Morgunblaðið - 31.03.1988, Síða 6

6 C
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1988
Þórdís Árnadóttir skrifar frá Helsinki:
Af tveimur
(frímerkja-)
Finnum
Matti Nykánen og Alvo Ylppö hafa
unnið til frægðar og frímerkis á
ólíkan hátt
Það hefur tæplega farið fram hjá nokkrum að þjóðhetja Finna
þessa dagana er skíðastökkvarinn Matti Nykíinen — Finninn fljúg-
andi. Þegar hann hafði aflað þjóð sinni þrennra gullverðlauna á
Ólympíuleikunum fór forseti finnska þingsins, Matti Ahde, rakleið-
is til Calgary til að afhenda NykSnen heiðursmerki þingsins. Heima
fyrir voru ekki allir á einu máli um hvort ástæða væri til að veita
NykSnen einmitt þessa viðurkenningu. Einnig var spurt hvort ekki
hefði mátt bíða með veitinguna þar til Nykánen kæmi heim og
spara þannig ferðakostnað þingforsetans. Til þessa hafa aðeins
tveir Finnar fengið þetta heiðursmerki, bamalæknirinn Arvo Ylppö,
sem hélt upp á aldarafmæli sitt á liðnu hausti, og kappakstursmaður-
inn Keke Rosberg.
Nokkrum mánuðum fyrir aldarafmælið seldi Arvo Ylppö blóm í miðborg Helsinki til ágóða fyrir
sjóð þann sem ber nafn Arvo og Leu konu hans.
Tíu fallbyssuskot
En Matti fékk sem sagt heiðurs-
merkið í Calgary og þegar hann
kom heim til Jyváskylá fáum dög-
um síðar beið hans önnur viður-
kenning, gullmerki heimaborgar-
innar. Meðal hinna fáu sem hafa
fengið Jyváskylá-merkið er arki-
tektinn Alvar Aalto, sem teiknaði
28 byggingar í borginni. I Jyvá-
skylá var tekið á móti stökkvaran-
um með meiri viðhöfn en áður hef-
ur þekkst og hefur þó margt frægt
fólk sótt Jyváskylábúa heim. Má
þar nefna Elísabetu Englands-
drottningu og Karl Svíakóng. Og
frá því ráðhús borgarinnar var
byggt árið 1899 hefur enginn verið
hylltur á svölum þess — nema
Matti. Skotið var tíu fallbyssuskot-
um og var það í fyrsta skipti sem
Jyváskylá heiðrar einstakling á
þann hátt. Ákveðið var að stökk-
pallur bæjarins skuli héðan í frá
bera nafn Matti Nykánen og telja
menn að þar með hafi Matti fengið
heimsins stærsta minnismerki ef
frá séu taldar risamyndimar í
Mount Rushmore i South Dakota
af Bandaríkjaforsetunum Was-
hington, Jefferson, Lincoln og Ro-
osevelt. Og sú spuming kom fram
hvort ekki væri upplagt að breyta
nafni Jyváskylá í Nykáskylá!
Jyváskylá ætlar sem sagt að
„gera“ út á Matta.
Nykánen flýgnr á
frímerki
Þegar þjóðþing Finnlands og
Jyváskyláborg höfðu lokið af sér
tilkynnti póststjómin á hlaupárs-
dag að ákveðið hefði verið að gefa
út frírnerki með mynd af Matta á
flugi. Útgáfudagurinn var ákveð-
inn 6. apríl og allt sett í gang til
að sú áætlun megi standast. En
sjaldan er hægt að gera svo öllum
líki. Þeir sem venjulega kvarta yfir
seinagangi í skrifstofuveldinu
gagnrýna nú þetta sama skrifstofu-
veldi fyrir að ætla að koma frímerki
í umferð með methraða, eftir að-
eins 6 vikna meðgöngutíma. Og
spurt er hvort ekki sé vafasamt
að setja Nykánen á bekk með for-
setum Finnlands, tónskáldinu Sib-
elíusi og 100 ára bamalækninum
Arvo Ylppö, en þeir einir hafi verið
heiðraðir í lifanda lífi með sérstöku
frímerki. Póstmálastjóri verst
gagnrýninni með því að segja að
Nykánen-frímerkið eigi alls ekki
að vera Nykánen-frímerki. Þótt
myndin á frímerkinu sé tekin af
Matta í 70 metra gullhoppinu í
Calgary muni það ekki bera nafn
hans og hugmyndin með því sé að
heiðra alla þá sem urðu Finnlandi
til sóma á vetrarólympíuleikunum.
Og hann bendir á að áður hafi
komið út íþróttafrímerki með nafn-
lausum myndum af finnskum
íþróttamönnum. En gagnrýnendur
segja að þar hafi verið um að ræða
vel undirbúnar seríur en ekki
frímerki ákveðið í „Nykánen-
vímu“.
Hvað sem allri gagnrýni líður
verður frímerki með myndinni af
Matta gefið út í þremur milljónum
eintaka og verðgildið 1,80 fínnsk
mörk, en það er einmitt það sem
nú þarf á venjuleg bréf innan Finn-
lands og Norðurlandanna. Frá og
með 6. apríl nk. geta því íslending-
ar, sem tengsl hafa til Finnlands,
átt von á að fá Finnann fljúgandi
inn um bréfalúguna.
Undraöldungurinn Ylppö
Og áfram með frímerkin. Í at-
kvæðagreiðslu sem finnska póst-
stjómin stóð fyrir var frímerkið
„Arvo Ylppö 100 ára“ kjörið falleg-
asta frímerkið sem út kom í Finn-
landi á árinu 1987. Á þessu
frímerki er mynd af bamalæknin-
um Arvo Ylppö og litlu bami og í
baksýn sést bamaspítalinn þekkti
Bamets Borg í Helsinki. Frímerkið
er fallegt og það sem meira er;
maðurinn sjálfur hefur í hugum
landa sinna til að bera meiri fegurð
en flestir aðrir. Fegurðin er þó
ekki hið ytra því maðurinn er eink-
ar smávaxinn og hefði einhvem
tíma verið sagður væskilslegur á
íslandi. En það geislar frá honum
innri fegurð og góðmennska, enda
hefur nær 80 ára ævistarf hans
Frímerkið sem gefið var út i
tilefni 100 ára afmælis Arvo
Ylppö var valið fallegasta
finnska frímerkið árið 1987.
verið helgað þeim sem minnst mega
sín, bömunum. Það má segja að
hann sé lifandi dýrlingur. I skoð-
anakönnun, sem gerð var meðal
unglinga um vinsælasta Finnann,
lenti hann í einu af efstu sætunum,
við hliðina á poppstjömum.
Þegar Arvo Ylppö varð 100 ára
þann 27. október sl. var hátíðis-
dagur í Finnlandi. /tfmælisins var
minnst með samkomum, fyrirlestr-
um, verðlaunaveitingum, ævisögu-
útgáfu, kórsöng og hljómsveitar-
leik og alls staðar var afmælis-
bamið sjálft viðstatt. í sjónvarps-
viðtali var Ylppö eins og unglamb
og gerði að gamni sínu. Þegar
hann var spurður hvað hann hefði
að segja um ellina svarar hann
kíminn: „Ellina? Hana þekki ég
ekki.“ Hann er ótrúlega frár á
fæti, hefur dansað og farið á skíði
fram að þessu, er mikill veiðimaður
en stundar jafnframt fískirækt hjá
sumarbústað sínum. „Vilji maður
fá verður maður líka að gefa,“ seg-
ir hann. Þegar hann fær hina
sígildu spumingu hveiju hann
þakki hestaheilsu og langlífi segir
hann sig hafa verið of önnum kaf-
inn við að hugsa um heilsu annarra
til að mega vera að því að hugsa
um sjálfan sig.
Starfandi læknir í 60 ár
Arvo Ylppö er bóndasonur frá
Mið-Finnlandi. Hann varð stúdent
árið 1906 og hóf þá strax nám í
læknisfræði við háskólann í Hels-
inki. Hann stundaði námið af
kappiog árið 1911 var hann orðinn
þekktur í Helsinki sem afbragðs
bamalæknir. Síðan lá leiðin til
Berlínar og þar vann hann í 9 ár
við rannsóknir á bamasjúkdómum
hjá Kaiserin Auguste Victoria
Haus, sem var fræg rannsóknar-
stofnun. Með doktorsritgerð sinni
sem flallaði um gulu hjá nýfæddum
bömum skipaði hann sér alþjóðleg-
an sess sem vísindamaður. Honum
bauðst starfsframi i Þýskalandi og
víðar en hann kaus að hverfa heim
til Finnlands. Þar var verk að
vinna.
Þegar Ylppö sneri heim til Finn-
lands árið 1920, þá 32 ára gamall,
var þjóðin enn í sárum eftir borg-
arastyijöldina 1918. Yfir 10 þús-
und böm vom munaðarlaus, ung-
baraadauði var mikill og húsakost-
ur víða lélegur. Ylppö kom með
nýjar kenningar um heilsugæslu
bama en þær féllu í misgóðan jarð-
veg í fyrstu. Hann vissi að það
reið á að fá þekkt fólk í lið með
sér til að koma málum áfram.
Þannig var hann áamt Mannerheim
hershöfðingja (og síðar forseta)
einn af stofnendum og fyrsti form-
aður bamavemdarsamtaka þeirra
sem kennd eeru við Mannerheim.
Og hann fékk menntaskólabróður
sinn Sillanpáa, sem þá var orðinn
þekktur rithöfundur, til að skrifa
um bamavemdarmál. (Sillanpáa,
sem lést árið 1964, hlaut Nóbels-
verðlaunin 1939. Aldarafmælis
hans verður minnst síðar á þessu
ári.)
Hvetur nú aðra
til rannsókna á
ófullburða börnum
Ylppö efur alltaf haft gott lag á
fólki og það leið ekki á löngu þar
til hann hafði hrifið ráðamenn með
sér og unnið kenningum sínum
fylgi meðal almennings. Og nú er
hann kallaður faðir bamalækninga
og bamavemdar í Finnlandi. Hann
var starfandi bamalæknir í 60 ár,
I forystu fyrir Bamets Borg í 43
ár, í bamavemdamefnd Helsinki-
borgar í 42 ár, prófessor í bama-
lækningum við Helsinkiháskóla í
37 ár og yfírmaður bamadeildar
Háskólasjúkrahússins f 32 ár. Og
óteljandi em þær viðurkenningar
sem hann hefiir hlotið heima og
heiman.
Umönnun ófullburða bama hef-
ur lengi verið sérlegt áhugamál
Ylppö og hann hefur skrifað mikið
um það efni. Sjálfur hefur hann
lifað það að sjá ungbamadauðann
lækka úr 15% f 0,6% í Finnlandi.
Til að hvetja aðra, innan Finnlands
og utan, til rannsókna á þessu sviði
stofnaði Arvo Ylppö sérstakan sjóð,
sem ber nafn hans og Leu konu
hans. Lea Ylppö er einnig bama-
læknir og hefur stutt mann sinn í
einu og öllu. Hún er miklu yngri
en Arvo og þau gengu í hjónaband
árið 1950. Saman eiga þau 4 böm
og fyrsta bamabam þeirra, auga-
steinn afans, fæddist í fyrra. Arvo
á tvö böm af fyrra hjónabandi.
Ein „á fullu“
í einu afmælisviðtalinu sagði
Arvo Ylppö frá því þegar hann var
75 ára hefði hann verið svo hrædd-
ur um að hann myndi ekki lifa
mikið lengur að hann hefði drifið
f að skrifa bók um sjálfan sig til
þess að bömin hans fengju að vita
hvemig föður þau hefðu átt. Sfðan
em liðin 25 ár og pabinn enn „á
fullu" eins og sagt er á góðri
íslensku. Hann fer á fætur klukkan
fimm á morgnana og sest þá við
skriftir og svarar bréfum. Klukkan
hálf níu er hann tilbúinn f verkefni
dagsins, undraöldungurinn.
Fallega frímerkið með myndinni
af Ylppö er 1,70 finnsk mörk að
verðgildi en það var sú upphæð sem
þurfti á almenn bréf innan Finn-
lands og Norðurlandanna á útgáfu-
deginum. Arvo Ylppö hefur því
heimsótt marga á Islandi á liðnu
hausti og um jólin. — Og ég veit
ekki til þess að nokkur hafi gert
athugasemd við útgáfu Ylppö-
frímerkisins. Og heldur ekki við
viðurkenningu þingsins.