Morgunblaðið - 05.06.1988, Síða 28

: 8801 MUl .ð HUOAaUMHUa .CflQAJaUUOflOM
28 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1988
Spjallað við Guðrúnu Þóru Hjaltadóttur
næringarráðgj afa
FLESTIR vinnufærir íslending ar starfa fjarri heimilum
sínum á daginn. Með vaxandi umferð og auknum vega-
lengdum hætti fólk að fara heim til sín í hádeginu eins
og tíðkaðist áður fyrr. En eitthvað verður að borða.
Fáir hafa efni á að fá sér hádegisverð á veitingahúsi á
hverjum degi og ekki eru allir svo lánsamir að komast
í mötuneyti á vegum fyrirtækisins. En það gerir kannski
ekki svo mikið til því matvöruverslanir og sjoppur eru
næstum á hverju götuhomi og af nógu er að taka. Ein-
faldast og þægilegast er að kaupa sér bara eina pylsu
með öllu eða samloku með hangikjöti og majonessalati
og skola þessu svo niður með gosdrykk. Ekki verða all-
ir saddir af því og þá er gott að fá sér súkkulaðistykki
í eftirrétt. Margir lifa á svona fæði dags daglega og aðr-
ir spara við sig matinn á daginn og borða bara eina
stóra máltíð þegar þeir koma heim. Spumingin er hins
vegar hvaða áhrif svona mataræði hefur á fólk. Er þetta
ekki óhollt? Heldur fólk fullri starfsorku með því að lifa
á sjoppufæði? Blaðamaður Morgunblaðsins ákvað að
leggja þessar spumingar og fleiri fyrir Guðrúnu Þóm
Hjaltadóttur næringarráðgjafa á Landspítalanum.
matur, grænmeti og ávextir. Mikill
áróður hefur verið gegn kartöflum
á undanfömum árum en við ráð-
leggjum fólki að auka kartöflu- og
grænmetisneysluna en minnka kjöt-
skammtinn. Kjötneysla er mikil á
íslandi, en gott væri að borða oftar
físk sem inniheldur mun minni fítu
en kjötið auk þess sem fiskfítan er
hollari.
Maður þarf að verða saddur af
því sem maður borðar og þess vegna
er trefjarík fæða mjög hentug.
Samlokur úr grófu brauði með fitu-
litlu áleggi og ávöxtur er dæmi um
góðan hádegisverð sem gefur þá
orku sem þarf til að geta leyst verk-
efni dagsins."
— Hvaða áhrif hefur rangt mat-
aræði á fólk?
Rangt mataræði getur haft
margvísleg áhrif. Nú er algengt að
fólk fylli sig af alls konar bætiefnum
vegna þess að því finnst það vera
slappt og óhresst. Einfaldara væri
að borða hollan mat og fá bætiefn-
in úr honum. Það er algengt að
fólk fái sér kaffí og vínarbrauð á
morgnanna og þetta hressir á auga-
bragði en gefur ekki þau næringar-
efni sem líkaminn þarf á að halda.
Bömin em stundum pirruð og
ónóg sér nú til dags en þetta er
jafnvel hægt að laga með matar-
æði. Kenningar hafa verið uppi um
að óróleiki stafí af of mikilli sykur-
neyslu og það er vitað að sykur-
og sælgætisneysla er mikil hér eins
og víða annars staðar. Þó hægt sé
að hressa sig á sætindum þarf
meira til að halda líkamanum gang-
andi. Þrátt fyrir að sífellt vinni
færri erfiðisvinnu og flestir sitji á
stól alian daginn fínnur fólk mjög
mikið fyrir því ef það skortir orku.“
flestir reyna að passa upp á að þau
borði ekki svo þau hafi lyst þegar
maturinn kemur á borðið. „Ég held
að þetta sé ekki rétta aðferðin til
að fá bömin til að borða," sagði
Guðrún Þóra. „Við eigum sjálf erf-
itt með að neita okkur um aukabita
meðan við bíðum eftir matnum. Ein
brauðsneið um leið og komið er af
dagheimilinu eða einn ávöxtur róar
bömin oft og þau borða jafnvel
meira þegar kemur að máltíðinni.
Alla vega em þau rólegri og þótt
þau borði ekki eins mikið hefur
brauðsneiðin eða ávöxturinn gert
sama gagn.“
Brauðið er bæði hollt
oggott
Foreldrar kvarta oft yfír þvf að
erfítt sé að halda bömunum róleg-
um við kvöldverðarborðið þegar
flestir borða aðalmáltíð dagsins.
Þeim þykir biðin oft löng frá því
að þau em sótt á dagheimilið og
þangað tii maturinn er tilbúinn og
Fitan helmingi orkuríkari
en kolvetni
Við hittumst á vinnustað Guðrún-
ar Þóm og komum okkur fyrir í
matsal spítalans. En að þessu sinni
ætluðum við ekki að tala um fæði
sjúklinganna heldur matarvenjur
almennt og ekki síst ungs fólks.
Guðrún Þóra sagðist halda að
matarvenjur fslendinga hefðu batn-
að nokkuð á undanfömum ámm.
Þessar frægu bleiku kokteilsósur
virtust vera á undanhaldi og meira
úrval af samlokum úr grófu brauði.
En því miður væri allt of mikið
notað af majonesi á samlokumar.
„Fólk gerir sér ekki grein fyrir
hve fítan er hættuleg," sagði
hún.„Fjöldi fólks á stöðugt í baráttu
við aukakflóin og þar hefur þessi
mikla fituneysla mikið að segja því
fitan gefur mjög margar hitaeining-
ar. Ætli margir geri sér grein fyrir
að fítan er meira en helmingi ork-
uríkari en kolvetni og ein lítil sletta
af majonesi á dag eða annarri fítu,
til dæmis smjöri, skiptir miklu máli
ef til lengri tíma er litið. Sama má
reyndar seeja um fleira eins og
súkkulaði. I 12 grömmum af smjöri
em 90 hitaeiningar, sama og í 20
grömmum af súkkuiaði. Ef svona
lítill biti er borðaður umfram orku-
þörf á hverjum degi þýðir það að
viðkomandi þyngist um 3,6 kfló á
ári eða um 18 kfló á 5 árum. í
stykki af súkkulaðikexi eru um 240
hitaeiningar og í þvf er bara fíta
og kolvetni en engin næringarefni.
Algengt er að sjá unglinga með
gosflösku f hendi og súkkulaði f
munninum, en heppilegra væri fyrir
þá að fá sér samloku með fítulitlu
áleggi, t.d grænmeti, eggjum, rækj-
um eða einhverju slíku. Maður verð-
ur nefnilega ekki saddur af súkku-
laði og gosi og það kallar á fleiri
aukabita."
Við ræddum um þann ávana
fólks að borða þegar það horfír á
sjónvarpið og kartöfluflögumar
komu til tals. Guðrún Þóra sagði
að í 100 g af kartöfluflögum væru
35 g af fítu. Ekki má gleyma sós-
unni sem oft er höfð með, en til
samanburðar má geta þess að í 100
g af remúlaðisósu eru 650 hitaein-
ingar.
Mikilvægt að sleppa
ekki máltíð
— Enhvaðámaðurþáaðborða?
„Mikilvægast er að sleppa ekki
máltíð. Margir álíta að best sé að
borða eina stóra máltíð á dag, en
það er misskilningur. Æskilegra
væri að borða 4-5 máltíðir á dag.
Þær sjá líkamanum fyrir þeirri orku
sem hann notar yfír daginn og
minnkar löngun í „snakk".
Best er að borða allan venjulegan
mat og spara við sig fítu og sykur.
Auka þarf neyslu kolvetnaríkra
fæðutegunda sem eru t.d. kom-
Guðrún Þóra Hjaltadóttir næringarráðgjafi.
Morgunblaðið/Þorkell
— Brauðsneið er sem sagt ágæt-
is matur og kannski tilvalið að
drekka ávaxtasafa með?
„Já brauðið er bæði hollt og gott,
en það er misskilningur að gott sé
að þamba ávaxtasafa. Ef við tökum
sem dæmi hreinan ávaxtasafa þá
er safi úr um þremur appelsínum í
lítilli femu. Það verður enginn sadd-
ur af ávaxtasafanum, en hann inni-
heldur 125 hitaeiningar. Skynsam-
legra væri að borða eina appelsfnu
sem er um 50 hitaeiningar og
drekka glas af vatni með. Þannig
fær maður meiri trefjar og verður
saddari.
Þetta er kannski dæmi um það
hvað það þarf í raun og vera lítið
til að minnka hitaeiningamar í fæð-
unni. Fólk þarf að læra hvernig
fæðan er saman sett og þá er hægt
að nota skynsemina. Ekkert sem
þú setur ofan í þig er grennandi,
eins og auglýsingamar bera oft
með sér. En eitt er víst að við höf-
um enga þörf fyrir alia þessa fitu
sem leynist í svo ótrúlega mörgu.
f gamla daga bjuggum við í köldum
húsum og unnum erfíðisvinnu. Þá
þurftum við virkilega á henni að
halda og hún var talin munaður."
Manneldisráð hefur samþykkt
manneldismarkmið í þeim tilgangi
að efla heilbrigði þjóðarinnar. Þar
er lögð áhersla á að heildameysla
orkuefna sé miðuð við að viðhalda