Morgunblaðið - 09.04.1988, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. APRIL 1988
29
Stríðsfansrar í Afsranist-
an óttast heimsendingu
AP
Stríðsfangamir fyrrverandi bera vitni fyrir mannréttindanefnd Bandaríkjaþings. Frá vinstri eru Ser-
gei Busov, Ludmilla Thome túlkur og ígor Kovaltsjuk.
Tveir sovéskir
fangar vitna
Washington, frá ívari Guðmundssyni, frétt-
arritara Morgunblaðsins.
ÞAÐ ER talið, að það séu allt
að 300 striðsfangar úr Sovét-
hernum, sem þjóðfrelsissveitir
Mujahedeen-manna hafa tekið
til fanga eða sem hafa gerst
liðhlaupar í Afganistan.
Nokkrir þeirra hafa fengið
landvistarleyfi á Vesturlönd-
um, t.d. í Kanada og í Evrópu-
löndum, en meirihlutinn er i
haldi í Afganistan.
Fangámir eru nú hræddir um að
þeir verði sendir nauðugir heim til
Sovétríkjanna, ef friður kemst á.
Þeir minnast þess, að eftir síðustu
heimsstyijöld, er stríðsfangaskipti
bar á góma í fríðarskilmálaumræð-
unum sagði Stalín:
„Það eru engir sovéskir fangar
í höndum Þjóðveija heldur eingöngu
föðurlandssvikarar. “ Hann heimt-
aði alla stríðsfanga framselda og
og við því var orðið.
Tugir þúsunda sovéskra stríðs-
fanga, sem skilað var heim til Rúss-
lands, voru dæmdir til langrar
fangabúðavistar, en márgir hlutu
dauðarefsingu.
Frumvarp til bjargar .
föngunum
Vegna friðarsamninganna um
Afganistan hafa þrír bandarískir
fulltrúadeildarþingmenn borið fram
frumvarp til laga þar sem segir að
Bandaríkjaforseti skuli gera ráð-
stafanir til þess að sovéskir
stríðsfangar í Afganistan fái fulla
vitneskju um ákvæði Genfarsam-
þykktarinnar um réttindi stríðs-
fanga og reglur, sem gilda í Banda-
ríkjunum viðvíkjandi meðferð
þeirra. í frumvarpinu er gert ráð
fyrir að stríðsföngum, sem fá hæli
í Bandaríkjunum, skuli veitt aðstoð
til að læra ensku og til að nema
iðn, eða öðlast aðra verklega kunn-
áttu, sem myndi veita þeim tæki-
færi til að verða bjargálna.
Tveir sovéskir stríðsfangar
bera vitni
Tveir fyrrverandi stríðsfangar
Mujahedeen-manna, sem hlotið
hafa landvistarleyfí í Kanada, báru
vitni í mannúðarmálanefnd Banda-
ríkjaþings fyrir skömmu. Þessir
tveir menn eru: ígor Kovaltsjuk;
27 ára, og Sergei Busov, 24 ára. I
för með þeim var túlkur þeirra fé-
laga, Ludmilla Thome, ung stúlka,
sem hefír unnið ötullega að aðstoð
við sovéska stríðsfanga. Hún hefir
m.a. farið fjórar ferðir til Pakistans
og Afganistans til að tala máli
stríðsfanganna. Ungfrúin er sjálf
flóttakona frá Sovétríkjunum. Fjöl-
skylda hennar flúði frá Rússlandi
eftir síðustu heimsstyijöld og settist
að í Bandaríkjunum eftir mikla
hrakninga og andstreymi.
Tveir öldungadeildarþingmenn
mættu á fundi nefndarinnar: Gor-
don Humphrey frá New Hampshire,
sem sagði „að það væri skömm að
því hve Bandaríkjastjóm hefði van-
rækt að gera ráðstafanir til að veita
stríðsföngum í Afganistan aðstoð,
hér væri um hreint og beint mann-
úðarmál að ræða. Þessir ungu menn
hafa fært miklar fómir með þeirri
ákvörðun, sem þeir hafa tekið. Það
er ólíklegt, að þeir muni nokkm
sinni snúa heim til sín. Það er mann-
úðarskylda okkar, að aðstoða þá,“
sagði öldungadeildarþingmaðurinn.
Frank Lautenberg, öldungadeild-
arþingmaður frá New Jersey, tók í
sama streng.
Átakanlegar lýsingar
stríðsfanganna
Stríðsfangamir Igor Kovaltsjuk
og Sergei Busov lýstu dvöl sinni
með innrásarhemum í Afganistan.
Þeim hafði verið sagt, að það væri
„alþjóðleg skylda" þeirra og Sovét-
ríkjanna að beijast og hjálpa Afgön-
um til að vemda það, sem hefði
áunnist við aprfl-byltinguna og
veija þjóðina gegn blóðþyrstum
bandarískum heimsvalda-yfír-
gangsseggjum. „Ef þið eigið bágt
með að skilja þetta, sagði kommis-
arinn, þá skal ég skýra það fyrir
ykkur á einfaldan hátt: „Ameríska
málaliðið er á afganskri grund og
það er okkar skylda að fleygja því
út.
Er það ljóst?" hrópaði kommisar-
inn.
„Ljóst, herra!“ .Svaraði liðið ein-
um hálsi.
„En aldrei sáum við einn einasta
Bandaríkjamann í þau tvö ár, sem
ég vár í Afganistan," sagði Sergei
Busov.
Busov fæddist í smáþorpi í Úral-
flöllum. „Ég var himinlifandi er ég
var skráður í Rauða herinn þann
2. aprfl 1983. Ég hafði unað af að
fylgjast með sjónvarpsþættinum,
sem nefnist ,Ég þjóna Sovét-
sambandinu". Eg var sérstaklega
hrifínn af þrifnaðinum, hvar sem
var rúmgóðum vistarverum og tá-
hreinu líni. Ég þarf ekki að lýsa
viðbrigðunum er ég kom í mína
hersveit. Þar var allt öfugt við það,
sem ég hafði séð á sjónvarpsskján-
um.
Eftir tveggja mánaða herþjón-
ustu var ég sendur til Afganistan.
Til að byija með var aðaláherslan
lögð á stjómmálalegt uppeldi okk-
ar. Á hveijum degi vorum við
minntir á, að heimsvaldasinnamir
ætluðu að kæfa apríl-byltinguna og
það væri okkar skylda að veija
suðurlandamæri okkar sjálfra gegn
þessum ófögnuði. Okkur var einnig
sagt frá „málaliðinu" bandaríska,
eða „dusmans", eins og það var
kallað, sem átti að vera alls staðar
nálægt. Okkur var líka sagt frá
skólunum og sjúkrahúsunum, sem
herinn okkar væri að byggja hér
og þar víða í Afganistan. Slík mann-
virki eru nú ekki reist með skrið-
drekum! Enda sáust þau hvergi. Svo
kom að því,“ sagði Sergei, „að ég
stóðst þetta ekki lengur, lygamar,
þjófnaðina, ánauðina og mann-
vonskuna. Ég ákvað að leita inn í
fjalllendið og taka því, sem koma
kynni.
Afgan-skæruliðamir tóku mér
vel. Þeir líktust ekki skæmliðunum,
sem ég hafði séð á sovésku vegg-
myndunum. Þetta voru bændur,
kennarar og verkamenn, bara eins
og fólk er flest."
Hveijir ná völdum þegar
Sovétmenn fara heim?
Washington, Nýju-Delhí, Reuter.
NÚ ÞEGAR hillir undir friðarsamkomulag varðandi Afganistan og
Ijóst virðist að sovéski herinn hverfur heim vaknar sú spuming
hvað muni gerast í landinu. Flestir sérfræðingar spá því að lepp-
stjóra Sovétmanna falli. Margir telja likur á að öngþveiti skapist á
við það sem sigldi í kjölfar þess að Bandaríkjamenn yfirgáfu Víet-
Reuter
Sovéski herinn er að öllum iíkindum á heimleið frá Afganistan.
Hvað þá tekur við er erfitt að segja til um. Flestir vestrænir sérfræð-
ingar í málefnum Afganistans spá því að leppsljórn Sovétmanna
eigi skammt eftir ólifað.
nam ánð 1975.
„Stjómin mUn klifra upp veggi
sovéska sendiráðsins og halda sér
dauðahaldi í þyrlur Sovétmanna,“
segir Marshall Goldman, Sovétsér-
fræðingur við Harvard-háskólann,
„alveg eins og gerðist í Víetnam
síðustu dagana sem stjómin studd
af Bandaríkjamönnum tórði.“
Robert Neumann sem var sendi-
herra Bandaríkjanna í Afganistan
á ámnum 1963-1973 er á sama
máli og segir að Kabúl-stjómin
hljóti að falla þegar sovéski herinn
er farinn. „Ef þær upplýsingar sem
við höfum era réttar þá nýtur
stjómin ekki nokkurs stuðnings í
landinu og mun hrynja um leið og
menn gera sér grein fyrir að Sovét-
menn era á föram." Þegar Neu-
mann var spurður hvort blóðbað
væri óumflýjanlegt svaraði hann:
„Ég myndi ekki taka svo djúpt í
árinni en það verða vandræði."
Marshall Goldman er þeirrar
skoðunar að ekki verði endi bundinn
á niðurlægingu Sovétmanna með.
því að þeir fari heim um miðjan
næsta mánuð. „Framhaldið verður
Gorbatsjov mjög erfítt. Hann kallar
herinn heim vegna þess að hann
vill einbeita sér að sovéska efna-
hagnum en hann má búast við
margs konar niðurlægingu sem
Sovétmenn eiga ekki að venjast."
Aðrir Sovétsérfræðingar í
Bandaríkjunum segja að jafnvel þó
núverandi stjóm félli þá verði
Bandaríkjamenn að vera á varð-
bergi gagnvart áhrifum Sovét-
manna í Afganistan.
„Fimmtándi maí er ekki loka-
skref heldur áfangi í því að tryggja
sjálfstæði Afganistans," segir Rob-
ert Hunter fyrram þjóðaröryggis-
ráðgjafí Jimmy Carters. Hann bæt-
ir því við að Sovétmenn muni ætíð
hafa meiri áhrif í Afganistan heldur
en Bandaríkjamenn vegna sameig-
inlegra landamæra ríkjanna.
En hveijir koma til með að beij-
ast um völdin í Afganistan? Um er
að ræða 17 hópa sem skipta má í
eftirtaldar fjórar fylkingar: Lýð-
ræðisflokkur þjóðarinnar (PDPA);
fylgismenn Zahirs Shahs fyrram
konungs sem er f útlegð í Róm;
íslamska byltingarbandalagið sem
telur átta hópa og Einingarsamtök
sjö skæruliðahópa (Mujahideen)
með aðsetur í Pakistan.
Najibullah forseti sem er 41 árs
er leiðtogi PDPA. Flokkurinn hófst
til valda árið 1979, rækilega studd-
ur af Sovétmönnum. Tvær fylking-
ar beijast um völdin innan PDPA:
Parcham (Flaggið) undir forystu
Najibullahs og Khalq (Fjöldinn).
Búast má við að gjáin milli þeirra
breikki eftir að Sovétmenn era
horfnir á braut. Skæraliðahópar og
flóttamenn hata Najibullah.
Zahir Shah er 73 ára gamall og
hefur dvalist í útlegð í Róm síðan
honum var steypt af stóli í uppreisn
frænda síns, Mohammeds Daouds,
árið 1973. Zahir nýtur vinsælda
meðal fjölda Afgana, þar á meðal
afganskra flóttamanna. Margir
segja hann í aðstöðu til að mynda
bráðabirgðastjóm. Hann reynir að
halda sig utan flokkspólitískra
átaka og bíður eftir hentugu tæki-
færi til að láta til skarar skríða.
Hann hefur hafnað samstarfi við
PDPA og margir heittrúaðir
múslfmar era honum andsnúnir
vegna tengsla hans við Sovétmenn
á sjötta áratugnum.
Islamska byltingarbandalagið
samanstendur aif átta hópum og
segist hafa 100.000 skæruliða und-
ir vopnum. Bandalagið berst eink-
um í Mið-Afganistan þar sem shftar
eru fjölmennastir. Bandalagið lýtur
stjóm strangtrúaðra klerka. Stað-
fest djúp er milli þess og marxist-
anna sem nú stjóma landinu.
Stærsti hópurinn innan bandalags-
ins er Nasr sem telur 40.000 skæra-
liða. Honum stjómar ráð klerka og
leikmanna sem á rætur sínar í Teh-
eran.
Hin íslömsku Einingarsamtök
afganskra skæraliða (Mujahideen)
skiptast f fjóra hópa strangtrúaðra
og þijá þjóðemissinnaða hópa. Allir
hafa þeir aðsetur í Peshawar í Pak-
istan. Strangtrúaðir vilja koma á
klerkaveldi eins og í íran en þjóð-
emissinnar hafa góð sambönd við
hinn útlæga konung og vilja hverfa
aftur til hefðbundins stjómkerfís í
Afganistan.
Leiðtogi Einingarsamtakanna er
Gulbuddin Hekmatyar, 38 ára gam-
all atorkusamur foringi. Hann hóf
afskipti af stjómmálum árið 1968
þegar hann var við háskólann í
Kabúl. Hann sat í fangelsi í valda-
tíð Zahirs Shahs, barðist gegn
stjóm Daouds og flýði til Pakistans
árið 1974. Skæraliðahópur hans
sem aðhyllist íslamskan rétttrúnað
nefnist Hezbi-i-Islami, og var fyrsti
hópurinn sm fékk hemaðaraðstcð
frá Bandaríkjunum. Fylgismenn
hans era mjög agaðir en njóta lítils
trausts annarra hópa innan Eining-
arsamtakanna. Forveri Hekmatyars
í hlutverki leiðtoga samtakanna var
Mohammed Younus Khalis, 68 ára
gamall. Hann nýtur fyrst og fremst
stuðnings meðal pastúna.