Morgunblaðið - 24.06.1988, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JÚNÍ 1988
31
Afmæliskveðja:
Stefán í Möðrudal
Hann fæddist inn í í sólskinið á
sjálfri Jónsmessunni 1908 og ólst
upp í fjallasal fegurðar og frelsis
norður í Möðrudal á Fjöllum. Á
þeim unaðslega árstíma ljómar
blessuð sólin, þessi eilífðarinnar
ljósakróna Skaparans, yfir hausa-
mótum hinna gáskafullu og
geðríku Möðrudælinga. í suðri
blasir Herðibreið, fegurðardrottn-
ing allra fjalla. Nú skartar hún
sínum skjannahvíta, snæviþakta
ennislinda og er tilsýndar eins og
risastór afmælisterta með þeyttum
háfjallarjóma í tilefni þessara
merku tímamóta í lífi hins frækna
förusveins háfjallanna og tamn-
ingameistara bandóðra og galinna
graðfola og villtra og trylltra stóð-
mera.
Nú er sá vaski riddari og hjarta-
knúsari, Stefán í Möðrudal, alflutt-
ur til höfuðborgarinnar fyrir
löngu, þar sem hann á sér tryggan
hóp aðdáenda í malerkúnst.
Heimasætur háfjallanna heyra
ennþá hófadyninn þegar sjarmör-
inn þeysti um hásléttuna í Möðrud-
al og fór eins og eldur um akur
eða kolóður kósakkahöfðingi, sem
gat soðið nestið sitt undir hnakkn-
um og vippað fegurstu blómarós-
inni upp á hnakknefið. Seint
gleyma þessar elskur seiðmögnuð-
um tónum nikkunnar, sem Stefán
töfraði fram af hvað mestri snilld
er hann þandi dragspilið forðum í
Atlavík undir angandi ilman bjar-
kanna. Það voru engir rómantískir
og draumórakenndir dragspilstón-
ar, sem við ungu stórhugamir
framleiddum norður á Akureyri
veturinn 1928-’29 á útskurðamá-
mskeiði hjá bfldskeranum klára,
Geir heitnum Þormar, fyrir 60
árum. Hver silkihúfan.var þar upp
af annarri. Fyrst ber að nefna ald-
ursforseta námssveina, sem var
um tvítugt þá, en á áttræðisaf-
mæli í dag og er enginn annar en
Stefán í Möðrudal. Þar var og sá
landsfrægi nýlátni listamaður og
gagnrýnandi, Valtýr Pétursson,
og hæstvirtur undirritaður, sem
báðir voru rúmum áratug yngri
en Stefán. Þama var listin skegg-
rædd og vom menn sjaldnast á
sama máli í útskurðinum, en háv-
aðinn var víst geysilegur svo að
sá dýnamíski söngstjóri Geysis,
Ingimundur Ámason, móðurbróðir
Valtýs, átti fullt í fangi með að
heyra í kómum sínum, sem hann
æfði í sama húsi og við útskurðar-
snillingamir vomm í, en útskurður
er í eðli sínu mjög lágvær og þög-
ul listgrein. Möðmdalskúnstnerinn
minnist oft þessa akureyrska re-
nesanstíma með söknuði og styn-
ur: „Miklir snillingar vomm við
þrír.“ Ef okkur Valtý lenti saman,
eins og títt er um kraftmikla og
fyrirferðarmikla stráka, gekk
Stefán á milli eins og erkiengillinn
Gabríel og áminnti okkur föður-
lega um góða hegðun og prúð-
mannlega framkomu við lítinn ár-
angur eins og þegar hann sagði
oft: „Drengir mínir, reynið að vera
hlýðnir, þægir, iðnir og prúðir, þá
verðið þið kannski síðar meir mikl-
ir meistarar eins og hann Geir
okkar Þormar."
Það tók okkur Valtý næstum
hálfa öld að meta hvorn annan.
Fyrir einum 10-15 ámm mætt-
umst við af hreinni tilviljun við
sögufræga krá í Lundúnum, á
homi Oxfordstrætis og Corkstræt-
is. Kráin hét því undarlega nafni
„Hog in the Pond“ eða: „Svínið í
pollinum", þar sem breskir svína-
bændur dmkku ölið sitt í gamla
daga og við Valtýr kneyfuðum nú
Guinness-bjórinn í bróðerni og fór
einkar vel á með okkur. Ótilkvadd-
ir skrifuðum við báðir síðar meir
vinsamlegar greinar í Moggann
hvor um annan, vegna sýningar
annars og sextugsafmælis hins.
Slíkt fyrirbæri kalla Englendingar
„Society of mutual admiration",
eða „félagsskap gagnkvæmrar
aðdáunar", sem er fremur sjald-
gæft fyrirbæri meðai okkar, hinna
tilfinningaþungu og liðamótalausu
íbúa við nyrsta haf.
Það er sjónarsviptir af Valtý.
Það var alltaf sterkt líf í kringum
hann, þó að ekki væm stanslaus
12 vindstig eins og í kringum okk-
ur strákana á námskeiðinu forðum
með Stefáni í Möðmdal í þá löngu
liðnu, Ijúfu daga. Valtý átti sér
létta og lifandi frásagnargáfu.
Hann var gæddur guðsgáfu hú-
morsins eins og svo margt móður-
fólk hans, niðjar afa hans og
ömmu, séra Áma í Grenivík og
Valgerðar Karólínu prestmadd-
ömmu, sem var frá Brettingsstöð-
um á Flateyjardal. í þá ætt vom
þeir Valtýr Pétursson, Thor Vil-
hjálmsson og Stefán alþingismað-
ur Jónsson þremenningar að
frændsemi.
Aldrei áttum við Stefán í
Möðmdal í erfíðleikum með að
skilja hvorn annan, enda máluðum
við eins og andinn og hrifningin
blés okkur í bijóst hveiju sinni,
og létum alla strauma og stefnur
lönd og leið. Ennþá sé ég æsku-
glampann í augum þessa áttræða
stráks. Ennþá er hann jafn úti-
vemlegur, veðraður og leðraður í
andliti eins og á Akureyri í gamla
daga. Steingrímur heitinn læknir,
sonur séra Matthíasar, langafa
konu Valtýs, sagði að fátt væri
jafn hollt og heillandi fyrir heils-
una eins og að komast á hestbak.
Það væri eins og að hleypa öllum
líffæmnum á innbyrðis dansleik.
Stefán skilur líka hestana vel þeg-
ar hann sveiflar pentskúfnum með
fmmstæðum krafti án allrar list-
rænnar viðurkenndrar vangaveltu,
sem gerir stóðmyndir hans svo
Áttrætt Jóns-
messubam
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Málarann og lífslistamanninn
Stefán Jónsson frá Möðrudal
þekkja flestir Reykvíkingar — í
öllu falli þeir, sem leggja leið
sína um miðbæinn — snertipunkt
höfuðborgarinnar.
Stefán er Austurstrætisbam,
ef slík em þá til, því að hann
sést það iðulega á góðviðris-
dögum þegar mikið er um að
vera hjá mannfólkinu og lífið á
suðupunkti. Til að gleðja geð
guma þenur hann sitt forláta
dragspil og spilar af fágætri inn-
lifun og lífsnautn.
Lífíð væri stóram fátækara
ef ekki væm til menn eins og
Stefán til að setja svip á
hvunndaginn og hann á sér hlið-
stæður í stórborgum útlandsins
en hefur það fram yfír þær, að
hann spilar einungis til að gleðja
gest og gangandi en ekki til að
safna skildingum í kaskeiti sitt.
En án slíkra væm stórborgir
harla litlausar eyðimerkur múgs-
ins.
Á Jonsmessudag, sem er í
dag, fyllir þetta náttúrabarn átt-
unda áratuginn — Stefán er
þannig miðsumarsbam, sem
táknar það að þrettán vikur og
þrír dagar em liðnir af sumri.
í því tilefni stendur sýningar-
salurinn Nýhöfn og fyrirtækið
Morkinskinna fyrir þriggja daga
sýningu á verkum Stefáns.
Þetta er sérstakt tilefni og era
því allar reglur brotnar í senn
um sýningarlengd, upphengingu
og skrif listrýnis blaðsins. Mynd-
irnar á veggjunum em fleiri en
tíðkast á almennum sýningum,
miklu fleiri og minnir helst á þá
daga er stórmeistarar aldarinn-
ar, Picasso, Matisse, Braque,
Chagall, Munch o.fl. komu fyrst
fram, en þá vom myndimar
hengdar um alla veggi enda
meiri áhersla lögð á gæði ver-
kanna en sjálfa upphenginguna,
sem seinna varð hémmbil aðalat-
riðið.
Á sýningu Stórvals, en þannig
áritar, Stefán myndir sínar, kenn-
ir margra grasa, hestar, fjöll og
fólk bekkjast um alla veggi svo
sem náttúrabamið afgreiðir
hlutvemleikann með pentskúfi
sínum.
Stórval fer ekki eftir neinum
viðteknum reglum í myndum
sínum en þó er það með slíka
málara, sem við nefnum iðulega
naivista, að jafnan eygir maður
reglu í mglinginum, ef svo má
að orði komast. Sum form em
Stórval hjartfólgnari öðmm og
þannig málar hann hesta sína á
mjög svipaðan hátt upp aftur og
aftur eins og um sama hestinn
eða hestana sé að ræða, sem
mann gmnar að einmitt sé til-
fellið. Þetta em trúlega vinir
hans úr langri og litríkri ævi —
við þá minnist hann og umhverf-
ið á æskuslóðunum í Möðmdal
austur og leikur við hvurn sinn
fingur í litum, línum og formum.
Og hér em einnig komnir
draumar listamannsins á dúkun-
um, töfrar og lífsmögn hvunn-
dagsins — þeir draumar er hrif-
næmir dreyma vakandi og þá
einkum er hrært er í fortíðinni.
En að sjálfsögðu málar Stórv-
al einnig nútíðina og fjöllin í
kringum sig ef sá gállinn er á
honum svo og tilfallandi lifanir
úr hlutveruleikanum.
Fyrst og fremst málar hann
þó ást sína til lífsins, sem er
veigurinn í öllum athöfnum hans
stómm og smáum.
persónulegar og skemmtilegar.
Margir muna þegar Stefán hélt
fyrstu málverkasýninguna sem
sýnd hafði verið á Lækjartorgi og
hleypti þannig fyrstur Qöri í dautt
mannlífíð á torginu. Fyrir það
varð hann að sæta hálfgerðum
ofsóknum þegar löggan fjarlægði
þá ágætu mynd. „Vorleik Bursta-
fellsblesa“, sem jafnvel pipraðar
meykerlingar em hættar að
hneykslast á fyrir löngu.
Myndsýn þeirra Möðmdals-
feðga var ekki svo ólík. Til dæmis
var altaristafla Jóns föður hans
gædd sama spriklandi fmmstæða
fjörinu, þar sem sjálfur Frelsarinn
fer á kostum á sitjandanum niður
skafla og snjóskriður Hólsfjall-
anna. Taflan skreytir kirkjuna,
sem Jón reisti Drottni sínum til
dýrðar þama hátt, hátt uppi í
fjallasal, næst Guði almáttugum.
Ég gisti í Möðmdal vorið 1950.
Þá var mikið skeggrætt og skraf-
að. Þegar ganga skyldi til náða
var rösklega riðið í hlað. Af baki
vatt sér maður fáum líkur með
gleðimixtúm í glampandi glerlíki.
Þama var sjálfur sálnahirðir þeirra
fjallabúa, sá ástsæli, fyndni og
skemmtilegi klerkur, séra Siguijón
í Kirkjubæ, á árlegri vorferð sinni
til að dusta vetrardmngann og
skammdegisþungann af sóknar-
bömum sínum með nýju sakra-
menti og nýrri vorsól. Færðist nú
heldur betur líf og fjör í mannskap-
inn. Þeir feðgar gripu til hljóð-
færanna og sungið var af lífí og
sál, rétt eins og Rolling Stones
væm komnir heim í baðstofuna í
Möðmdal. Mikið var trallað og
rallað þessa ógleymanlegu nótt og
efst á vinsældalistanum var auð-
vitað skáldskapur séra Siguijóns*
eins og þessi:
Gunnar bróðir minn, minn
hann hefir sinn, sinn
nefnilega kjaftinn,
kringum allan hausinn.
Þegar ró komst á mannskapinn
á ný hugleiddi ég, að mikið hlyti
Drottni að vera þóknanlegt ef fleiri
guðsþjónar væm jafn hispurslausir,
skemmtilegir og blessunarlega
lausir við leiðinlega og óþolandi
helgislepju, eins og sá óviðjafnan-
legi séra Siguijón í Kirkjubæ.
Nú hafa þær þokkadísir og list-
gyðjur, Svava og Svala, vinsælda-
blóm meistarans, ákveðið að opna
afmælissýningu, honum til heiðurs,
á mörgum verka hans í nýja sýning-
arsalnum þeirra, sem þær hafa opn-
að og reka af smekkvísi og reisn.
Salurinn, sem er í Hafnarstræti
(þar sem Penninn var áður) ber hið
uppmnalega heiti hússins: Nýhöfn,
eða Ldstasalurinn Nýhöfn.
Sá sem eignast góða mynd eftir
þennan einstaka hrossamálara og
fjallakúnstner eða málara þjóðlífs
og stóðlífs þarf ekki að kvíða því
að detta Qárhagslega af baki fram-
tíðarinnar og hálsbrotna. Margar
myndir Stefáns munu standa fyrir *
sínu og gott betur.
Ég óska starfsbróður mínum og
vini til hamingju með daginn sem
og listgyðjunum ljúfu í Listasalnuir
Nýhöfn, sem svífa þar með yndis-
blæ og þokka um skjannahvít
marmaragólf.
Orlygur Sigurðsson
Sýning í anddyri
Norræna hússins
í ANDDYRI Norræna hússins
hefur verið opnuð sýning á
grafíkmyndum og teikningum
eftir bandaríska listamanninn
Thomas George. Myndefnið er
aðallega frá Noregi.
Thomas George er fæddur 1918
í New York og stundaði listnám í
Bandaríkjunum og Evrópu. Hann
hélt fyrstu sýningu sína í Ferargil
Gallery í New York 1951 en eftir
það lá leið hans til Evrópu og Jap-
an, þar sem hann bjó í þijú ár. í
Japans varð hann fyrir sterkum
áhrifum af hinum fomu hofgörðum
og þar kynntist hann hinni æva-
fornu tússlist Austurlanda.
Árið 1959 heimsótti hann Noreg
í fyrsta sinn. Hann hreifst svo af
landi og þjóð að hann hefur verið
að hálfu leyti búsettur þar síðan
með eigið hús í Drobak.
Thomas George hefur haldið
margar einkasýningar og myndir
hans em í eigu ýmissa safna, m.a.
Museum of Modem Art og Guggen-
heim Museum í New York og Tate
Gallery í Lundúnum.
Sýningin í anddyri Norræna
hússins er opin daglega kl. 9—19,
nema sunnudaga kl. 12—19. Sýn-
ingunni lýkur 3. júlí.
(Fréttatilkynning)
Sundmót unglinga á
Húsavík á 17. júní
Húsavfk.
SUNDMÓT unglinga er fastur
liður í hátíðarhöldunum 17. júni
á Húsavík og í ár urðu úrslit
þessi:
Telpur (f. '74—’75)
1. Ingibjörg Gunnarsdóttir 70,10
2. Hólmfríður Aðalsteinsd. 70,17
3. Þorgerður Þráinsdóttir 76,22
Drengir (f. ’74’-’75)
1. Óli Halldórsson 74,20
2. Hreiðar Siguijónsson 104,59
Meyjar (f. ’76-’77)
1. Helena Éydís Ingólfsdóttir 78,72
2. Linda Viðarsdóttir 79,48
3. Katla Sóley Skarphéðinsd. 81,90
Sveinar (f. ’76-’77)
1. Sigþór Jónsson 95,64
2. Guðmundur Helgason 146,46
3. BirkirFreyrSiguijónssonl57,15
Karlar
1. Jónas Emilsson 68,74
2. Svavar Tuliníus 68,77
Hnátur (f. ’78 og síðar)
1. Jóhanna Gunnarsdóttir 31,70
2. Brynhildur Elvarsdóttir 32,42
3. Jóna Ingvadóttir 32,90
Hnokkar (f. ’78 og síðar)
1. Halldór Bjarki Einarsson 38,43
2. Egill Páll Egilsson 44,57