Morgunblaðið - 01.06.1988, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1988
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Verndun hafsins og
kjarnorkuúrgangur
Fréttir hafa borist um það
hingað í gegnum Noreg,
að Bretar hafí uppi áform um
að losa kjamorkuúrgang í haf-
ið milli Færeyja og Skotlands
og einnig að gerðar hafí verið
athuganir, sem sýni að geyma
megi slíkan úrgang í steyptum
kerum við klettinn Rockall.
Fyrir okkur sem eigum allt
okkar undir lífínu í sjónum er
full ástæða til að mótmæla
öllum slíkum hugmyndum.
í Noregi hafa menn kveðið
svo fast að orði að segja hug-
myndir Breta af þessu tagi
„bijálæðislegar". Eyjólfur
Konráð Jónsson, formaður ut-
anríkismálanefndar Alþingis,
sagði í Morgunblaðinu sl. laug-
ardag, að hann teldi áform í
þessa átt fáránleg og hann
tryði því ekki að bresk stjóm-
völd samþykktu slíka vitleysu.
Hér í blaðinu í gær er síðan
vitnað í bréf Atla Dams, lög-
manns Færeyja, sem hefur í
bréfí til stjómvalda í Kaup-
mannahöfn, lýst sérstökum
áhyggjum Færeyinga vegna
umræðna um kjamorkuúr-
ganginn í Bretlandi. Og loks
brást utanríkismálanefnd Al-
þingis skjótt við á mánudag,
þegar hún á fundi sínum álykt-
aði að beina þeim tilmælum
til breskra stjómvalda að þau
kveddu strax niður fáránlegar
hugmyndir um að gera Rokk-
inn (Rockall) að geymslustað
fyrir geislavirk úrgangsefni.
Þau viðbrögð sem hér hefur
verið lýst við vangaveltum í
Bretlandi eru sterk vísbending
um þær alvarlegu deilur, sem
af því hlytust, ef hafíð á milli
Bretlands og Islands yrði gert
að gejnnslu fyrir geislavirkan
úrgang eða Rockall breytt í
geislavirkan sorphaug.
Ahyggjur vegna meðferðar á
kjamorkuúrgangi eru síður en
svo ástæðulausar. Vinna
vísindamenn víða um heim að
því erfíða verkefni að fínna
viðunandi gejmislustaði fyrir
slíkan úrgang. í Morgunblað-
inu í febrúar sl. birtist viðtal
við íslending, Jóhannes Vig-
fusson, sem vinnur að því fyr-
ir svissnesk yfírvöld að leita
leiða til að geyma hágeisla-
virkan úrgang. Hann sagði
meðal annars í þessu samtali:
„Afstaða mín til kjamorku
hefíir alltaf verið blandin. Ég
óttast kjamorkuslys ekki svo
mjög, þrátt fyrir Tsjemobyl.
Það er vitað hvaða hætta
stafar af kjamorkuverum og
það er leysanlegur vandi að
veijast henni, eins og til dæm-
is er gert með því að byggja
hjúpa yfír verkin svo að geisla-
virk efni berist ekki út í um-
hverfíð þótt slys eigi sér stað.
En ég hef alltaf álitið að það
væri ekki fundin nein endanleg
lausn á úrgangsvandanum. Og
ég er enn á þeirri skoðun. Það
á eftir að sannfæra mig um
að staður fínnist þar sem hægt
er að geyma hágeislavirkan
úrgang í eina til tvær milljónir
ára án þess að hann komist út
í umhverfíð."
Þessi vamaðarorð eru í fullu
gildi. Ekkert hefur komið fram
sem bendir til þess að Bretar
hafí fundið varanlega lausn á
þessum alvarlega geymslu-
vanda í hafínu norður af Skot-
landi eða við Rockall. Til
marks um óvissuþáttinn má
nefna, að þeir sem vilja breyta
Rockall í geislavirkan sorp-
haug, segja að geymsluaðferð
þeirra dugi í 300 ár og kannski
3000. Að hugsa í þessum tíma-
skeiðum, þegar geislavirk úr-
gangsefni em annars vegar
er óviðunandi.
í Bretlandi hafa samtök á
borð við Greenpeace lengi bar-
ist fyrir því að fundin verði
ný úrræði til að geyma geisla-
virkan úrgang. Með umræðum
um þessa þætti höfða um-
hverfísvemdarsinnar til meiri
fjölda fólks en til dæmis, þegar
þeir beijast fyrir vemdun
hvala. Á hinn bóginn segja
þeir, að framleiðendur lg'am-
orkuúrgangs taki lítið mark á
sér, ef þeim takist ekki að sigr-
ast á hvalveiðimönnum. Ein
skýringin á því að Greenpeace
hóf á liðnum vetri hörkulegri
aðgerðir en áður í baráttunni
gegn hvalveiðum íslendinga
var einmitt sú, að samtökin
töldu nauðsjmlegt að styrkja
stöðu sína gagnvart kjam-
orkuverum.
Baráttan fyrir umhverfís-
vemd er þannig margslungin.
Og taka þeir oft höndum sam-
an um eitt mál, sem deila hart
um annað. Hvað sem því líður
hljótum við íslendingar að
mótmæla harðlega öllum
áformum um að geislavirk úr-
gangsefni séu sett í hafíð norð-
ur af Skotlandi eða fest við
Rockall.
Reagan forseti ávarpar námsmenn í Moskvu-háskóla:
„Stundum er trúin á ár-
angur það eina semþarf“
Hvatti til þess að umbætur Gorbatsjovs yrðu lögfestar
Moskvu, frá Ásgeiri Sverrissyni, blaðamanni Morgunblaðsins.
RONALD Reagan, Bandaríkjaforseti, ávarpaði námsmenn í
Moskvu- háskóla á Lenín-hæðum í gær og svaraði spumingum
þeirra að ræðunni lokinni. í ræðu sinni lagði Reagan áherslu á
tækniframfarir og frelsi einstaklingsins í víðtækasta skilningi
þess orðs. Forsetinn bar lof á umbótastefnu Mikhails Gor-
batsjovs Sovétleiðtoga og lagði áherslu á að breytingar á sviði
efnahags- og félagsniála yrðu lögfestar til að tryggja að þær
yrðu varanlegar. Og sagði áheyrendur sína lifa á mest spenn-
andi og vonbjörtustu tímum sovéskrar sögu. Hann ítrekaði fyrri
ummæli sín um nauðsyn þess að ferðafrelsi yrði aukið í Sov-
étríkjunum og grundvallarmannréttmdi tryggð. „Frelsið er sagt
gera menn að efnishyggjumönnum en ófáar þjóðir em trúaðri
en Bandaríkjamenn þvi að frelsið er gjöf frá Guði,“ sagði Reag-
an meðal annars í ávarpinu sem hann hélt undir minnismerki
byltingarleiðtogans Vladimirs Leníns.
Reuter
Ronald Reagan, Bandarílqaforseti, stóð undir líkneski af Lenín, þeg-
ar hann ávarpaði námsmenn í Moskvuháskóla.
Reagan sagði heimsbýggðina
hafa orðið vitni að annarri byltingu
á undanfömum árum sem nefnd
væri upplýsingabyltingin. Hún færi
fram með friðsamlegum hætti og
hefði ekki blóðsúthellingar í för með
sér. Frelsi til miðlunar upplýsinga
hefði af þessum sökum aldrei verið
mikilvægara en nú. Forsenda
tæknibyltingar væri hins vegar
efnahagslegt frelsi og réttur ein-
staklingsins til að gera mistök og
reyna á ný þar til árangri hefði
verið náð. Reagan minntist á skrif-
finnsku án þess þó að nefna að hún
væri allsráðandi hér í Sovétríkjun-
um og sagði hana hefta framfarir
á öllum sviðum. „Staðrejmd málsins
er sú að skriffinnskan er vandamál
víða um heim," sagði forsetinn og
sagði gamansögu af konu einni sem
vék sér að skriffínna og sagði: „í
heimabæ mínum trúum við því að
þegar bam fæðist stígi engill niður
til jarðar og kyssi bamið. Kyssi það
hönd þess verður bamið handverks-
maður, kyssi það enni þess verður
það gáfumenni, en ég hef verið að
velta því fyrir mér hvar hann hefur
kysst þig þar sem þú situr kyrr
allan daginn og gerir ekki neitt.““
Saga þessi féll í góðan jarðveg og
var ákaft klappað.
Frelsi rétturinn til að efast
Reagan minntist á að kosningar
væm í nánd í Bandaríkjunum og
lagði áherslu á rétt einstaklingsins
til að velja. Víða um heim væm nú
stigin þýðingarmikil skref í átt til
aukins lýðræðis því lýðræðið væri
mælikvarði á frammistöðu stjóm-
valda um allan heim. í lýðræðisríkj-
unum sinntu óháðir fjölmiðlar því
hlutverki að koma upplýsingum til
Nauðsynleg gagnrýni eða „götuleikhús“?:
Skíptar skoðanir um yfírlýsing-
ar Reagans um mannréttindi
Moskvu. Reuter.
DAGBLÖÐ í Vestur-Evrópu fjöU-
uðu í gær um gagnrýni Ronalds
Reagans Bandaríkjaforseta á
ástand mannréttindamála í Sov-
étríkjunum og kom víða fram,
að með henni hefði Reagan tekið
nokkra áhættu. Sögðu sum, að
hún væri af hinu góða og hefði
hrist upp í fundinum en önnur-
töldu, að Reagan hefði gengið
fulllangt.
Það em einkum yfirlýsingar og
ummæli Reagans í Danilov-klaustr-
inu og á fundi með sovéskum and-
ófsmönnum, sem hafa vakið at-
hygli. Pravda, málgagn sovéska
kommúnistaflokksins, sagði um
fundinn með andófsmönnunum, að
hann hefði einkennst af „sjálfshóli
og lýðskmmi" og verið „skrautsýn-
ing“ fyrir andstæðinga Gorbatsjovs
og uppbyggingarstefnu hans.
Times í London sagði, að yfírlýs-
ingar Reagans um mannréttindi
sýndu, að hann ætlaði ekki að láta
Gorbatsjov sefja sig með kumpán-
legheitum og franska blaðið Le Fig-
aro tók mjög í sama streng. Die
Welt í Vestur-Þýskalandi sagði, að
sú stjóm, sem ekki tryggði þegnum
Samstarfssamningiir undirritaður
Á leiðtogafundinum í Moskvu
hafa stórveldin gert með sér tvo
samninga um afvopnunarmál,
annars vegar um eftirlit með
kjamorkuvopnatilraunum og
hins vegar með eldflaugatilraun-
um, og einnig komist að sam-
komulagi um nánari samvinnu á
öðmm sviðum. Snýst það síðar-
nefnda einkum um aukið sam-
starf í menningar- og vísindaleg-
um efnum. Myndin var tekin
þegar utanríkisráðherramir, Ge-
orge Shultz og Edúard Shev-
ardnadze, undirrituðu samning-
inn en að baki þeim standa þeir
Ronald Reagan Bandaríkjafor-
seti og Míkhaíl Gorbatsjov, leið-
togi Sovétrílg'anna.
Reutcr
skila til almennings og á endanum
væri það alþýða manna sem tæki
ákvarðanir. „Frelsi er rétturinn til
að efast. Frelsi felur í sér viður-
kenningu þess að hvorki tiltekinn
einstaklingur né ákveðin stjómvöld
hafí einkaleyfí á sannleikanum,“
sagði forsetinn.
Reagan sagði heimsbyggðina
fylgjast grannt með jákvæðum
breytingum í Sovétríkjunum og
sagði það von manna að framhald
yrði á þeim. „Ég veit að í sam-
félagi ykkar er að finna menn sem
óttast að breytingum fylgi upp-
lausn. Stundum er trúin á árangur
það eina sem til þarf.“
Reagan vék að því að hann hefði
hvatt Gorbatsjov Sovétleiðtoga til
að lögfesta úrbætur og breytingar
á stjómkerfínu. „Við höfum rætt
saman um dapurlegt minnismerki
um aðskilda heima: Berlínarmúrinn.
Það er kominn tími til að fjarlægja
hindmnina sem skilur að venjulegt
fólk,“ sagði Reagan en hann hefur
oft hvatt til þess áður í ræðum
sínum að múrinn verði rifínn.
Námsmenn spyija
Spumingar námsmannanna
vörðuðu flestar stefnu Bandaríkja-
stjómar í utanríkis- og afvopnunar-
málum. Reagan varði stefnu stjóm-
ar sinnar í Mið-Ameríku og sagði
stjómvöld í Nicaragua hafa heft
mjög frelsi manna þar. Forsetinn
var spurður hvort hann teldi að
gengið yrði að samningum um
helmings fækkun langdrægra
kjamorkuvopna meðan hann væri
í embætti. Reagan sagðist vona það
og bætti við að hann vonaðist einn-
ig eftir því að sá dagur rynni upp
að öllum kjamorkuvopnum hefði
verið eytt. í máli forsetans kom
ennfremur fram, að hann telur ólýð-
ræðislegt að forseta Bandarílqanna
skuli ekki vera heimilt að sitja þrjú
kjörtímabil í embætti og sagðist
vera þess hvetjandi að ákvæði um
bann við því yrði afnumið. Reagan
var spurður að því hvað hann hygð-
ist taka sér fyrir hendur þegar læt-
ur af embættj í janúar. Svar hans
var það að hann ætlaði að fylgja
fordæmi margra annarra fyrrver-
andi embættismanna og halda ræð-
ur á fundum áhuga- og hagsmuna-
samtaka. Einn námsmaðurinn full-
yrti í spumingu sinni að einn so-
vésku andófsmannanna sem Reag-
an ræddi við á mánudag hefði verið
lögreglumaður í hersveitum fasista
á ámm síðari heimsstyijaldarinnar
og spurði hví forsetinn hefði átt
viðræður við mann þennan. Reagan
kvaðst ekki hafa fengið sömu upp-
lýsingar og spyijandinn um þennan
mann en nafri hans var ekki nefnt
og ítrekað að Bandaríkjamenn
myndu hér eftir sem áður styðja
málstað þeirra sem óskað hefðu
eftir fararleyfí frá Sovétríkjunum
en verið neitað um það.
Þá var Reagan spurður um hag
Indíána í Bandaríkjunum og sagði
hann, að kannski hefði verið gert
rangt í því á sínum tíma að láta
þá búa á vemdarsvæðum. Mörgum
þeirra hefði hins vegar vegnað vel
og þeir hefðu til að mynda auðgast
á því, að olía hefur fundist á þessum
svæðum. Aheyrendur tóku þessum
orðum þegjandi, en þrír bandarískir
Indíánar hafa efnt til mótmæla í
Moskvu til að minna á það, sem
þeir segja vera ofsóknir á hendur
Indíanum í Bandaríkjunum, en full-
yrðingum um þær er oft haldið á
loft í sovéskum blöðum til að svara
ásökunum Bandaríkjamanna um
sovésk mannréttindabrot.
Reagan og Gorbatsjov ræða málin á Rauða torginu, en að baki er
foldgná ðómkirkja heilags Basils.
Morgunstund á Rauða torginu:
„Heilsaðu upp
á Reagan afa“
Moskvu. Reuter.
RONALD Reagan Bandaríkjafor-
seti brá sér í gærmorgun út fyrir
borgarhliðin í Kreml og skoðaði
sig um á Rauða torginu. Var þar
margt fólk saman komið og fagn-
aði það honum og fararstjóranum,
sínum grundvallarmannréttindi,
nyti að sjálfsögðu ekki mikils
trausts með öðrum þjóðum og
ítalska blaðið Corriera Della Sera
sagði, að yrðu mannréttindi aukin
á næstunni í Sovétríkjunum mætti
hugsanlega þakka það Reagan að
einhveiju leyti.
Breska blaðið Guardian líkti hins
vegar ummælum Reagans við
„götuleikhús" og „umvöndun með
tilvitnunum í Solzhenítsjm og
Pushkín". Sagði blaðið, að nú væri
bara að vita hve mikið Reagan hefði
skaðað Gorbatsjov í glímunni við
afturhaldið í kommúnistaflokknum.
Siiddeutsche Zeitung í Munchen
taldi einnig, að Reagan fengi engu
áorkað með „ræðumennsku af
þessu tagi“ og dagblöð í Austur-
Evrópu sögðu, að með þessum söng
sínum spilltu Bandaríkjamenn fýrir
hveijum fundinum á fætur öðrum.
Leiðrétting
Á forsíðu blaðsins í gær var sagt
frá kaþólskum Úkraínumanni, sem
þakkaði íslendingum, að hann hefði
sloppið úr sovésku fangelsi með
þeirra aðstoð. Nafn hans misritaðist
fyrir mistök, en hann heitir Míkhaílo
Horín. Eru lesendur beðnir velvirð-
ingar á þessum mistökum.
Reuter
greinilega vel
Nancy Reagan skemmti sér
Leníngrað, en hér er hún fyrir framan gosbrunn-
inn „Samson og ljónið."
„Aldrei fyrr
séðjafn-
fagra borg“
- sagði Nancy í Leníngrad
Leníngrad. Reuter.
Tugþúsundir Sovétmanna fögnuðu Nancy Reagan
forsetafrú i gær þegar hún skoðaði sig um í Leníngr-
að eða St. Pétursborg, fyrrum höfuðborg rússneska
keisaradæmisins. „Ég hef aldrei fyrr séð jafnfagra
borg,“ sagði Nancy um það, sem fyrir augun bar.
Tugþúsundir borgarbúa vörðuðu leiðina, sem ekin var
frá flugvellinum inn í borgina, en fyrsti áfangastaðurinn
var minningargrafreitur þeirra 700.000 Leníngradbúa,
sem féllu í heimsstyijöldinni síðari. Lagði Nancy blóm-
sveig að 48 m háum bautasteini í miðjum garðinum en
síðan voru henni sýndar mjmdir frá umsátri nazista um
borgina og hinn daglegi matarskammtur á þeim tíma,
125 gramma þung rúgbrauðssneið.
Nancy Reagan skoðaði einnig Vetrarhöllina, aðsetur
rússnesku keisaranna fyrir byltingu bolsévikka 1917, og
frægt safn, sem þar er að fínna. Var hún augsýnilega
mjög hrifín af því, sem þar var að sjá, og hafði hönd á
ýmsu. Voru að vísu uppi skilti þar sem á stóð „Bannað
að snerta“ en þau voru á rússnesku.
Nancy sagði að viðhorf hennar til rússnesku byltingar-
innar hefðu breyst við heimsóknina: „Þegar ég ber sam-
an reiðtygin sem aðallinn notaði og aðbúnað alþýðunnar
þá skil hvað gerðist og hvers vegna". Hún neitaði því
hins vegar að hún væri nú hallari undir kommúnisma
en áður. Lífsviðhorfin í Bandaríkjunum og Sovétríkjunum
væru gerólík og f Sovétríkjunum væri meira eftirlit með
þegnunum.
„Þetta hefur verið dásamlegur dagur," sagði Nancy
þegar hún bjóst til að halda aftur til Moskvu.
Míkhafl Gorbatsjov Sovétleiðtoga,
vel og innilega.
Þegar nokkur stund varð á milli
stríða hjá þeim leiðtogunum tók Gor-
batsjov sig til og sýndi Reagan virkis-
múrana, Rauða torgið og grafhýsi
Leníns, þessi tákn hins „Illa heims-
veldis", og Bandaríkjaforseta fannst
augsýnilega mikið til um, svo mikið,
að þegar fréttamaður spurði hvort
þetta væri heimsveldið illa svaraði
hann: „Nei, ég var að tala um annan
tíma, annað tímabil."
Kreml á sér langa sögu og líka
myrka. Ef veggimir mættu mæla
gætu þeir sagt frá samblæstri og
samsærum keisaratímans og
grimmdaræðinu á dögum Stalíns en
þar er líka að finna fomar kirlq'ur,
hallir, garða og grænar grundir.
Mestur hlutinn er opinn almenningi
og að þessu sinni var gestunum boð-
ið upp á meira en venjulega, sjálfa
leiðtoga stórveldanna á skemmti-
göngu. Var þeim fagnað með lófa-
taki og heillaóskunum rigndi jrfír þá.
Þeir Reagan og Gorbatsjov dáðust
að dómkirkju heilags Basils, röltu
um Rauða torgið, virtu fyrir sér graf-
hýsi Leníns og gengu að fólkinu, sem
beið eftir að komast inn til að skoða
smjrðlinginn. Bauð það Reagan vel-
kominn og hvatti hann til að vinna
að friði með Gorbatsjov. Það kvaðst
Reagan ætla að gera.
„Við höfum ákveðið að tala hvor
við annan, ekki aðeins hvor um ann-
an,“ sagði Reagan og Gorbatsjov tók
upp lítinn dreng, Aljosha Fflatov að
nafrii, og færði hann upp í fangið á
Bandaríkjaforseta. „Heilsaðu upp á
Reagan afa,“ sagði Gorbatsjov og
Reagan brosti út undir eyru, sagði
eitthvað í hálfum hljóðum við strák-
inn og kvaddi hann með handabandi.
Að þessu búnu sneru þeir oddvit-
amir aftur og það var ekki laust við,
að þeir væm bara dálítið ánægðir
með morgunverkin sín.