Morgunblaðið - 09.04.1988, Síða 15

Morgunblaðið - 09.04.1988, Síða 15
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. APRÍL 1988 15 ífcttHBdM fMl Umsjónarmaður Gísli Jónsson Mig langar til þess að nefna hér dæmi af sígildum íslenskum stíl. Málsgreinaskipun er einföld, hann er sagnsterkur, ríkur af aðalsetningum og fullkomin andstaða hins nafnorðaríka enskuskotna stofnanastíls sem nú spillir tungu okkar. Dæmið er úr sögu Þórsnesinga, Eyr- byggja og Álftfirðinga, en hún er löngum til hagræðis nefnd Eyrbyggja. „Þetta sumar andaðist Þorgrímur Kjallaksson, en Ver- mundur mjóvi, sonur hans, tók þá við búi í Bjamarhöfn. Hann var vitur maður og stundar heil- ráður. Styrr hafði þá og búið um hríð undir Hrauni inn frá Bjamarhöfn. Hann var vitur maður og harðfengur. Hann átti Þorbjörgu, dóttur Þorsteins hreggnasa. Þorsteinn og Hallur voru synir þeirra. Ásdís hét dótt- ir þeirra, drengileg kona og held- ur skapstór. Styrr var hér- aðsríkur og hafði fjölmennt mjög. Hann átti sökótt við marga menn, því að hann vó mörg víg, en bætti engin." Hér lét umsjónarmaður feit- letra sagnimar í hinni stuttu og ským lokamálsgrein. Hann ætl- ar ekki að leggja frekar út af þessu í bili og ekki að búa til neina skopstælingu í nútímastíl. Umsjónarmaður lætur nægja að taka bara eitt raunvemlegt dæmi. Læknir nokkur sagði í sjónvarpsviðtali að það þyrfti að „veita sem mest gæði í þjón- ustu“. Látum nú vera, þótt ekki dugi lengur að þjóna, heldur þurfi að veita þjónustu. En hér eyðir nafnorðastfllinn ekki að- eins sögnum, heldur ráðast nafnorðin einnig til atlögu við náfrændur sína, lýsingarorðin. Það dugði ekki að veita sem besta þjónustu, með einu lát- lausu lýsingarorði, nei, heldur „veita sem mest gæði í þjón- ustu“ og enski nafnorðastíllinn er fullkominn (render maximum quality in service). Auðvitað em ekki allar syndir guði að kenna, og kannski höfum við enskuna stundum fýrir rangri sök, höfum hana að blóraböggli, sektar- lambi eða syndahafri. Þó fer ég ekki ofan af því, að „neikvætt hegðunarmynstur" sé ættað úr ensku (negative behavior patt- em), en það fyrirbæri heitir óþægð á sveitamáli mínu. ★ „Þessi em kvenna heiti ókennd í skáldskap: Víf og brúður og fljóð heita þær kon- ur er manni em gefnar. Sprund og svanni heita þær konur er mjög fara með dramb og skart. Snótir heita þær er orðnæfrar em. Drósir heita þær er kyrrlát- ar em. Svarri og svarkur, þær em mikillátar. Ristili er kölluð sú kona er skömglynd er. Rygur heitir sú er ríkust er. Feima er sú kölluð er ófröm er, svo sem ungar meyjar eða þær konur er ódjarfar em. Sæta heitir sú kona er búandi hennar er af landi farinn. Hæll er sú kona kölluð er búandi hennar er veginn. Ekkja heitir sú er búandi henn- ar varð sóttdauður. Mær heitir fyrst hver, en kerlingar er gamlar em. Era enn þau kvenna heiti er til lastmælis em og má þau fínna í kvæðum, þótt það sé eigi ritað. Þær konur heita eljur er einn mann eiga. Snör heitir sonar kvon. Sværa heitir vers móðir ...“ Þetta var úr 85. kafla í Skáldskaparmálum Snorra-Eddu. Gaman væri að geta lífgað við orðin snör (=tengdadóttir) og sværa (=tengdamóðir). Eigum við að reyna? Lýsingarorðið orðnæfur, sem Snorri hefur um snótina, merkir orðsnjall eða djarfmæltur. Gam- an er að velta fyrir sér merking- arbreytingu orðsins drós. Engin ástasða er til að efast um sann- indi orða Snorra, enda þótt orðið hafí síðar fengið niðrandi merk- ingu. Eg held það skýrist líka, ef við hyggjum að ýmsum skyld- um orðum, sem ekki þykja hrós- verð. Drós er talið skylt droose í hollenskum mállýskum, en sú sögn merkir að vera syfjaður. 431.þáttur Þá er komið að ísl. drasinn= latur eða sljór, sbr. drattast (áfram), drasla, en fmmmerk- ing þeirrar sagnar er „að róta einhveiju með erfiðismunum", drasl og dralla eða drolla= slóra, fara sér hægt. Drasa er slúðursaga, og dræsa (sem nú er notað til niðmnar líkt og drós) merkir líka eitthvað sem- dregið er, Og fer bráðum að sjást til lands í sögninni að draga. Þegar kona er nefnd ristill, dettur umsjónarmanni í hug rísa og reisn og hugsar sér þá konu myndarlega. En um rygur (eða rýgur) sem hvort tveggja merk- ir bæði mennska konu og tröll- konu hafa uppmnaorðabækur harla fátt að segja. ★ Snorri Sturluson var svo hátt- prúður maður, að rita ekki last- yrði kvenna, þótt hann kynni þau úr kvæðum. Hann hafði hins vegar á takteinum mörg lastyrði um karla, og skal að fáeinum dæmum hyggja, Er hann hefur talið nokkur heiti garpa og hreystimanna, koma andyrðin, svo sem þirfingur, blotamað- ur, skauð, skræfa, skrjáður (skijóður), sleyma, teyða, dugga, dási, dirokkur (dírokk- ur), dusilmenni og vílmögur. Þetta var úr safni Snorra um vesalmennin. Nískur maður heitir hjá hon- um hnöggvingur, glöggving- ur, mælingur, vesalingur, féníðingur og gjöflati. Óvitur maður heitir m.a. fífl, afglapi, gassi, ginningur, gaur, glóp- ur, snápur og fóli. En sóði eða illa búinn maður heitir hraumi, skrápur, skrokkur, skeiðklofi, flangi, fjósnir, slinni, slápur og dröttur. Haldið þið að eitthvað af þessu sé nothæft? ★ Hlymrekur handan kvað: Er heyrði 'ann hundana spangóla, tók Halldór á rás burt frá Angóla. Honum héldu engar skorður, hann hljóp fyrst í norður, svo veginn heim - vestur í Þanghóla. Góð fiskmáltíð HeimBlishorn Bergljót Ingólfsdóttir Eftir hátíðir er það alltaf til- hlökkunarefni að bera fram létta og góða fiskmáltíð. Ef ekki er völ á nýjum físki má snúa sér að fryst- um flökum, sem seld em pökkuð í stórmörkuðum og öðmm matvöm- búðum. . Suðurlanda-fiskréttur 400 g ýsu- eða þorskflök, 4 matsk. smjörlíki eða smjög, 3/4 tsk. salt, 1 laukur, V2 púrra, 1 gulrót, 3-4 sellerístönglar, 2-3 kartöflur, 1 teningur grænmetis- eða físk- kraftur, 1 ds. niðursoðnir tómatar, 1 dl þurrt hvítvín, 1 lárviðarlauf, 200 g rækjur, 1 tsk. timian, steinselja. Fiskurinn skorinn í hæfileg stykki, smjörið (ca. 2 matsk.) brætt í potti og fiskstykkin sett út í, salti stráð á og fískurinn látinn sjóða í nokkrar mínútur við vægan hita. Laukur og grænmeti hreinsað og skorið í sneiðar. Það sem eftir er smjörsins sett á pönnu, grænmetið sett út í og látið sjóða í nokkrar mínútur við mjög vægan hita. Þá er krafti og tómötum (ásamt legi) bætt út á, vín (eða vatn) og lárviðar- lauf sett á og látið sjóða í ca 10 mín. Bragðbætt að smekk. Rétt áður en fískurinn er fram borinn er fískur og rækjur sett sam- an við, hitað en má ekki sjóða eftir það. Steinselju stráð yfír, soðnar kartöflur eða gott brauð borið með. Ætlað fyrir 2-3. Gratineraður fiskur í rjómasósu 400 g fískflök, ýsa eða þorskur, 1 púrra, 1 matsk. smjör, (eða smjörlíki), ’/2 tsk. salt, örlítill pipar, 1 dl ijómi eða ijómablanda, 1 dl sýrður ijómi, 2-3 matsk. tómatsósa (úr flösku). Smjörið sett í pott, fiskstykkin sett út í og látin taka lit. Fiskurinn síðan settur í ofnfast fat, púrran skorin í sneiðar, sem fyrst era sett- ar í smjörið í nokkrar mín. en síðan lagðar ofan á fískstykkin. Salti og pipar stráð yfír. Rjónia, sýrðum ijóma og tómatsósu hrært saman og hellt yfír fískinn í fatinu. Fatið sett í ofninn og haft þar til litur er kominn á sósuna og fískurinn er gegnumsoðinn. Borið fram með soðnum kartöflum. Ætlað fyrir 2-3. Suður- landa fisk réttur. LEIKRIT ? BARNA- STRIGASKÓR 595 Litir: Ljósblátt og Ijós- bleikt. Stærðir: 22 - 30. 5% staðgreiðsla. Póstsendum. KWHeNM S. 689212. TOPP^ --SKORUíli éSk!k~ VELTUSUNDI2. 21212 BiLVANGURse Opið mánudaga - föstudaga frá kl. 9-18 s. 687300 og 38910 * Opið laugardaga frá kl. 13-17 Höfum til sölu nokkra mjög vel með farna og fallega Opel Corsa og Ford Fiesta bíla af árgerð 1986-1987. Þessa bíla bjóðum við á afar hagstæðu verði og með einstökum greiðsluskilmálum. RITVÉLAR REIKNIVÉLAR PRENTARAR TÖLVUHÚSGÖGN

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.