Morgunblaðið - 27.02.1988, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1988 •
B 3
inebleau. í dulargerfi sínu gefur
Don Carlos Elisabetu mynd af
krúnuerfingja Spánar. En Elisabet
sér strax, að krúnuerfínginn og
hinn dulklæddi sendiboði er einn
og sami maður. Þau fella strax
hugi saman. í sama mund kemur
Lerme, sendiherra Spánar, með
fylgdarliði sínu og tilkynnir, að Hin-
rik annar hafi ákveðið að gefa dótt-
ur sína Filipusi öðrum Spánarkon-
ungi, en ekki krúnuerfingjanum
Don Carlos. Lýðurinn fyllist fögnuði
en elskendumir örvæntingu.
2. þáttur
Fyrra atriði. Fer fram í súlna-
göngum klaustursins San Yuste,
þar sem Karl keisari fimmti fann
frið frá skarkala lífsins og stjóm-
málavafstri. Hingað kemur Don
Carlos í örvæntingu sinni og þykir
sem hann heyri rödd afa sfns, hins
mikla keisara.
Rodrigo, markgreifi af Posa, er
vinur Don Carlos. Hann er nýkom-
inn heim frá Flæmingjalandi og
grátbiður Don Carlos um að bjarga
hinum undirokuðu Flæmingjum.
Don Carlos játar ást sína á drottn-
ingunni fyrir vini sínum. Þeir sverja
hvor öðrum hollustu, vináttu og
tiyggð og strengja þess heit að
beijast fyrir freisinu.
Siðara atriði: Hirðmeyjar siija
á grasbala fyrir utan anddyri
klaustursins. Eboli prinsessa er
meðal þeirra. Drottningin birtist og
skömmu síðar markgreifínn af
Posa. Hann dreifir athygli Eboli
með því að færa henni fréttir af
síðustu Parísartískunni, meðan
drottning les bréf frá Don Carlos,
sem markgreifinn af Posa hefur
fært henni. Posa biður drottningu
um að veita Don Carlos áheym og
leiðir hann Eboli á brott. Þegar Don
Carlos birtist talar drottningin
blíðlega til hans. Við það missir
hann stjóm á sér og tekur hana í
faðm sér. Hún losar sig úr faðmlög-
unum og minnir hann á, að nú sé
hún stjúpmóðir hans. Don Carlos
hleypur á brott í örvæntingu. Þá
er tilkynnt, að konungur sé að
koma. Þegar hann finnur drottn-
ingu eina síns liðs verður hann
ævareiður og dæmir hirðmeyjuna,
sem átti að vera hjá henni, í útlegð.
Konungur kallar markgreifann
af Posa fyrir sig. Hann birtist og
hellir úr skálum reiði sinnar yfir
konung vegna grimmdar hans og
miskunnarleysis við Flæmingja og
óttast hvergi. Konungi finnst mikið
til hreinskilni markgreifans koma
en varar hann við viðbrögðum dóm-
stjóra kaþólska rannsóknarréttar-
ins. Konungur trúir markgreifanum
af Posa fyrir grunsemdum sínum
um samdrátt milli drottningar og
sonar síns. Hann biður markgreif-
ann um að halda athyglinni vak-
andi og fyigjast vel með.
Þriðji þáttur
Fyrra atriði: Don Carlos er að
lesa bréf í garði drottningarinnar í
Madrid. Hann telur bréfið vera frá
drottningu og í því biður hún Don
Carlos um að hitta sig þarna í garð-
inum á miðnætti. En bréfið er ekki
frá Elisabetu drottningu heldur frá
Eboli prinsessu. Þegar hún birtist
í myrkrinu heldur Don Carlos að
hún sé drottningin og kemur þar
með upp um sig og tilfínningar
sínar. En misskilningurinn kemur
þó fljótt í Ijós. Eboli heldur í fyrstu,
að Don Carlos sé að játa sér ást
sína, én fögnuður hennar snýst upp
í ofsareiði, þegar hún gerir sér grein
fyrir hvert tilfinningar hans bein-
ast. Hún sver þess dýran eið að
hefna sín á Don Carlos og drottn-
ingunni. Markgreifínn af Posa birt-
ist og biður Don Carlos þess
lengstra orða að afhenda sér öll
skjöl og bréf, sem gætu verið sak-
fellandi. Don Carlos lætur það eftir.
Síðara atriði: Fer fram á torgi
Heilagrar Guðsmóður frá Atocha.
í tilefni af krýningu Filipusar kon-
ungs á að fara fram trúvillinga-
brenna, „Auto-da-fé“. Þegar há-
tíðarhöldin standa sem hæst eru
þau skyndilega rofin af flæmskri
sendinefnd með Don Carlos í broddi
fylkingar. Sendinefndin fer fram á
það við konung, að Flæmingjalandi
verði sýnd miskunn, en þess í stað
bregst konungur við með því að
láta handtáka sendinefndarmenn-
ina. Don Carlos missir stjóm á sér,
dregur sverð sitt úr slíðrum og
ógnar konungi, föður sínum. Kon-
ungur og fylgdarlið hans halda
áfram hátíðargöngu sinni en logar
trúvillingabrennunnar rísa til him-
ins, stöðugt hærra og hærra. Af
himnum heyrist rödd, sem býður
trúvillingana velkomna.
Fjórði þáttur
Fyrra atriði: Konungur situr
aleinn í höll sinni og lætur hugann
reika um liðna tíð. Hann harmar
ástlausa tilveru sína og uppreisn
sonar síns gegn sér. Þegar dóm-
stjóri rannsóknarréttarins birtist
spyr konungur hann hvort það sam-
ræmist góðri kristilegri hegðun, að
hann sem faðir fómi syni sínum.
Dómstjórinn svarar því til, að þetta
-hafi sjálfur Guð gert og heimtar
að kaþólski rannsóknarrétturinn fái
markgreifann af Posa framseldan,
því að með þeim unga manni hreyf-
ast hættulegar nýjar hugmyndir.
Þegar konungur neitar fyllist dóm-
stjórinn heilagri reiði og konungur
þorir ekki annað en að láta undan.
Elisabet drottning kemur inn, öll
í uppnámi. Skartgripaskríninu
hennar hefur verið stolið. Það kem-
ur f ljós, að konungur hefur tekið
skartgripaskrínið í sína vörsiu og
þegar hann lýkur því upp, kemur í
ljós mynd af Don Carlos. Konungur
ásakar drottningu sína um ótryggð.
Hún fellur í ómegin en konungur
kallar á hjálp. Posa svarar kallinu
og biður konung um að reyna að
hafa hemil á sér. Fleiri koma á eft-
ir, þar á meðal Eboli prinsessa.
Þegar drottning rankar við sér og
hún og Eboli eru orðnar einar eftir
viðurkennir Eboli að hafa komið
upp um drottningu við konung.
Astæðan sé sú, að hún unni sjálf
Don Carlos hugástum en hann
forsmái þá ást. Drottning fyrirgefur
henni af heilum hug. En þá játar
Eboli, að hún hafí einnig verið ást-
mær Filipusar konungs. Þá þykir
drottningu mælirinn fullur og -hún
býður Eboli að velja á milli tveggja
kosta; annars vegar að fara í útlegð
— hins vegar að ganga í klaustur.
Eboli velur að ganga i klaustur en
fyrst hyggst hún bjarga Don Carlos.
Annað atriði: Don Carlos hefur
verið varpað í fangelsi en mark-
greifanum af Posa veitt leyfi til að
heimsækja hann þar. Markgreifinn
tjáir Don Carlos, að öll hin sakfell-
andi skjöl og bréf hafi fundist í
sínum fórum. Því muni hann verða
tekinn af lífi en Don Carlos látinn
laus. Því verði Don Carlos að taka
að sér að bjarga Flæmingjalandi.
Skothvellur heyrist,- Markgreifinn
af Posa líður út af og er þegar ör-
endur. Konungur kemur inn í
fangaklefann til að frelsa son sinn,
en Don Carlos hörfar undan fullur
fyrirlitningar og viðbjóðs., Æstur
múgur gerir áhlaup á fangelsið og
heimtar krúnuerfingjann. En þegar
dómstjóri rannsóknarréttarins birt-
ist og heimtar að lýðurinn falli á
kné hlýða honum allir.
Fimmti þáttur
Elisabet drottning stendur fyrir
framan grafhvelfingu Karls keisara
fimmta í klaustrinu í San Yuste,
þar sem hinn frægi keisari hafði
fundið frið í sálu sinni. Elisabet er
einnig að leita að friði í sinni eigin
sál og hún minnist hamingjusamra
daga í Fontainebleau. Don Carlos
kemur til að kveðja hana, því að
hann er á leið til Flæmingjalands
og bæði vita þau, að þau muni ekki
eiga eftir að hittast aftur í þessu lífi.
Filipus konungúr, dómstjóri
rannsóknarréttarins, og fulltrúar
hans ryðjast inn, þar sem þau eru
að kveðjast, en áður en þeim tekst
að taka Don Carlos höndum opnast
grafhvelfíng Karls keisara fimmta
og keisarinn stígur fram afturgeng-
inn. Hann tekur í hönd Don Carlos
og leiðir hann sér við hlið inn í
klaustrið. Og þar lýkur óperunni.
Peter Wright skrifaði umdeild-
ustu bók ársins 1987, „Spycatch-
er“, sem breska ríkisstjórnin
vildi banna.
Stephen King, en bók hans
„Tommyknockers" var mest
selda skáldsagan í Bandaríkjun-
um 1987.
Mest
seldu bækurnar
í Bandaríkjunum
Hvaða bók skyldi hafa selst mest í Bandaríkjunum árið
1987? Svarið er einfalt: „Tommyknockers" eftir Stephen King.
Það er niðurstaða könnunar sem New York Times lét gera
í janúar síðastliðnum. Blaðið lét kanna hvaða innbundnar
skáldsögur (fiction) seldust mest á árinu, hvaða innbundnar
bækur almenns eðlis (non-fiction), og síðan hvaða bækur í
vasabrotsformi fólk sóttist mest eftir.
Skáldsögur
Það kom engum í opna skjöldu
að nýjasta skáldsaga Stephens
King, „Tommyknockers“, skyldi
seljast vel, en það sem kom mest
á óvart var að hún kæmist í fyrsta
sætið á aðeins þrem mánuðu/n.
Henni var fyrst dreift í búðir i
október og seldist í 1.345.000 ein-
tökum. En Stephen King gerði
gott betur. Hann átti einnig fjórðu
og níundu mest seldu skáldsögur
ársins; það er að segja „Misery"
og „The Eyes of the Dragon".
Þetta eru ekki nýjar fréttir fyrir
bókaáhugamenn, þótt það sé ef
til vili lítt gimilegur kostur í aug-
um unnenda alvarlegra skáld-
verka, — en King hefur átt að
minnsta kosti tvær á meðal mest
seldu bóka þar vestra síðustu tíu
árin.
Scott Jurow er nýtt nafn meðal
bandarískra rithöfunda, en skáld-
saga hans „Presumed Innocent"
komst öllum að óvörum í annað
sætið. En sá sem vermir þriðja
sætið er öllu þekktari, meira að
segja á íslandi. Það er Tom Clan-
cy og bók hans „Patriot Games“.
Sidney Sheldon kemur í fímmta
sæti með „Windmills of the Gods“,
síðan Danielle Steel i sjötta og
sjöunda sæti með ^Kaleidoscope"
og „Fine Things". I áttunda sæti
er „Leaving Home“ eftir Garrison
Keillor, en hann er enginn nýgræð-
ingur á vinsældalistanum, og það
sem meira er, hann þykir einna
eftirtektarverðasti skáldsagnahöf-
undur þar vestra um þessar mund-
ir, og nægir að minna á bók hans
„Lake Wobegone Days“. Lestina
rekur svo Tom Wölfe með sína
fyrstu skáldsögu, „The Bonfíre of
the Vanities", en Tom Wolfe er
öllu þekktari sem blaðamaður.
Þetta voru innbundnu bækumar
og þá skulum við snúa okkur að
vasabrotsbókunum. Það er nánast
venja að innbundnar bækur sem
seldust vel árið áður halda áfram
að seljast í vasabrotsformi. Árið
1987 var það „Red Storm Rising"
(Stormur í aðsigi) eftir Tom Clan-
cy sem trónaði í efsta sæti. Og
Clancy á einnig bókina í öðru
sæti, „The Hunt for Red October".
Síðan rekur hver reyfarinn ann-
an: „Wanderlust" eftir Danielle
Steele; „It“ eftir Stephen King;
„I’ll Take Manhattan“ eftir Judith
Krantz; „Gardens of Shadows"
eftir V.C. Andrews; „Windmills of
the Gods“ eftir Sidney Sheldon;
„The Boume Supremacy" eftir
Robert Ludlum; „The Handmaid’s
Tale“ eftir Margaret Atwood (kom
út í íslenskri þýðingu um síðustu
jól); og númer tíu var hinn „Full-
komni njósnari" John le Carrés.
Bækur almenns eðlis
Þetta vom skáldsögumar, eða
á kannski að segja: reyfaramir.
En þegar þeim sleppir og við taka
bækur almenns eðlis (innbundnar)
var ein bók sem öðrum fremur dró
að sér athygli Qölmiðla og.þar
með almennings. Ekki bara fyrir
vestan haf, heldur einnig í Evr-
ópu, sérstaklega Englandi, og ekki
síst Astralíu. Það var vitaskuld
„Spycatcher", minningar Peter
Wrights, sem eitt sinni var njósn-
ari hennar hátignar, en þessa bók
hans ætlaði breska rikisstjómin
að banna í krafti laga; og má með
nokkrum sanni segja að umtalið í
Qölmiðlunum, ekki aðeins út af
réttarhöldunum yfír Wright heldur
einnig öðmm njósnamálum ársins,
hafi tryggt mikla og góða sölu á
þeirri bók. Hátt í 800.000 eintök
höfðu selst um áramótin.
Fleiri nutu góðs af miklu um-
tali íjölmiðla. Bókin sem lenti í
öðm sæti, „The Closing of the
American Mind“ eftir Allan Bjoom
fékk góða augiýsingu vegna um-
ræðna og skrifa um gæði mennf-
unar í Bandaríkjunum á síðasta
ári, og „The Great Depression of
1990“ fékk óvænta hjálp (!) þegar
verðbréfamarkaðurinn hmndi í
október síðastliðnum.
Af öðmm bókum er það að segja
að ný bók með vangaveltum Bill
Cosbys um lífíð og tilveruna,
„Time Flies“, komst í þriðja sæti,
og ævisaga demókratans fræga,
Tip O’Neils, í það sjöunda.
Af vasabrotinu er það helst að
segja að eldri bók sjónvarpsstjöro-
unnar Cosbys, „Fatherhood",
flaug í fyrsta sætið og kom fáum
á óvart. Það þótti hins vegar
tíðindum sæta að enn ein bókin í
æviminningaröð Shirley MacLai-
nes komst í níunda sæti.
Könnunin fór þannig fram að
tvö þúsund bókabúðir í öllum
ríkjum Norður-Ameríku vom
beðnar að gefa uþp mest seldu
bækurnar og var þverskurður
þeirrar niðurstöðu látinn ráða. En
þegar könnuð var sala vasabrots-
bókanna var haft samband við
40.000 bókabúðir. Nokkrar bók-
anna vom gefnar út árið 1986,
en aðeins seld eintök árið 1987
talin með.
HJÓ