orku til nýrrar eða bættrar framleiðslu
- matvælatækni
- framleiðni- og gæðaaukandi tækni
• Mat á verkefnum sem sótt er um styrk til skal byggt á:
- líklegri gagnsemi verkefnis
- gildi fyrir eflingu tækniþekkingar eða þróunar
- atvinnugreina
- möguleikum á hagnýtingu á niðurstöðum hér á landi
- hæfni rannsóknarmanna/umsækjenda
- líkindum á árangri
• Forgangs skulu að öðnj jöfnu njóta verkefni sem svo háttar um að:
- samvinna stofnana eða fýrirtækja og stofnana er mikilvægur
þáttur í framkvæmd verkefnisins
- fýrirtæki leggja umtalsverða fjármuni af mörkum
- líkindi eru á skjótum og umtalsverðum árangri til hagnýtingar í
atvinnulrfi. Þó er einnig heimilt að styrkja verkefni sem miða að
langframa uppbyggingu á fæmi á tilteknum sviðum.
Lögberg
100 ára
eftir Árna Bjarnarson
Þann 14. janúar sl. varð vestur-í-
slenska vikublaðið „Lögberg"
aldargamalt. Það hóf göngu sína í
Winnipeg í Kanada þennan dag
árið 1888, og þar kemur það ennþá
út, að vísu sameinað „Heims-
kringlu", en blöðin hófu samstarfíð
1959.
í tilefhi þessara merku tímamóta
í sögu Lögbergs skal nú staldrað
við um stund og rakinn lauslega
aðdragandi að stofnun blaðsins og
sagt frá þeim áhugamönnum, sem
hrundu því úr vör og ritstýrðu.
Áður en fyrsta tölublaðið leit
dagsins ljós hafði margháttaður
undirbúningur verið í gangi í lengri
tíma til að tryggja sem best grun-
dvöll útgáfunnar. Upphafsmennim-
ir sex vildu ekki rasa um ráð fram,
minnugir þess að tvo blöð, sem
landar þeirra vestra höfðu komið á
laggimar, gáfust upp eftir stutta
en stormasama tilvist. Hið fyrra var
Framfari, sem kom út í Lundi við
ísiendingafljót frá 10. september
1877 til 30. janúar 1880, gefið út
af Prentfélagi Nýja-íslands, og hið
síðara, Leifur, sem kom út í
Winnipeg frá 5. maí 1883 til 4.
júní 1886, fyrsta blað íslendinga
þar í bæ, en útgefandi þess og rit-
stjóri var Helgi Jónsson, kaupmaður
frá Sandfelli í Skriðdal eystra, al-
kunnur athafnamaður vestan hafs.
Bæði þessi blöð hættu að koma út
vegna erfíðra ijárhagsástæðna.
Stofnendur hins nýja blaðs, Lög-
bergs, vom alkunnir athafna- og
gáfumenn þar vestra. Fyrst skal
nefna Sigtrygg Jónasson, Hörgdæl-
ing, sem kallaður hefír verið „faðir
íslenska landnámsins á Nýja-
íslandi", þá Áma Friðriksson,
Þingeying, Einar Hjörleifsson,
skáld, Ólaf Þorgeirsson, prentara
og bókaútgefanda frá Akureyri,
Bergvin Jónsson, prentara úr Húna-
þingi, og Sigurð J. Jóhannesson,
einnig þaðan ættaðan.
Þessir menn höfðu stofnað félag
um útgáfu nýs vikublaðs og sent
boðsbréf þar um snemma í desem-
ber 1887, og var það ætlan útgef-
endanna, að fyrsta tölublaðið liti
dagsins ljós áður en nýtt ár rynni.
Af því gat þó ekki orðið af ýmsum
ástæðum. Hið nýja prentfélag hafði
fest kaup á prentsmiðju Framfara
og einnig prentsmiðju Leifs ' í
Winnipeg, en margt þurfti að end-
umýja og bæta og ný og betri tæki
voru keypt frá Chicago. En á af-
greiðslu hafði orðið nokkur töf.
Fyrsta tölublað Lögbergs kom því
loks á prent 14. janúar 1888.
Útlit fyrsta tölublaðsins er að
mörgu leyti ólíkt fyrri upphafs-
blöðunum íslensku vestra. Á
fremstu síðu em 11 auglýsingar,
þar af ein með stórri mynd. Fjórar
þeirra em frá íslenskum kaupsýslu-
mönnum í Winnipeg-bæ. Á baksíðu
em 8 auglýsingar, þar af þijár frá
íslendingum. Þeir auglýsa kol,
timbur, nautakjöt, sauðakjöt,
svínaflesk, pylsur og fleira. Einn
kaupmaður auglýsir opnun nýs
kaffísöluhúss á Market-stræti 17
og að þar verði ensk og íslensk
dagblöð, töfl og spil til þénustu.
Richardsson auglýsir 10 ára af-
mæli bókaverslunar sinnar, sem
hafí á boðstólum allskonar ritföng,
prenti með gufuafli og bindi inn
bækur. Reykdal auglýsir skófatnað
og viðgerð á gömlum, allt mjög
ódýrt. Eina íslenska skóbúðin í
bænum. Og loks er það Dundee
house hans J.B. Jónssonar, sem
minnir viðskiptavini sína á, að hann
selji vömr sínar talsvert ódýrar en
aðrir í borginni og að hann hafí
margt til sölu, t.d. sterk yfírföt á
5 dollara, skyrtur á 60 sent, kven-
treyjur á einn dollar og loks kvenkot
(corsets) á 40 sent og svo uppúr!
Þá er nú annað efni hins nýja
blaðs. Ber þar að sjálfsögðu hæst
ítarlegan inngang útgefenda um
stefnu og tilgang Lögbergs, auk
boðsbréfsins, sem þeir sendu út
meðal íslendinga vestra í desember
1887. Þá em almennar fréttir, viða
að úr heiminum, þar af nokkuð frá
íslandi, og fréttaannáll liðins árs.
Einnig spumingar lesenda og svör
við þeim, sem vakin er sérstök at-
hygli á. Og að síðustu: Úrvals
neðanmálssaga, „Stjómarstörf mr.
Tulrambles" eftir Dickens, upphaf
af bókasafni Lögbergs. Lofað er
framhaldi og að góðar skáldsögur
komi svo í hveiju blaði. Þetta er
stutt yfírlit um efni þessa fyrsta
tölublaðs.
Eins og kunnugt er styrkti þáver-
andi ríkisstjóm Kanada bæði Leif
og Heimskringlu með kaupum á
nokkm upplagi beggja blaðanna,
að sögn 2.000 eintökum, enda munu
blöðin hafa stutt stjómarstefnuna.
En Lögberg naut aftur á móti ekki
slfks stuðnings. Verð þess var einn
dollar jrfír árið, borið heim til kaup-
enda í bænum, en að ári liðnu var
blaðið stækkað um helming og þá
selt á tvo dollara. Mikiil halli varð
á rekstri blaðsins fyrstu árin, en
traustir stuðningsmenn hlupu undir
bagga þá og jafnan síðar. Á tíu ára
afmælinu segist Lögberg m.a. alltaf
hafa barist fyrir góðum málefnum,
og sannleikurinn og réttlætið hafí
verið sín megin.
Ýmsir vom uggandi þegar annað
íslenskt blað hóf göngu sína í
Winnipeg og óttuðust, að blöðin
ætu hvort annað út á gaddinn og
afleiðingin yrði sú, að landar ættu
svo ekkert blað eftir á sinni tungu.
Sem betur fór reyndust þær spár
ekki réttar, og lifðu bæði blöðin
harða og óvæga samkeppni við vax-
andi vinsældir, uns þau mnnu
saman i eitt blað 1959.
Um aðdraganda að stofnun Lög-
bergs segir prófessor Tryggvi J.
Oleson frá Glenboro í 5. bindi Sögu
íslendinga í Vesturheimi meðal
annars:
1 „Fram að 14. janúar 1888 var
Heimskringla eina íslenska blaðið,
sem gefíð var út í Vesturheimi. En
þá bættist við nýtt blað, Lögberg.
Orsakir til stofnunar þess vom
ýmsar Þó mun mestu hafa um ráð-
ið, að Islendingar í Winnipeg höfðu
tekið sér ákveðnar stefnur bæði í
kirkjumálum og stjómmálum.
Fylgdu sumir lúthersku kirkjunni,
en öðmm fannst þeir ekki geta átt
heima í henni. Sumir fylgdu Cons-
ervatívum í stjómmálum, en aðrir
Liberal-flokknum. Af hverju sem
það var, skiptust íslendingar þann-
ig, að þeir sem vom lútherskir
fylgdu aðallega Liberölum í Kanada
og Republikan-flokknum í Banda-
ríkjunum. Þessir menn vildu eiga
sitt eigið málgagn, eins og andstæð-
ingar þeirra áttu í Heimskringlu."
Þá skal að nokkm vikið að þeim
mönnum er ritstýrt hafa Lögbergi
á eitt hundrað ára ferli þess.
Það var Einar Hjörleifsson (síðar
Kvaran), rithöfundur og skáld, sem
annaðist ritstjómina fyrstu sjö árin.
Einar var alkunnur gáfumaður og
ritfær í besta lagi. Ekki er því ólík-
legt að blaðið hafí fest sig mjög í
sessi undir ritstjóm hans. Þar birt-
ust margar greinar, ritaðar á fögm
íslensku máli, sem vom lesnar með
athygli.
Fyrsti prentari Lögbergs var Ól-
afur Þorgeirsson, gullsmiðs
Guðmundssonar frá Akureyri (síðar
Thorgeirsson) og starfaði hann þar
til 1905, er hann stofnsetti sína
eigin prentsmiðju og gerðist einnig
bólcaútgefandi.