Morgunblaðið - 06.09.1988, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. SEPTEMBER 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Að velja
besta kostinn
Eins og við var að búast
hafa komið upp mörg álita-
efni við framkvæmd þeirrar
ákvörðunar að setja „algjöra"
verðstöðvun í einn mánuð nú í
september. Einmitt á þessum
árstíma er vetrarstarf að hefjast
hjá mörgum. Vilja þeir sem selja
þjónustu eða vöru sem kemur
til verðlagningar á þessum tíma
taka mið af verðlagsþróuninni
undanfama mánuði og verð-
leggja vaminginn eða þjón-
ustuna í samræmi við það. Hafa
verðlagsyfirvöld verið treg til
að samþykkja slíkt. Hlýtur að
vera álitamál, hvemig eigi að
framkvæma verðstöðvun sem
aðeins á að gilda f einn mánuð.
Reynsla okkar og annarra er
sú að lögbundin verðstöðvun
leysir ekki ein og sér efnahags-
vanda. Á hinn bóginn getur hún
eins og að þessu sinni veitt
svigrúm til að meta allar að-
stæður og fínna varanlegri leið
miðað við þær. Til verðstöðvun-
ar nú var einmitt stofnað í þessu
skyni. Hún gildir í einn mánuð
eða eins og sagt hefur verið:
Ríkissijómin hefur tvær til þijár
vikur til að komast að niður-
stöðu um varanlegri úrræði.
Um þessar mundir glíma ráð-
herrar og stjómmálamenn við
hinn árlega vanda að beija sam-
an fjárlög. Vissulega væri æski-
legast að á þessum september-
vikum tækist að stilla strengi
með þeim hætti að samræmd
væm markmið Qárlaga og ann-
arra þátta efnahagslffsins og
þjóðarskútunni yrði siglt inn á
lygnari sjó, þannig að ráðrúm
gæfíst til að laga sig betur en
gert hefur verið að ytri aðstæð-
um.
í sama mund og ráðherrar
og forystumenn launþega heQa
viðræður um frambúðaraðgerð-
ir berast svo skuggalegar fregn-
ir um stöðu þorskstofna. Spáð
er minnkandi sjávarafla og öll-
um er ljóst að markaðsaðstæður
eru erfíðar. Verðið sem fæst
fyrir afurðimar dugar ekki til
að borga kostnaðinn við að afla
þeirra og vinna úr þeim sölu-
hæft verðmæti. Að þessum
staðreyndum þarf auðvitað að
hyggja nú á þessum haustdög-
um ekki síður en þróuninni inn-
an okkar litla hagkerfís. Hinn
ytri rammi setur okkur skorður
að lokum. Um það ætti ekki að
þurfa að deila, þótt ágreiningur
sé um, hve opið fjármálalífíð
eigi að vera gagnvart alþjóð-
legri efnahags- og fjármála-
starfsemi.
Þær raddir heyrast meðal
annars úr ríkisstjóminni og þá
helst frá Steingrími Hermanns-
syni, formanni Framsóknar-
flokksins, að með lögum eigi
að taka af skarið um ýmsar
meginstærðir efnahagslífsins
og beinist athyglin nú í senn
að launum, vöxtum og verði á
vömm og þjónustu. Þegar skoð-
anir af þessu tagi eru settar
fram er nauðsynlegt að átta sig
strax á því, hvað í þeim felst.
Spyija má: Er ætlunin að færa
allar verðlagsákvarðanir að
nýju undir opinbera stjóm? Er
ætlunin að fela Seðlabankanum
að nýju að taka ákvarðanir um
vexti og hætta að láta markaðs-
viðhorf ráða ferðinni? Á að af-
nema fijálsa samninga um kaup
og kjör? Er „algjör“ verðstöðvun
í einn mánuð ekki annað en
aðdragandi að miðstýrðri efna-
hagsstarfsemi?
• Spumingar sem þessar hljóta
að koma til álita, þegar litið er
á umræður um efíiahagsmál á
líðandi stundu. Þær snerta fleira
og meira en stundarvanda. Ef
þeir sem aðhyllast miðstýrt
efnahagskerfí, verðlagsákvarð-
anir, vexti og launakjör með
lagaboði hefðu haft erindi sem
erfíði væri öðmvísi umhorfs í
heiminum um þessar mundir og
stjómendur kommúnistaríkj-
anna stæðu ekki frammi fyrir
þeim hrikalega vanda, sem þeir
eiga við að glíma.
Áherslan á neikvæðar hliðar
frjálsræðis í verðlagsmálum og
á fjármálamarkaði er mikil í
umræðunum um þessar mundir.
Á öllum sviðum er allt miklu
dýrara hér en annars staðar.
Okkur skortir stöðugleika og
jafnvægi sem setur svip sinn á
efnahagslíf nágrannaþjóða. Ef
menn kæmu sér saman um £ið
sníða eftiahagsstarfseminni
stakk eftir vexti og fínna leiðir
að því marki án ofstjómar,
hafta og skömmtunar yrði mik-
ilsverðum árangri náð í viðræð-
unum sem nú fara fram. Á þess-
um haustdögum gefst einstakt
tækifæri til að draga saman í
einn stað helstu meginþræði í
eftiahagsstarfseminni. Ef menn
gefa sér tíma til að líta til allra
átta og vega og meta kosti með
þjóðarhag til frambúðar í huga,
getur þetta einnig orðið einstakt
tækifæri til að beina þjóðarskút-
unni inn á nýjar og hagstæðari
brautir.
Spurmngar Ásmwu
svör rí kisstj órnari
HÉR fara á eftir spurningamar
í bréfi forseta ASI til forsætis-
ráðherra og svör viðræðunefnd-
ar ríkisstjóraarinnar við þeim:
1. Fjármagnskostnaður
ogvextir
1.1 Spuraing: Hve stóra fjárhæð
væri um að ræða ef bindiskylda
yrði látin ganga yfír öll verðbréfa-
viðskipti?
Svan Væri 12% bindiskylda látin
ná til ailrar verðbréfaútgáfu ann-
arra fjármálastofnana en banka og
sparisjóða, þ.e.a.s. fjárfestingar-
lánasjóða atvinnuvega, næmi sú
fjárhæð 933 m.kr. miðað við stöðu
30. júní sl. Ljóst er þó að slík bind-
ing gæti ekki náð afturvirkt til fjár,
sem þegar er búið að ráðstafa. 1
gildi eru ákvæði sem skylda verð-
bréfasjóði til að veija 20% af aukn-
ingu ráðstöfunarfjár frá 1. júlí 1988
til að kaupa skuldabréf ríkissjóðs.
Verðbréfaútgáfa banka, spari-
sjóða og veðdeilda þeirra er ekk:
háð bindiskyldu. Því mætti þé
breyta án lagasetningar, en áhrifír
yrðu svo til hin sömu og hækkur
hinnar almennu bindingar.
1.2 Spuraing: Hve víðtæk þarf lög-
gjöf að vera til þess að bæði takist
að færa niður vexti á beinum lánum
og tryggja að ekki verði farið fram-
hjá hámarksvaxtaákvæðum í af-
fallaviðskiptum á verðbréfum?
Svar: Útilokað virðist að koma í
veg fyrir affallaviðskipti með lög-
gjöf. Affallaviðskipti með verðbréf
af hálfu annars aðila en útgefanda
eru álitin viðskipti með lausafé
fremur en lánastarfsemi, þannig að
lagaákvæði eins og um ræðir í
spumingunni myndu skerða ráð-
stöfunarrétt manna yfír eignum
sínum.
1 gildi er lagaákvæði sem heimil-
ar stjómvöldum að hlutast til um
vaxtaákvarðanir með beinum hætti.
Jafnframt geta stjómvöld haft
óbein áhrif á vaxtaþróun vegna
forystuhlutverks á lánamarkaði í
krafti útgáfu spariskírteina og
samninga við lánastofnanir.
2. Tekjuaukning ríkissjóðs
2.1 Spuraing: Hveijar yrðu tekjur
ríkissjóðs af 10% viðbótarskattþrepi
á allar tekjur yfír 100 þ.kr. á mán-
uði?
Svar: Samkvæmt upplýsingum
úr skattframtölum má ætla, að 35
þúsund af 180 þúsund framteljend-
um séu með tekjur yfír 100 þúsund
krónum á mánuði að meðaltali á
árinu 1988. Með 10% viðbótartekju-
skatti, sem álagður væri eftir á,
má gera ráð fyrir um 2.700 m.kr.
í viðbótartekjur fyrir ríkissjóð.
Álagning miðað við tvö þrep er hins
vegar erfiðari í staðgreiðslu, meðal
annars vegna sveiflna f telq'um
launþega milli mánaða, til dæmis
hjá sjómönnum, og eins þar sem
launþegar fá greidd laun frá fleiri
en einum atvinnurekanda. Þannig
gætu launþegar lent í viðbótar-
skatti einn mánuðinn, en sloppið
þann næsta. Endanlegt uppgjör
kæmi síðan ári seinna við álagn-
ingu. Afar lausleg ágiskun um inn-
heimtu í staðgreiðslu þegar á næsta
ári lægi einhvers staðar á bilinu
1.000-1.500 m.kr.
Rétt er að vekja ^thygli á því,
að með þessuu væri skattbyrði ein-
staklinga aukin um rúmlega þriðj-
ung frá því sem nú er. Langstærsti
hlutinn lendir á hjónum, þar sem
þau eru í reynd skattlögð sem tveir
einstaklingar. Sérstaklega á þetta
við um hjón, þar sem annar aðilinn
aflar teknanna. Þannig má nefna,
að af þessum 2,7 milljörðum lenda
um 2,2 milljarðar á hjónum.
2.2 Spuraing: Hveijar yrðu tekjur
ríkis og sveitarfélaga af skattlagn-
ingu allra vaxtatekna, þ.e. raun-
vaxta og annarra fj ármagnstekna?
Svar: Samkvæmt lauslegu mati
hagdeildar fjármálaráðuneytis má
ætla, að skattstofn raunvaxta gæti
verið um 3V2 milljarður króna á
þessu ári. Hér er þá allt talið með,
verðbréf, spariskírteini ríkissjóðs og
sá hluti innistæðna í bankakerfínu,
sem ber jákvæða raunvexti. Tekjur
af skattlagningu færu hins vegar
eftir þvf, hvert skatthlutfallið væri
og hvemig staðið yrði að fram-
kvæmdinni.
2.3 Spuraing: Hveijar yrðu skatt-'
tekjur af því að færa reglur um
afskriftir og sjóðaframlög fyrir-
tælq'a til jfyrra horfs?
Svar: Árið 1984 var skattalögum
fyrirtækja breytt á þann veg, að
heimilt var að leggja 40% af rekstr-
arhagnaði í sérstaka fjárfestingar-
sjóði og fresta þannig skattlagn-
ingu. A móti þessari rýmkun átti
að fella niður heimild til þess að
leggja 25% af hagnaði í varasjóð.
Varasjóðstillaginu var hins vegar
haldið við lýði með sérstöku bráða-
birgðaákvæði þar til um síðustu
áramót.
Með skattkerfísbreytingunum
um síðustu áramót var stigið fyrsta
skrefið í átt til þess að hverfa frá
þessum sjóðsframlögum með því
að fella varasjóðstillagið endanlega
úr gildi og lækka framlag í flárfest-
ingarsjóði í 30%. Þannig kemur nú
stærri hluti hagnaðarins til skatt-
lagningar en áður. Auk þess voru
reglur um fymingu einkabifreiða f
eigu fyrirtækja þrengdar. Á móti
var skatthlutfallið lækkað.
Lauslega áætlað gæti framlag í
fjárfestingarsjóði verið á bilinu
600—800 m.kr. á þessu ári.
2.4 Spuraing: Hveijar yrðu tekjur
ríkissjóðs af eignaskatti á innistæð-
um og verðbréfum og frekara af-
námi frádráttarliða við skattfram-
tal?
Svar: Lauslega áætlað gæti
skattstofninn verið nálægt 100
milljarðar króna á verðlagi ársins
1988, þegar allt er talið með. Sam-
kvæmt gildandi lögum nemur eign-
arskattur 1,2% af skattskyldri eign
umfram ákveðið lágmark. Ekki er
alveg ljóst, hvað felst í orðunum
„frekara afnámi frádráttarliða" og
er því ekki gerð tilraun til þess að
meta þennan þátt.
2.5 Spuraing: Hve miklum tekju-
auka mætti ná fyrir hið opinbera
með því að bæta við 30 starfsmönn-
um í eftirlit með skattskilum fyrir-
Bréf forseta ASÍ til forsætisráðherra:
Sett verði nýtt skatt-
þrep á hærri tekjur
Hér á eftir birtist bréf Ásmundar Stefánssonar, forseta Alþýðu-
sambands íslands, til Þorsteins Pálssonar, forsætisráðherra, þar sem
drepið er á ýmsar hugmyndir í efnahagsmálum. Bréfið var sent
forsætisráðherra á föstudaginn var.
„Á fundi okkar sl. föstudag var
samkomulag um að báðir aðilar
gengju til viðræðna með óbundnar
hendur. Ég minni þó á, að af okkar
hálfu var áréttað, að við teldum
launin ekki orsök efnahagsvandans
í þjóðfélaginu. Orsakanna væri að
leita á öðrum sviðum.
Alþýðusambandið hefur ekki gert
heildstæðar tillögur um aðgerðir,
en umræðunnar vegna vil ég minna
á eftirtaldar hugmyndir, sem ég hef
allar sett fram á opinberum vett-
vangi að undanfömu.
1. Fjármagnsmarkaður og
vextir. Bindiskylda verði sett á all-
an fjármagnsmarkaðinn, þar með
talinn gráa markaðinn. Beinum
aðgerðum, lögum, verði beitt til
þess að knýja vexti niður.
2. < Tekjuaukning ríkissjóðs.
Sett verði nýtt skattþrep á hærri
tekjur. Vaxtatekur og aðrar fjár-
magnstelg'ur verði skattskyldar.
Frádráttarheimildir fyrirtækja verði
þrengdar.
3. Afkoma útflutningsgreina.
Vaxtakostnaður verði færður niður.
Valinn hluti útflutningsgreinanna
(væntanlega fyrst og fremst fryst-
ing) fái beinan fjárhagslegan stuðn-
ing, samhliða endurskipulagningu á
rekstrinum, þannig að ekki verði
sjálfvirkt dælt fé í óráðsíu.
4. Lægrra verð. Niðurfærsla
vaxtakostnaðar. Harkalegt aðhald
að verðhækkunum og bein niður-
færsla þar sem þess er kostur.
Til þess að auðvelda umræðuna
innan samtakanna og á milli ASÍ
og ríkisstjómarinnar er nauðsyn-
legt að glöggar upplýsingar séu til
staðar um öll atriði og ég óska því
eftir að þú aflir svara við eftirtöld-
um spumingum. Fjármálaráðu-
neyti, Seðlabanki og Þjóðhagsstofn-
un ættu að hafa tiltæk gögn um
flest atriðin, þannig að ég vænti
þess að svör geti fengist fyrir fund
ASÍ og ríkisstjómarinnar á mánu-
dag.
Hér komu svo fjórtán spurningar
Ásmundar Stefánssonar, sem
svör voru afhent við á fundinum
í gær. Þar sem spurningarnar
eru tíundaðar með svörunum i
bréfi forsætisráðherra eru þær
felldar niður hér úr bréfi Ás-
mundar:
Siðan segir i bréfinu: Fram-
angreindar spumingar eru fjarri
þvi að vera tæmandi, en ættu að
auðvelda frekari umræður.
Vegna yfirlýsinga ráðherra
um niðurskurð opinberra fram-
kvæmda, óska ég einnig eftir þvi
að fá yfirlit um áhrif niðurskurð-
arins, skipt eftir landshlutum.
Með tilvísun til umræðna á
fundi ASÍ og ríkisstjóraarinnar
sfðastliðinn föstudag, vil ég að
lokum itreka að rikisstjórnin
geri ráðstafanir til þess að 272
hækkun elli- og örorkulffeyris
verði ekki frestað nú i septem-
ber.
Virðingarfyllst,
Ásmundur Stefánsson