Morgunblaðið - 27.08.1988, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. ÁGÚST 1988
Tenging krónunn-
ar við Evrópumynt
Taflal
Verðbólga á íslandi og í EMS löndunum, %.
Meðaltal Meðaltal
1987 1984-1987 1981-1984
Belgía 1,6 2,6 7,6
Danmörk 4,0 4,1 7,8
Frakkland 3,1 3,9 9,6
Holland - 0,5 0,7 4,0
írland 3,2 4,1 12,1
Ítalía 4,6 6,4 14,0
Lúxemborg - 0,1 1,4 7,6
V-Þýskaland 0,2 0,7 3,7
Meðaltal EMS 2,0 3,0 8,3
ísland 18,8 24,0 53,2
Ísland/EMS 9,4 8,0 6,4
Tafla2
Launahækkanir á íslandi og í EMS löndunum, %.
Meðaltal Aukning kaupmáttar m.v. hækkun framfærsluvísitölu Meðaltal
1984-1987 1984-1987
Belgía 2,7 0,1
Danmörk 6,3 2,1
Frakkland 4,5 0,6
Holland 2,6 1,9
írland 6,9 2,7
Ítalía 7,5 1,0
V-Þýskaland 4,1 3,4
Meðaltal EMS 4,9 1,7
ísland 37,9 11,2
Ísland/EMS 7,7 6,6
eftirSnorra
Snorra son
Evrópska gjaldeyrisbandalagið,
EMS (European Monetary System)
tók til starfa í núverandi mynd þann
13. mars 1979.
Megintilgangurinn með starfsemi
bandalagsins er að stuðla að nánara
samstarfi þjóða Eyrópu í gjaldeyris-
og peningamálum óg vinna að stöð-
ugra gengi milli gjaldmiðla aðild-
arríkja þess.
Nánar tiltekið eni meginmarkmið
bandalagsins fjögur:
1. Koma á stöðugu gengi innan landa
í Evrópu.
2. Draga úr óstöðugleika í gengi
gjaldmiðla á alþjóðlegum markaði.
3. Vera liður í samraemingu á efiia-
hagsstefnu aðildarríkja Evrópu-
bandalagsins.
4. Undirbúa jarðveginn fyrir sam-
runa gjaldeyris- og peningamark-
aði aðildarríkjanna í einn.
Átta þjóðir hafa frá upphafi tekið
þátt í gjaldeyrissamstarfinu. Þær eru
Belgía^ Danmörk, Frakkland, Ho-
land, Irland, ftalía, Lúxemborg og
Vestur-Þýskaland.
Engin þjóð hefur hætt þátttöku
og engin þjóð bæst við, þó hugsan-
legt sé að Bretland taki þátt í sam-
starfínu er fram líða stundir.
Samstarfið byggist á því, að seðla-
bankar í viðkomandi ríkjum skuld-
binda sig til þess að halda gengi
gjaldmiðla sinna þannig að það leiki
innan ákveðinna marka. Þessi mörk
eru miðuð við Evrópumynt (ECU)
og má gengi hverrar myntar aðild-
arríkis víkja 2,25% upp eða niður frá
miðgengi. Undantekning frá þessari
reglu er gengi ítölsku lírunnar, en
það má víkja 6% upp eða niður frá
miðgengi. Miðgengið er reiknað í
ECU, sem er meðalgengi myntanna
í EMS, auk sterlingspundsins og
grísks drachma.
Opinber útreikningur eða ákvörð-
un á gengi ECU fer fram í höfuð-
stöðvum Evrópubandalagsins í
Brussel. Seðlabankar aðildarríkjanna
tilkynna hver öðrum gengi gjald-
miðla sinna gagnvart Bandaríkjadoll-
ar á heimamarkaði í hveiju landi.
Aðalstöðvar Evrópubandalagsins í
Brussel sjá síðan um að reikna út
gengi ECU samkvæmt þessum upp-
lýsingum á hveijum tíma.
Vegna þessara innbyrðis tengsla
á gengi gjaldmiðlana, næst stöðug-
leiki í gjaldeyrismálum aðildaríkj-
anna.
En stöðugt gengi þýðir jafnframt
að efnahagsstefna ríkjanna verður
að vera vel samræmd. Það gengi
ekki til lengdar fyrir eitt aðildarríki
að halda uppi þenslusamri peninga-
og rikisflármálastefnu. Ennfremur
gengi það ekki heldur að eitt aðild-
arríkið semdi um hærri Iaun en veð-
mætasköpun í því ríki gæfi tilefni til.
Ef aðildarríkin samræmdu ekki
efnahagsstefnu sína stæðu þau
frammi fyrir viðskiptahalla, erlendri
skuldasöftiun og verðbólgu, sem þeg-
ar til lengri tíma er litið veikir sam-
keppnisstöðuna og dregur úr hag-
vexti og Iífskjörum.
Stöðugt gengi er þannig tæki til
að veita efnahagsstarfseminni visst
aðhald.
Samsetningf ECU
Vægi einstakra gjaldmiðla í ECU
er eftirfarandi miðað við meðal-
geengi gjaldmiðlana frá janúar til
júní 1988:
Sterlingspund 13,04%
Belgískur franki 8,56%
Dönskkróna 2,76%
Franskurfranki 18,68%
Hollenskt gyllini 11,00%
írsktpund 1,12%
Ítölsklíra 9,12%
Lúxemborg-BF 0,32%
V-þýskt mark 34,69%
Grískt drachma 0,71%
Eins og sjá má er þýska markið
með stærstu hlutdeildina í samsetn-
ingu ECU, eða nær 35%, sé miðað
við meðalgengi gjaldmiðla frá janúar
til júní 1988. Franski frankinn hefur
næst stærstu hlutdeildina, eða tæp
19%, og skammt undan koma sterl-
ingspundið og hollenska gyllinið.
Samtals hafa þessir fjórir gjaldmiðlar
rúmlega 77% hlutdeild í samsetningu
ECU.
Sé með hliðsjón af þessari sam-
setningu skoðuð hlutdeild þessara
landa í utanríkisverslun landsmanna
kemur í ljós að á árinu 1987 var
V-Þýskaland með stærstu hlutdeild
einstakra landa í vöruinnflutningi
landsmanna, eða 15,2%, og Bretland
var með stserstu hlutdeild í vöruút-
flutningi til einstakra landa, eða
19,4%. Hlutdeild þeirra ríkja sem
gjaldmiðlar mynda samsetningu
ECU, var á siðastliðnu ári um 50%
af utanríkisverslun landsmanna.
ECU er samansett af gjaldmiðlum
aðildarríkja EB, að Portúgal og Spáni
undanskildum og á síðastliðnu ári fór
rúmlega 57% af vöruútflutningi til
EB landa og þaðan kom 52% af vöru-
innflutningi og er EB langstærsta
markaðssvæðið í utanríkisverslun
landsmanna.
Áhrif á íslenska hagstjórn
íslensk hagstjóm yrði, ef krónan
yrði tengd við ECU, að vera sam-
ræmd hagstjóm þeirra aðildarríkja
sem hlut eiga að máli. Þetta er
grundvallaratriði. Ef þessi samræm-
ing á sér ekki stað er íslenska þjóðar-
búið engu betur statt og grundvöllur
fyrir tengingu íslensku krónunnar
við ECU, þar með brostinn.
sjá töflu 1
Heimild: Hagtölur mánaðarins,
OECD Economic Outlook.
Vandamál íslenska þjóðarbúsins í
dag er verðbólga.
Eins og sjá má af töflu 1, er verð-
bólga hér á landi margfalt meiri en
í EMS löndunum og þessi munur
hefur farið vaxandi. Á árunum 1981
til 1984 var verðbólga hér á landi
rúmlega sexfalt meiri, en í aðild-
arríkjunum og á árunum 1984 til
1987 var þessi munur enn meiri.
Athyglisvert er að aðildarríkin
hafa náð umtalsverðum árangri í að
koma verðbólgunni niður og þó svo
að íslendingar hafa einnig náð verð-
bólgunni niður, þá hefur munur verð-
bólgu hér á landi og í aðildarríkjunum
aukist. Þannig var verðbólga hér á
landi nífalt meiri en í aðildarríkjum
að meðaltali á árinu 1987.
Þessi mikli munur verðhækkana
hér á landi og í samkeppnislöndunum
hefur skaðað samkeppnisstöðu út-
flutnings- og samkeppnisgreina
verulega.
Þessi mikli munur er í raun undir-
rót slæmrar samkeppnisstöðu út-
flutnings- og samkeppnisgreinanna.
sjá töflu 2
Heimild: Fréttabréf Kjararann-
sóknameftidar, OECD Economic
Outlook.
Eins og sjá má af töflu 2 eru launa-'
hækkanir hér á landi margfalt meiri
en í aðildarríkjum EMS.
Sé miðað við meðaltal áranna
1984 til 1987 voru launahækkanir
hér á landi 37,9% á ári að meðal-
tali, sem eru áttfalt hærri kauphækk-
anir en urðu að meðaltali í aðild-
arríkjum EMS.
Kaupmáttur hér á landi jókst að
meðaltali um 11,2% á ári á sama
tímabili, sem er tæplega sjöfalt meira
en í aðildarríkjum EMS. A sama tíma
var verðmætasköpunin hér á landi
5,6% á ári að meðaltali.
Kaupmáttur launa hefur því
hækkað 5% umfram verðmætasköp-
un á tímabilinu, að meðaltali. Þessi
mikla auk'ning kaupmáttar umfram
verðmætasköpun hefur vissulega ýtt
undir verðbólguna. Ifyrirtæki á inn-
anlandsmarkaði velta launahækkun-
um út í verðlagið, enda lítið svigrúm
til annars. Útflutningsgreinamar
aftur á móti hafa lítinn sem engan
möguleika á því að velta launahækk-
unum út í verðlagið og sitja því uppi
með kostnaðarhækkunina. Þetta
veldur aðeins enn meiri erfiðleikum
í útflutningsgreinunum.
Það er grundvallar skilyrði að
launahækkanir taki mið af stöðu
atvinnugreinanna hveiju sinni, ef
árangur á að nást í efnahagsmálum
þjóðarinnar.
sjá töflu 3
Heimild: Hagtölur mánaðarins,
OECD in figures.
Á töflu 3 má sjá aukningu pen-
ingamagns á íslandi á árinu 1987
samanborið við aðildarríki EMS.
Aukning peningamagns á raunvirði
var tæplega 13% hér á landi, saman-
borið við 4,8% aukpingu peninga-
magns á raunvirði að meðaltali í
aðildarríkjum EMS.
Þessi mikla aukning peninga-
magns er 6% umfram verðmæta-
sköpun á síðastliðnu ári, sem vissu-
lega er þensluhvetjandi.
Hert stefna í peningamálum þjóð-
arinnar verður að koma til og ef af
tengingu við ECU yrði, verður að
samræma stefnuna í peningamálum
við steftrn aðildarríkjanna.
Tafla4
Tekjuafgangur (+) halli (-) á fjár-
málum hins opinbera, sem hlutfall
af landsframleiðslu á íslandi og í
EMS löndunum, %
Meðaltal
1986 1983-1985
Belgía - 9,2 - 10,0
Danmörk 3,4 - 4,4
Frakkland - 2,9 - 2,9
Holland - 5,6 - 5,8
Ítalía 11,6 - 11,7
V-Þýskaland - 1,2 - 1,8
Meðaltal EMS - 4,5 - 6,1
ísland - 3,8 - 0,2
Heimild: Þjóðhagsstofnun, OECD
Economic Outlook.
Halli á íjármálum hins_ opinbera
er ekkert einsdæmi fyrir ísland, en
það sem skiptir máli er við hvaða
aðstæður halli er.
Á íslandi hefur geysað mikil verð-
bólga og á sama tíma er halli á fjár-
málum hins opinbera sem enn ýtir
undir eftirspumina.
Snorri Snorrason.
„Tenging krónunnar
við annað gjaldmiðils-
svæði hefur í för með
sér að yfirstjóm pen-
ingamála þjóðarinnar
flyst frá íslenskum
stjórnvöldum, þar sem
peningamagn Islend-
inga yrði aðeins hluti
af peningamagninu á
því gjaldmiðilssvæði
sem krónan yrði tengd.
Astæðan fyrir þessu er
að stefnan í peninga-
málum yrði að vera
samræmd við stefnu
aðildarríkjanna. Á þann
hátt era íslénsk stjórn-
völd bundin stefnu að-
ildarríkjanna í peninga-
máium.“
Aðildarríki EMS hafa ekki átt við
sama vandamál að stríða. Verðbólga
er lítil í aðildarríkjum EMS, en þar
er atvinnuleysi. Halli á fjármálum
hins opinbera í þessum löndum er
notaður til að halda atvinnuleysi í
skeflum. Hér á landi er ekkert at-
vinnuleysi, þvert á móti er umfram-
eftirspum eftir vinnuafli. Hallinn
kemur því allur fram í umframeftir-
spum, sem ýtir undir verðbólguna. Á
tímum umframeftirspumar í hag-
kerfinu er rétt að reka hið opinbera
með afgangi til að draga úr eftir-
spuminni. Það er nauðsynlegt að
flármál hins opinbera taki mið af
aðstæðum hveiju sinni og verði þar
með virkt hagstjómartæki í höndum
ríkisvaldsins.
Áhrif á útflutning og fisk-
vinnslu
Þegar til lengri tíma er litið, hefði
tenginng við EVU góð áhrif á sam-
keppnisstöðu útflutnings- og sam-
keppnisgreinanna, að því tilskildu að
efnahagsstefna hér á landi yrði sam-
ræmd við efnahagsstefnu aðildarríkj-
anna.
Með samræmdri efnahagsstefnu
gætum við séð verðbólguna komast
á svipað stig og í samkeppnislöndun-
um. Ennfremur gætum við séð fjár-
magns- og launakostnað komast á
svipað stig og í sámkeppnislöndun-
um.
Til skamms tíma gæti tenging við
ECU skaðað útflutningsgreinamar,
sérstaklega ef ríkisstjómin tekur
ekki nógu hörðum tökum á vandan-
um og gætir aðhalds í peninga- og
fjármálum.
ÞRÓUN ECU GAGNVART VEGNU MEÐALTALI GJALDMIÐLA AÐILDARRÍKJA
EB OG EFTA, OG GAGNVART VEGNU MEÐALTALI GJALDMIÐLA
í ÚTFLUTNINGSVERÐMÆTI SJÁVARAFURÐA.