Morgunblaðið - 12.04.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. APRÍL 1988
Opið bréf til ráða-
manna heilbrigðismála
eftírEyþórB.
Kristjánsson
Greinarhöfundur er búsettur í
Noregi. Fyrir tæpu ári lauk hann 3
ára framhaldsnámi í þeirri grein
innan sjúkraþjálfunar sem fjallar
um sjúkdómsgreiningu og meðferð
á kvillum í stoð- og hreyfíkerfi.
Þegar mér barst til eyma að það
stæði fyrir dyrum að löggilda nýja
stétt innan heilbrigðisþjónustunnar,
sjúkranuddara, rak mig í roga-
stans. Satt að segja hélt ég að þetta
væri grín þar til ég sá svart á hvítu
að samin hafi verið reglugerð á
vegum heilbrigðisráðuneytisins um
þessi mál. Þar stendur í 4. grein:
„Starfsvettvangur sjúkranuddara
er á heilbrigðisstofnunum og á eig-
in stofum. Með sjúkranuddi er átt
við nudd í lækningaskyni sam-
kvæmt tilvísun og ábyrgð læknis."
Ekki nóg með þetta. Það eru uppi
hugmyndir um að stofna sérstaka
námsbraut við Háskólann á Akur-
eyri til að mennta sjúkranuddara.
Ef þetta verður að veruleika sýn-
ir það einstaka fáfræði stjómmála-
manna og þeirra manna er stjóm-
málamennimir leita ráða hjá. Stað-
rejmdin er sú, að sjúkranudd, sem
meðferðarform eitt sér, hefur mjög
takmarkað lækningagildi fyrir
megin þorra sjúklinga sem þjást af
einkennum frá stoð- og hreyfikerfi.
Stoð- og hreyfikerfið samanstendur
nefnilega ekki bara af vöðvum og
það er ekki hægt að setja samasem-
merki milli einkenna frá þessu kerfí
ogvöðvabólgu.
í hvert sinn sem læknir skrifar
tilvísun á sjúkranudd hjá sjúkra-
nuddara, sem Tryggingastofnunin
borgar sinn hluta af, er hann á
sama tima að skrifa ávísun á
fslenska ríkiskassann fyrir meðferð
sem hefur mjög takmarkað lækn-
ingagildi og alls ekkert fyrirbyggj-
andi gildi. Hefur hinn íslenski ríkis-
sjóður efni á að eyða peningunum
á þennan hátt? Ég gæti vel skilið
þessa tillögu ef hún hefði verið sett
fram í Kuwait eða öðm landi þar
sem nóg er til af peningum. Nei,
sjúkranudd eitt sér sem meðferðar-
form á alls ekki heima í fslenska
heilbrigðiskerfinu, þ.e.a.s. að
íslenskir skattgreiðendur borgi
þessa meðferð. Aftur á móti er
ekkert þvf til fyrirstöðu að sjúkra-
nuddarar starfi fyrir utan heil-
birgðiskerfið og allir sem vilja geti
fengið slíkt sjúkranudd enda borgi
Framahalds-
skólanemum
boðið á
„Hróp á frelsi“
Laugarásbfó hefur ákveðið að
bjóða nemendum framhaldsskóla
sérstakt kynningarverð á stór-
myndina „Hróp á frelsi" (Cry
Freedom), sem gerð er af Richard
Attenborough.
Sýningar þessar verða kl. 14 á
virkum, hófust í gær, mánudag og
standa til 15. apríl.
Myndin er byggð á tveimur bókum
Donalds Woods, „Biko“ og „Asking
for trouble". Hann var sjálfur við-
staddur töku myndarinnar og er
hvert atriði sannleikanum sam-
kvæmt
Þetta er saga tveggja manna,
annars vegar Bikos, sem var svört
fangelsishetja Suður-Afríkumanna
en hann var myrtur í fangelsi, og
hins vegar ritstjórans Donalds Wo-
ods. Lýsir myndin baráttu Bikos fyr-
ir mannréttindum og flótta Donalds
Woods og flölskyldu hans eftir að
þau hafa verið bannfærð fyrir skoð-
anir sínar.
Kvikmyndin Hróp á frelsi er til-
nefnd til þriggja óskarsverðlauna og
lýsir á áhrifamikinn hátt ástandinu
í Suður-Afríku. (<Jr fréttatakynningu)
þeir alla meðferðina úr eigm vasa.
Þetta er það eina rétta í þessu
máli, bæði út frá læknisfræðilegu
sjónarmiði og þjóðfélagsfjármála
sjónarmiði. Ég trúi ekki að íslensk-
ir ráðamenn séu svo blindir að þeir
sjái ekki alvöruna í þessu máli.
Þetta vil ég þó segja þeim til fróð-
leiks með fullri virðingu.
Það hefur vafalaust ekki farið
framhjá neinum stjórnmálamanni í
hinum vestræna heimi að útgjöld
til trygginga- og heilbrigðismála
bara aukast og aukast. Sá þáttur
sem eykst hvað mest er útgjöld
vegna álagseinkenna frá hreyfi-
kerfinu (ásamt hjarta- og æðasjúk-
dómum). Þessum útgjöldum er
gróft hægt að skipta í þrjá flokka.
1. Útgjöld vegna tapaðra vinnu-
daga. 2. Útgjöld vegna læknismeð-
ferðar á sjúkrahúsi. 3. Útgjöld
vegna læknismeðferðar fyrir utan
sjúkrahúsin. Hvaða útgjaldapóstur
skyldi nú vera dýrastur? í Noregi
var áætlað að útgjöld vegna kvilla
í stoð- og hreyfikerfi hafi numið ca.
10 milljörðum norskra króna árið
1984. Um 3 milljarðar af þessari
upphæð fóru í sjúkraþjálfarameð-
ferð fyrir utan sjúkrahúsin. Af-
gangurinn eða ca. 6,8 milljarðar
króna fóru í að borga tapaða vinnu-
daga. Þess má geta að þessar tölur
eru fengnar frá Peer H. Staff, end-
urhæfingaiækni á Ullevál-sjúkra-
húsinu í Osló, og sagði hann enn-
fremur að þessar tölur væru alltof
lágar en þær sýndu vel hvemig
útgjöldin dreifðu8t hlutfallslega
milli einstakra kostnaðarliða við
þessa álagssjúkdóma.
Það er því augljóst að það mikil-
vægasta fyrir þjóðfélagið og ein-
staklinginn er að reyna að fækka
töpuðum vinnudögum og fækka
innlögnum á sjúkrahúsin. Þetta er
eingöngu hægt með því að styrkja
þá heilbrigðisþjónustu sem fer fram
fyrir utan sjúkrahúsin, ekki bara
að magni heldur líka að gæðum.
Það þarf engan sérfræðing til að
skilja hvílíka §ármuni er hægt að
spara þó töpuðum vinnudögum og
sjúkrahúsinnlögnum fækki ekki
nema um t.d. 20%. Mér er því
spum. Hvemig hafa íslenskir ráða-
menn hugsað sér að styrkja heilsu
landsmanna þannig að þeir verði
minna frá vinnu vegna verkja I stoð-
og hreyfíkerfi? Hvað hafa íslenskir
ráðamenn hugsað sér að gera til
að fækka innlögnum á sjúkrahús
vegna einkenna frá stoð- og hreyfi-
kerfi?
Kæru ráðamenn, þið verðið að
taka einhverja afstöðu fyrr eða
seinna því þetta vandamál bara
eykst að magni f takt með vél- og
tölvuvæðingu þjóðfélagsins. Maður-
inn er skapaður með flókið hreyfí-
kerfi sem þarfnast vissrar hreyfing-
ar til að geta starfað eðlilega.
Hreyfikerfið samanstendur ekki
bara af vöðvum (sinum og band-
vefsslíðrum), þó þeir séu mikilvæg-
ir hluti þessi, heldur líka af beinum,
bijóski, liðpokum, liðböndum, hála-
belgjum, mænubasti (dura mater),
taugarótum og úttaugum. Milli
þessara þátta á sér stað flókið lffafl-
fræðilegt (biomekaniskt) samspil
og allir þessir þættir eru því háðir
hver öðrum til að geta starfað eðli-
lega. Þessari „hreyfívél" er síðan
stýrt af taugakerfinu. Eins og með
önnur lfffærakerfí Ifkamans er ekki
hægt að ijúfa hreyfíkerfið frá
taugakerfinu. Fyrir utan að tauga-
kerfið gerir okkur fært að hreyfa
okkur, stýrir taugakerfið m.a.
hraða, stefnu og stærð hreyfingar-
innar og gerir okkur kleift að vera
meðvituð um hreyfingar okkar. Það
er ekki nóg að einstaka þættir
hreyfikerfísins starfi aflfræðilega
‘rétt innbyrðis og stjómstöðin sé í
fullkomnu lagi, heldur verður
hreyfíkerfið líka að vera í jafnvægi
við önnur líffærakerfi líkamans,
umhverfi sitt (við vinnu og f
frístundum) og sálarlff viðkomanda
til að geta starfað eðlilega. Þetta
er því margbrotið kerfi.
Eyþór B. Kristjánsson
„Mér er því spurn. Hjá
hverjum hafa íslenskír
stjórnmálamenn leitað
ráða í þessu sjúkra-
nuddaramáli? Ef það
eru læknar sem eru
með í ráðum hér, þvi
ekki eru það sjúkra-
þjálfarar, verð ég því
miður að fullyrða að
þeir sömu eru með ein-
dæmum fáfróðir.“
Skilningur á starfsemi stoð- og
hreyfíkerfís innbyrðis og samspili
þess við önnur líffærakerfí, um-
hverfí sitt og sálarlífíð hefur farið
ört vaxandi undanfarin ár. Noregur
er eitt þeirra landa sem hefur verið
í fararbroddi í þessum málum á
Norðurlöndum. Þetta má fyrst og
fremst þakka duglegum norskum
sjúkraþjálfurum sem í dag njóta
alþjóðlegrar viðurkenningar fyrir
hæfileika sína. Þróun mála hér í
Noregi hlýtur að vera forvitnileg
fyrir íslenska ráðamenn sem stýra
heilsugæslunni. í dag er hægt að
stunda framhaldsnám í þremur
greinum innan sjúkraþjálfimar í
Noregi. í fyrsta lagi „manuell
terapi", sem er 3ja ára viðbótamám
f sjúkdómsgreiningu og meðferð á
kvillum frá stoð- og hrejrfíkerfi og
f öðru lagi „psykomotorisk“-sjúkra-
þjálfun sem leggur áherslu á sam-
spil hreyfikerfisins og sálarlífs við-
komanda. Sjúkraþjálfarar með
framhaldsnám í „psykomotorisk"-
sjúkraþjálfun starfa gjaman í sam-
Vífilsstaða-
spítala
færð gjöf
SINAWIK-konur úr Garðabæ af-
hentu nýlega hjúkrunardeild
Vífilsstaðaspftala fullkomið
sjúkrarúm að gjöf.
Sinawik í Garðabæ var stofnað
19. febrúar 1985. Félagskonur eru
18 og er fundir haldnir fyrsta dag
hvers mánaðar.
Myndin var tekin við afhendingu
sjúkrarúmsins.
(Fréttatílkynniiig)
vinnu við sálfræðinga. Nú í ár byij-
aði svo þriðja framhaldsmenntunar-
brautin, þ.e. svoneftit „ergonomia"
sem fjallar um samspil líkamans,
þá aðallega hrejifíkerfisins, við
umhverfí sitt og hvemig er hægt
að forðast að fá álagseinkenni frá
stoð- og hreyfikerfí við vinnu sína.
Engar hugmjmdir hafa verið uppi
um það að stofna til sérstakrar
menntunar eða löggildingar á nudd-
umm innan heilbrigðiskerfisins hér.
Hér í Noregi væri slík ráðstöfun
það sama og að hverfa 30—50 ár
aftur í tímann í staðinn fyrir að sjá
framávið.
Mér er því spum. Hjá hveijum
hafa íslenskir stjómmálamenn leit-
að ráða í þessu sjúkranuddaramáli?
Ef það em iæknar sem em með í
ráðum hér, því ekki em það sjúkra-
þjálfarar, verð ég þvi miður að full-
yrða að þeir sömu em með eindæm-
um fáfróðir. Af hveiju leita ráða-
menn ekki ráða hjá fólki sem hefur
menntun og getu til að sjúkdóms-
greina og meðhöndla einkenni frá
stoð- og hrejrfikerfí? Það er enginn
lejmdardómur að í læknanáminu er
engin kennsla í hvemig á að greina
og meðhöndla kvilla frá hrejrfikerf-
inu. Síðast þegar ég vissi var eitt
námskeið upp á 20—30 tíma sem
hét endurhæfíngarmála. Þeir sem
trúa þessu ekki geta bara flett upp
í kennsluskrá háskólans. Aftur á
móti er þetta kennt við námsbraut
I sjúkraþjálfun við háskóla, sem
þannig fyllir það tómarúm sem er
í læknanáminu. Það em því sjúkra-
þjálfarar en ekki læknamir sem em
best hæfir til að greina og með-
höndla þessa kvilla. Þetta er bara
staðreynd sem flestum er ljós, líka
læknunum þó kannski ekki allir við-
urkenni það. Læknar gera frábæra
hluti á mörgum sviðum en á þessu
sviði vita þeir lítið hvað þeir em
að tala um. Frá þessu em undan-
skildir nokkrir læknar sem hafa
sérhæft sig í endurhæfingarlækn-
ingum, gigtarlækningum, tauga-
skurðlækningum, bæklunar- og
slysaiækningum og auk þess hafa
sérstakan áhuga á álagssjúkdóm-
um. Þetta er öllum sjúkraþjálfumm
ljóst vegna þess að nær allar sjúk-
dómsgreiningar sem við fáum frá
læknum þegar um kvilla í stoð- og
hreyfikerfi er að ræða em út í hött.
Algeng sjúkdómsgreining við bak-
verk er bara bakverkur sem á latinu
heitir dorsalgia. Önnur algeng sjúk-
dómsgreining er vöðvabólga í baki
sem á latínu heitir svo fínt sem
myosis dorsi o.s.frv., o.s.frv. Þessai:
sjúkdómsgreiningar segja sjúkra-
þjálfaranum ekkert um hvað er að
sjúklingum eða hvaða meðferð
sjúklingurinn á að fá. En aftur á
móti segja þessar sjúkdómgreining-
ar mikið um getuleysi læknanna til
að greina þessa kvilla. Það tekur
mig um 45 minútur að skoða bak-
sjúkling til að komast að hvað er
að honum. Fjrrst þá get ég ákveðið
hvaða meðferð honum beri að fá
og hvað honum beri að gera og
ekki gera. Nudd fyrir baksjúkling
t.d. er oftast bara litill hluti af
meðferðinni. Það fer eftir því hvað
hann hefur verið þjáður lengi, hvað
vöðvamir em spenntir. Fmmorsök
mjóbaksverkja er sjaldan í vöðvun-
um. Aftur á móti hafa vöðvamir í
vamarspennu til að reyna að hindra
hreyfinguna í bakinu sem er sárs-
aukafull og þannig vemda þann
stað eða vef sem er skaðaður. Þetta
þekkir hinn almenni læknir vel i
sambandi við t.d. botnalangabólgu,
en þá spennast vöðvamir í kvið-
veggnum af sjálfu sér til að rejma
að hindra hrejrfinguna á bolnum
sem er sársaukafull. Öllum er ljóst
að það þýðir lítið að nudda kviðvöð-
vana á sjúklingi með botnlanga-
bólgu til að fá sjúklinginn betri.
Það sama er upp á teningnum hjá
baksjúklingi sem hefur skaða
hiyggþófann sem er algengasta
orsök verkja i mjóbaki. Bakvöð-
vamir fara í vamarspennu og það
er sama hvað við nuddum vesalings
sjúklinginn hart og lengi í þessu
tilviki vöðvaspennan hverfur ekki
svo lengi sem orsökin fyrir þessari
vöðvaspennu er fyrir hendi. Hér
þarf aðra og sérhæfðari meðferð
sem sjúkraþjálfarar einir era færir
um að veita.
Félag fslenskra sjúkraþjálfara
telur fáa meðlimi og það er svo
sannarlega tími til kominn að
sjúkraþjálfaramir láti í sér heyra.
Stundum gengur fáfræðin út í öfg-
ar og þegar að auki heil starfstétt
er svona gróflega móðguð eins og
með þessu sjúkranuddaramáli, þá
er mælirinn fullur. Hvað myndu
læknar segja ef ákveðið yrði að
mennta „lækna" sem lærðu að
skrifa út fyfseðla til sjúklings án
þess að kunna að sjúkdómsgreina
sjúklinginn eða sjá einkennin í
víðara samhengi? Nákvæmlega hið
sama er upp á teningnum í þessu
sjúkranuddaramáli. íslenskum heil-
brigðisjrfirvöldum væri nær að
styrkja námsbraut í sjúkraþjálfun
við HÍ. Nemendur við námsbrautina
era valdir eftir ströngum reglum
og get ég fullyrt að þetta era nem-
endur með mikla námshæfileika.
Því ekki að styrkja þessa deild og
gera nemenduma ennþá hæfari til
að takast á við verkeftiin sem bíða
þeirra? Námsbrautin hefur nú starf-
að frá 1976 og eðlileg þróun er að
stofnað verði til framhaldsnáms við
deildina í nánustu framtíð til að
auka gæði þeirrar heilbrigðisþjón-
ustu sem sjúkraþjálfaramir veita.
Möguleikamir era óteljandi og mjög
spennandi og það er enginn vafi á
því að sjúkraþjálfarar mjmdu taka
slíkri hugmynd opnum örmum ef
þeir fengju stuðning frá stjóm-
völdum. Ef nuddaramir fá fram-
gengt því sem þeir vilja mun það
kosta þjóðarbúið mikla peninga sem
á engan hátt skila sér $ bættri
heilsu landsmanna. Sem síðasta
fróðleiksmola get ég bætt því við
að besta meðferðin fyrir „venjuleg-
an“ spenntan vöðva er ekki nudd
heldur sérstök teygjuaðferð þar sem
viðkomandi spennir vöðvann fyrst
og slappar svo af í því að vöðvinn
er settur á svolítinn strekk. Þetta
er hægt að kenna sjúklingnum að
gera sjálfum þannig að hann verði
sinn eiginn Iæknir. Ef orsökin fyrir
vöðvaspennunni er að fullu andlegs
eðlis verður að meðhöndla sjúkling-
inn á sérstakan hátt vegna þess að
það er ofvirkni í vissum vöðvum í
heilanum sem veldur þessari jrfir-
spennu í vöðvunum. Svo lengi sem
þessi ofvirkni er í heilanum, vegna
mismunandi orsaka, haldast vöðv-
amir spenntir. Um þetta og miklu
miklu meira hafa sjúkraþjálfaramir
mikla þekkingu og ég hef því eitt
lokaráð til ráðamanna í heilbrigðis-
málum. Vinsamlegast hlustið á til-
lögur og röksemdir sjúkraþjálfar-
anna því þeir era sérfræðingar á
þessu sviði.
Með vinsemd og virðingu.
Höfuodur er sjúkraþjálfari. Hann
hefur verið við framhaJdsnám og
störf ÍNoregi síðan 1982.