Morgunblaðið - 09.04.1988, Side 28

Z8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. APRÍL 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fúlltrúar ritstjóra
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Áuglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Ný viðspyrna —
ný tækifæri
Með samningum þeim, sem
Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur gerði í fyrrinótt
og ákvörðun Kennarasam-
bands íslands um að fresta
hugsanlegum verkfallsaðgerð-
um til haustsins, má telja víst,
að sæmilegur friði ríki í kjara-
málum a.m.k. fram eftir þessu
ári. Þetta er betri árangur en
búast mátti við í upphafí þessa
árs. Þá töldu menn líklegt, að
þetta gæti orðið langur og
harður vetur vegna erfíðra
kjaradeilna en það hefur farið
á annan veg.
Það fer hins vegar ekki á
milli mála, að veruleg ólga
hefur verið meðal launþega
vegna launamála. Mikil and-
staða við þá kjarasamninga,
sem Verkamannasambandið
gerði upphaflega, samþykkt
þeirra samninga í sumum fé-
lögum með litlum atkvæðamun
og fall þeirra annars staðar,
sýndi svo ekki varð um villzt,
að umtalsverð óánægja var til
staðar meðal launamanna.
Þrátt fyrir þessa óánægju
var bersýnilega ekki jarðvegur
fyrir verkföllum. Það kom í
ljós, þegar félögin, sem felldu
VMSI-samningana, sömdu
nokkru seinna án verkfallsað-
gerða. Það kom líka í ljós í
atkvæðagreiðslu í kennarafé-
lögunum, þar sem sterk and-
staða kom fram við verkfalls-
boðun kennara. Við stöndum
því frammi fyrir þeirri sér-
kennilegu stöðu á þessum
vetri, að launþegar eru óán-
ægðir með kjör sín, en vilja
ökki verkföll til þess að knýja
fram meiri launahækkanir.
Hvað veldur því, að svo lítill
áhugi er á verkföllum nú?
Sennilega eru tvæ megin-
ástæður fyrir því. Önnur er sú,
að launþegar hafa einfaldlega
slæma reynslu af verkföllum.
Þeir hafa kynnzt því, að löng
og kostnaðarsöm verkföll hafa
ekki fært þeim meiri kjarabæt-
ur. Á hinn bóginn hafa marg-
víslegar þjóðlífsbreytingar leitt
til þess, að launþegar almennt
treysta sér ekki út í viðamiklar
verkfallsaðgerðir. Fólk hefur
tekið á sig margvíslegar skuld-
bindingar, sem það vill standa
við. Löng verkföll koma í veg
fyrir, að það sé hægt. Þess
vegna kjósa menn heldur
kjarasamninga, sem þeir eru
ekki fyllilega ánægðir með.
Sú óánægja, sem er til stað-
ar með kjaramál, hlýtur að
brjótast fram með einhveijum
hætti, þótt það gerist ekki í
verkföllum. Ekki er ólíklegt,
að það mikla fylgi, sem
Kvennalistinn hefur fengið í
skoðanakönnunum á þessum
vetri, sé til marks um, að óán-
ægðir kjósendahópar leiti
þangað'í töluverðum mæli. Það
er nýmæli, að þeir leiti ekki
til Alþýðubandalagsins, sem
virðist vera búið að missa sinn
fyrri sess, sem helzti málsvari
óánægðra launþegahópa.
Sú staðreynd, að tekizt hef-
ur að gera kjarasamninga án
verkfalla við fjölmenna hópa
launþega styrkir stöðu ríkis-
stjórnarinnar mjög, þótt hún
hafí lítið komið við sögu þess-
arar samningagerðar. Þessi
friðsamlega niðurstaða í kjara-
málum gefur ríkisstjóminni
nýja viðspymu og nýtt tæki-
færi. Þá skiptir máli, að ráð-
herramir glutri ekki niður því
tækifæri með orðaskaki á op-
inbemm vettvangi, sem ein-
ungis getur orðið til að skaða
stjómarsamstarfið og stöðu
ríkisstjómarinnar. Það ’hefur
engin breyting orðið á þeim
pólitíska veruleika, að annar
kostur til myndunar ríkis-
stjómar við núverandi aðstæð-
ur er ekki fyrir hendi. Það er
heldur ekki hægt að sjá, að
nýjar kosningar muni leysa
einhvem pólitískan vanda, sem
er til staðar.
Ríkisstjómin hefur gert
margvíslegar ráðstafanir í
efhahagsmálum frá því að hún
tók við völdum. Það er hins
vegar álitamál, hvort þær duga
til. Svo virðist, sem við stönd-
um frammi fyrir uppgjöri á
mörgum sviðum þjóðlífsins í
senn. Kvótakerfíð í sjávarút-
vegi getur ekki staðið nema
stuttan tíma enn. í frystiiðnað-
inum er þörf á mjög víðtækri
endurskipulagningu. Það
stendur yfír bylting í land-
búnaði. Staða landsbyggðar-
innar kallar á ný úrræði. Sam-
vinnuhreyfíngin er á vegamót-
um. Það hriktir í því þjóðfé-
lagskerfí, sem við höfum byggt
upp á undanfömum áratugum.
Alþingi og ríkisstjóm þurfa að
beina athygli sinni að þessum
verkefnum.
Frumvarp þriggja þingmanna Sjálfstæðisflokks:
Raunveruleg eign aðild-
arfélaga SÍS verði upp-
færð árlega í reikningum
Hægt ad gera kröfu í eign viö gjaldþrot aðildarfélags
ÞRÍR þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins leggja á mánudaginn
fram frumvarp á Alþingi til
breytinga á lögum um sam-
vinnufélög frá 1937. í frum-
varpinu er lagt til að samvinnus-
ambönd (SÍS) uppfæri árlega í
reikningum sínum nettóeignar-
hluta einstakra aðildarfélaga og
sýni þar með árlega raunveru-
lega eignastöðu og breytingar
ár frá ári en einnig að kröfuhaf-
ar geti við hugsanlegt gjaldþrot
aðildarfélags gert kröfur í þessa
eign og aðrar eignir þrotabús.
„Samband íslenskra samvinnu-
félaga er orðið voldugasta fyrir-
tækjasamsteypa íslensku þjóð-
arinnar og kemur við sögu í
flestum greinum atvinnulifsins.
Rekstarheild þess og ýmissa
undirfélaga er viða um eða yfir
50% af heildarviðskiptum við-
komandi greina. Það er þvi mik-
ilvægt að eignarhlutdeild,
ábyrgð og tfyggingar, eignarað-
ild, komi skýrt fram á hveijum
tíma þannig að þetta umfangs-
mikla fyrirtæki sé hafið yfir
allan grun í rekstrarlegu tilliti
og sitji við sama borð og aðrir
rekstraraðilar,“ segir meðal
annars í greinargerð með frum-
varpinu. Fyrsti flutningsmaður
frumvarpsins er Guðmundur H.
Garðarsson en meðflutnings-
menn þeir Halldór Blöndal og
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Rekstrarafgangxir í
arðjöfnunarsjóð
Samkvæmt frumvarpinu er m.a.
gert ráð fyrir að við 6. kafla lag-
anna um samvinnufélög bætist ný
grein svohljóðandi: „Verði rekstr-
arafgangur hjá félaginu, getur
aðalfundur ákveðið að leggja hann
eða hluta af honum í sérstakan
sjóð, er nefnist arðjöfnunarsjóður.
Að öðru leyti skiptist rekstraraf-
gangur á milli félagsaðila í réttu
hlutfalli við viðskipti hvers og eins
á árinu og færist á sérstakan reikn-
ing hvers félagsaðila. Þetta fé skal
teljast lán til félagsins. Félagsaðil-
ar eiga arðjöfnunarsjóð og eignir
félagsins umfram bókfært verð í
réttu hlutfalli við viðskipti hvers
og eins, endurmetið frá ársbyijun
1981 eftir verðbreytingarstuðli,
sem miðast við breytingu á meðal-
talsbyggingarvísitölu milli ára,
reiknaðri út eftir lögum á hveijum
tíma.
Árlega skal gefið út eignarskír-
teini, er sýni eignarhlutfall hvers
félagsaðila við hver áramót.
Félagsaðilar eiga ekki rltt á að
fá greiddan út eignarhluta sinn í
arðjöfnunarsjóði og öðrum eignum
félagsins. Félagsaðilum er óheimilt
að selja eignarskírteini sín, en hafí
þeir hætt að vera félagsaðilar, ber
félaginu að innleysa eignarskír-
teinin og skal verðmæti þeirra vera
óskiptur reikningslegur tekjuaf-
gangur SÍS eða fyrirtækjum, sem
SÍS á að öllu leyti eða hlutdeild í,
að frádregnum útreiknuðum eign-
arhlutum annarra eignaraðila.
Verðmæti eignarskírteinis skal
miðast við ársreikning við næstu
áramót eftir að félagsaðili fer út
úr félaginu eða hættir rekstri
vegna gjaldþrots og breytist ekki
eftir það, og skal tekið tillit til
skatta,_ sem SÍS eða fyrirtækjum,
sem SÍS á, ber að greiða vegna
eignarhlutans hérlendis og erlend-
is. Eignarhluti félagsaðila greiðist
Eyjólfur Konráð Jónsson
út á 10 árum með 3,5% vöxtum
og verðtryggingu samkvæmt láns-
kjaravísitölu. Gefín verði út skulda-
bréf þegar eignarhlutinn liggur
fyrir. Krafa um eignarhluta fymist
á 10 árum frá því félagsaðild lauk.
Eignarskírteinin veita engan
rétt til afskipta af stjóm félágsins
eða rekstri. Heimilt er stjóm fé-
lagsins með samþykki aðalfundar
að ákveða, að eigendum eign-
arskírteina skuli greiddir vextir af
eign sinni samkvæmt eignarskír-
teinum. Stjóm félagsins getur sett
nánari reglur um gerð og meðferð
eignarskírteina."
Allar eignir samvinnusambanda,
þar með taldi varasjóðir og stofn-
sjóðir eiga einnig að falla undir
eignauppgjör í samræmi við
ákvæði þessarar greinar.
Gildandi lög úrelt
í greinargerðinni segir að gild-
andi lög um samvinnufélög séu
algjörlega úrelt og alls ófullnægj-
andi fyrir bæði eignaraðila, sam-
vinnusambönd (SÍS) sem og þriðja
aðila sem kynni að eiga bótakröfu
á hendur þeim við gjaldþrot. Hlið-
stæð rök eigi við um mörg önnur
ákvæði umræddra laga. Það sé því
brýnt að ýmis ákvæði laga um
samvinnufélög frá því árið 1937
verði tekin til endurskoðunar og
þeim breytt til nútímahorfs. Þetta
eigi einkum við þau ákvæði lag-
anna er lúti eignavörslu og upp-
færslu raunvemlegra eigna aðild-
arfélaga samvinnusambanda, þ.e.
SÍS. Það verði að teljast eðlilegt
að félagsskapur sem telji tugi þús-
unda félagsmanna innan sinna
vébanda uppfæri árlega í reikning-
um sínum nettóeignarhluta ein-
stakra aðildarfélaga og sýni þar
með árlega raunverulega eignar-
stöðu sem og breytingar ár frá ári.
Óvissa um hver á SÍS
Síðan segir í greinargerðinni:
„Samband íslenskra samvinnufé-
laga er orðið voldugasta fyrir-
tækjasamsteypa íslensku þjóðar-
innar og kemur við sögu í flestum
greinum atvinnulífsins. Rekstrar-
hlutdeild þess og ýmissa undirfé-
laga er víða um og yfír 50% af
heildarviðskiptum viðkomandi
greina. Það er því mikilvægt að
eignarhlutdeild, ábyrgð og trygg-
ingar, eignaraðild, komi skýrt fram
á hveijum tíma þannig að þetta
umfangsmikla fyrirtæki sé hafíð
yfír allan grun f rekstrarlegu tilliti
og sitji við sama borð og aðrir
rekstraraðilar. Þaðan af síður get-
ur löggjafínn unað þeirri óvissu,
sem nú er um það, hver sé raun-
Guðmundur H. Garðarsson
Halldór Blöndal
verulegur eigandi Sambands
íslenskra samvinnufélaga og dótt-
urfyrirtælqa þess.“
Tilgangur frumvarpsins sé að
ná þessu markmiði sem og að
tryggja að einstakir eignaraðilar
samvinnusambanda, kaupfélög og
önnur samvinnufélög, viti hver sé
raunveruleg eign þeirra í viðkom-
andi samvinnusambandi, umfram
stofnsjóð, jafnframt því sem kröfu-
hafar geti við hugsanlegt gjaldþrot
aðildarfélags gert kröfur í þessa
eign og aðrar eignir þrotabús. Eins
og nú hátti um eignauppgjör sam-
vinnusambanda sé slíkt útilokað,
enda ekki gert ráð fyrir sundurlið-
uðu uppgjöri í núgildandi lögum.
Sá háttur sem hér er lagður til
við eignauppgjör er viðhafður í
sambærilegum stórfyrirtækjum
hérlendis sem erlendis.
Lögin til framkvæmda við
reikningsuppgjör 1988
Viðskiptaráðherra er falið að
annast framkvæmd þessara laga
og SÍS og aðildarfélögum þess er
gefínn hæfilegur frestur til að gera
nauðsynlegar breytingar á sam-
þykktum sínum og reikningsupp-
gjörum til að fullnægja ákvæðum
þessara laga. Gert er ráð fyrir að
lögin verði komin til fullra fram-
kvæmda við reikningsuppgjör árs-
ins 1988 og að viðskiptaráðherra
geri Alþingi grein fyrir hvernig
framkvæmd laganna líði er Alþingi
kemur saman haustið 1988.
Komi upp vafaatriði eða ágrein-
ingur um eignatengsl, eignamat,
uppgjör eigna eða önnur veigamik-
il atriði er varða stöðu samvinnu-
sambanda, SÍS, eða eignaraðila,
skal ráðherra heimilt að kveða til
sérfróða menn er úrskurði um
ágreiningsatriði. Þá er ráðherra
heimilt að gefa út reglugerð við
lausn slíkra vandamála.