Morgunblaðið - 31.03.1988, Síða 36

36 C &ORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1988
ÞEIR SKEMMTA OG ÖGRA FÓLKI í NÆTURKLÚBBUH OG
SJÓNVARPIOG LEIKAIKVIKMYNDUM

Rodney Dangerfield
er einhver vinsælasti
brandarakallinn í bandarísku
sjónvarpi. Hann er líka eftirsóttur
í næturklúbbum, enda á hann einn
slíkan sjálfur.
Eddie Murphy
slær alla út hvað vinsældir varðar. Hér sést hann í
allra nýjustu mynd sinni, Raw, en í henni leikur hann
bara sjálfan sig og stendur uppi á sviði og segir
brandara eins og honum einum er lagið.
Woody Allen
hóf feril sinn sem brandarakall í næturklúbbi
en nú hugsar hann ekki um annað en
kvikmyndir. Á þessari mynd, sem tekin var
1965 þegar hann lék í sinni fyrstu mynd, er
hann 29 ára.
Richard Pryor
— fyrsti reiði brandarakallinn til að
tala máli svertingja. Hann má muna
fífil sinn fegri, enda er Eddie Murphy,
sem þó dáði hann í eina tíð, farinn
að gera grín að honum.
Hann ráfar um sviðið og
það ljómar af glit-
klæðnaði hans þar sem
hann stendur með
hljóðnemann í hægri
hendi og ryður úr sér bröndurum,
einum léttum, öðrum klúrum. Það
er ljónsunginn Eddie Murphy, tutt-
ugu og sex ára gamall konungur
grínsins. Hann hikar ekki við að
gera stólpagrín að fyrirrennurum
sínum, frægum mönnum, sem hafa
gert það gott sem grínistar síðustu
áratugina. Vinir hans, Richard Pry-
or og Bill Cosby, fá hveija sneiðina
á fætur annarri. Og Eddie Murhpy
breytir sér á örskotsstundu úr einni
persónu í aðra, eina stundina er
hann hommi, aðra ítalskur kvenna-
bósi, eða þá bara miðaldra karlmað-
ur hvítur á hörund.
Þegar öllu er á botninn hvolft
þá er Eddie Murphy ekki svo ósvip-
aður honum Bob Hope sem fyrir
þrem til fjórum áratugum var
ókrýndur konungur grínsins. Báðir
hæðast að frægu fólki síns tíma og
komast ekki hjá því að gera grín
að lífsstíl samtíðarmanna sinna.
Þjóðfélagsádeilan er kjarni grínsins.
Eddie Murphy er jafn klár Bob
Hope að segja brandara, bros hans
er jafn fyndið og sjálfstraustið álíka
mikið. En þrátt fyrir allt eru þeir
mjög ólíkir menn, listamenn sem
koma hvor úr sinni áttinni.
Fyrir það fyrsta er Eddie Murphy
svertingi. Hann býr yfir sömu
glæsilegu gáfunni og Bob Hope,
enn þó er miklu ríkari í honum illvígi
skrípaleikurinn, óvægna skopstæl-
ingin, og brjálæðislegi gálgahúmor-
inn sem í eina tíð einkenndi alla
gamanleiki, enda leyfist miklu
meira nú en á dögum Bobs Hopes.
Hver man ekki eftir ærslafengnum
bemskubrekum kvikmyndarinnar?
Það var ekki fyrr en grínistar á
borð við Lenny Bruce og George
Carlin komu til sögunnar á sjötta
og sjöunda áratugnum að reynt var
að gera gálgahúmorinn ögn virðu-
legri, gáfulegri, beittari. Það var
Richard Pryor sem tók við af Lenny
Bruce og var kóngur í ríki sínu þar
til -Eddie Murphy datt niður á svið-
ið. Það er eiginlega Pryor að þakka
að gamanleikurinn, sem allt eins
getur verið sóló, einleikur, er orðinn
eftirsótt listgrein, meira að segja
virðuleg.
Það er ekki nóg með að skrípa-
leikurinn sé orðinn virðulegur,
ásamt skopstælingunni og gálga-
húmornum, heldur hafa komið fram
nýir listamenn, grínistar, og það eru
þeir sem hafa lyft gríninu í nýjar
hæðir. Hér er ekki aðeins átt við
menn eins og Pryor og Murphy,
heldur einnig sérkennilega háðfugla
á borð við Rodney Dangerfield, sem
er gamall skarfur gamanleiksins en
varð að lifa í skugga stórmenna
áratugum saman, og það var ekki
fyrr en á allra síðustu árum að
hann fékk uppreisn æru, og sló í
gegn svo um munaði. Og það ér
sérstaklega unga fólkið sem kann
að meta grínista eins og Rodney,
enda er hann einn sá villtasti, eins-
konar Laddi Norður-Ameríku.
Ekkert heilagt
Rodney Dangerfield, sem á
skemmtistað í New York er nýtur
mikilla vinsælda um þessar mundir,
er upphafsmaður þess gamanleiks
eða gríns sem einkennist af van-
helgun, svívirðingu, jafnvel guð-
lasti, lítillækkun hvers konar. Hon-
um er sem sagt ekkert heilagt,
ekkert frekar en lærisveinum hans
eins og Sam Kinison, Andrew Clay
og Bob Goldthwait. Þeir eru svo
vinsælir í Bandaríkjunum að ein-
göngu popparar komast nálægt
þeim hvað vinsældir varðar. Það
er sérstaklega fólk, sem ann báru-‘
jámsrokki, sem kann að meta grín
þessara manna. Bámjárninu hefur
verið lýst sem háværu gargi hættu-
legu sálinni, þar sem í því er tjáð
niðurbæld kynþörf og þjóðfélagsleg
einangmn. Sjúkleg kímnigáfa
sprettur upp af sama fýrirbæri og
fær aðeins útrás í þess háttar gam-
anmáli, segja sérfræðingar.
En slíkir grínistar næðu aldrei
þeim vinsældum sem þeir hafa nú
náð ef ekki væri til sjónvarp. Sjón-
varpið er með öðmm orðum lykillinn
að velgengni djörfu brandarasmið-
anna. Þeim nægði í eina tíð að
standa uppi á sviði í litlum nætur-
klúbbi, umkringdir ölvuðu og hlát-
urmildu fólki, sem vildi heyra gróf-
yrði og kjamyrta þjóðfélagsádeilu;
sú tíð er liðin og kemur ekki aftur.
Nú em þessir menn tíðir heimilis-
gestir milljóna manna í einu
víðlendasta ríki heims, og þeir eru
flestir einnig einhverjir eftirsóttustu
kvikmyndaleikarar samtímans.
Þeir eiga allir það sameiginlegt
að fjalla að mestu leyti um mann-
inn, mannskepnuna, í brandara-
þáttum sínum. Redd Foxx gefst
seint upp á bröndumm sínum um
klósettferðir okkar og dýrslegu
hvatirnar. Richard Pryor var miklu
fmmlegri þrátt fyrir einhæft
handapat og sífelldar augnagotur.
Þegar hann var upp á sitt besta á
ámnum 1976 til 1982 þótti hann
hreint út sagt óviðjafnanlegur á
sviði. Hann náði sér aftur á móti
aldrei á strik í kvikmyndum. Það
var aðeins þegar hann stóð frammi
fyrir fólki sínu uppi á sviði að hann
komst í gang, og var aftur gamli
kjaftfori, kjamyrti brandara- og
ádeilusmiðurinn. Pryor var senni-
lega fyrsti grínistinn sem talaði
sérstaklega máli svertingja í Banda-
ríkjunum. Og baráttubrandararnir
bám árangur. Eddie Murphy var
bara sveinstauli í sandkassa þegar
Pryor hóf sinn feril, og það var því
ekkert skrítið þótt Eddie bæri mikla
virðingu fyrir goðinu. Og gerir enn
af trúarlegri innlifun þótt Eddie
komist ekki hjá því að gera líka
grín að téðum Pryor. Eddie finnst
Pryor nefnilega vera farinn að selja
sig of ódýrt.
Feiti fyndni karlinn
og allir hinir
Hinn hálfsjötugi Rodney Dan-
gerfíeld stendur skör lægra en
Eddie Murphy á vinsældalistanum,
en það hefur komið í hans hlut að
halda uppi merkjum grínistans í
næturklúbbunum og í sjónvarpi,
eftir að Pryor og Murphy sneru sér
að mestu að kvikmyndinni. Rodney
hefur að vísu reynt fyrir sér í kvik-
myndum, og verður ekki annað
sagt en honum hafi tekist bærilega,
því mynd hans „Back To School"
varð meðal þeirra allra vinsælustu
víða í heiminum árið 1986. Helsta
einkenni þessa feita, fyndna manns
er alþýðleiki hans; hann gerir
grimmilegt grín að sjálfum sér
vegna þess hve venjulegur hann er,
og einmitt þess vegna snertir hann
viðkvæma strengi í bijóstum ,svo
margra sem kunna að meta slíkt
sjálfsháð.
Rodney nær til sama aldurshóps
og Eddie Murphy, enda þótt hann
sé fjörutíu árum eldri; það er sama
fólkið og kaupir miða á rokktón-
leika. Rodney segir aðallega brand-
ara af sjálfum sér sem akfeitum
manni, hann hefur sífelldar áhyggj-
ur af því að ganga ekki í augun á
kvenfólki, eins og hér í eina tíð, og
mikla rellu gerir hann út af kynge-
tunni, en reynslan segir honum að
hún fari minnkandi með aldrinum!
Það líkar Rodney Dangerfield alls
ekki.
Rodney hefur útlitið ýmist með
sér eða á móti; það fer eftir hvern-
ig á það' er litið! Hann segir sjálfur
að útlitið vinni gegn honum þegar
hann ætlar sér að leika kvenna-
gull, og það finnst öllum sniðugt
nema honum. Aftur á móti eru all-
ir sammála um að útlitið sé með
honum þegar hann bregður sér í
gervi brandarakallsins. Kjafturinn
á honum er stærri en drykkjarkrús,
augun minna á fljúgandi furðuhluti
og eru jafn stór en samt liðugri í
hreyfingum en kötturinn. Og rödd-
in! Þar slær Rodney Dangerfield
alla út. Meira að segja raddmiklir
kallar eins og Pryor og Murphy
fölna við hliðina á honum. Hann
gæti verið þungarokkari sem settist
í helgan stein fyrir tuttugu árum
en ákvað síðan að snúa aftur, eins
og til að hefna sín á einhveijum,
því röddin þrumar hærra en rödd
snarbijálaðs herforingja.
Það eru ekki mjög mörg ár síðan
brandarakallar eins og Dangerfield
komust inn í sjónvarpið með dag-
skrár sínar. Það hafa alltaf verið
til brandarasmiðir í sjónvarpi, en
þar til fyrir nokkrum árum voru
þeir kurteisari en prestar við alt-
arið. Nú leyfist þeim næstum allt.
Enda er farið að tala um kímnigáfu
„sem leggur til atlögu gegn al-
mennu velsæmi“ á sjónvarpsskján-
um. Rodney og lærisveinar hans
keppast um að ganga hver fram
af öðrum, það er eins og þeir séu
í keppni um hver geti verið óheflað-
astur, hver skal kal'ast klúrasti
kjafturinn.
Sam Kinison verður tíðrætt um
kynlíf hverskonar. Oftar en ekki
berst talið að alnæmi. Hann segist
ekkert hafa á móti hommum og
lífsmáta þeira, en hann hefur ekki
fyrr sleppt orðinu en hann rekur
upp ómennskt öskur og þakkar
þessu sama fólki fyrir að dæma
yfir okkur svarta dauða tuttugustu
aldarinnar.
Annar lærisveinn Dangerfields,