Morgunblaðið - 14.09.1988, Page 29

a 8
29
MORGUNBLAÐÍÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 1988
Jón Torfi Jónasson.
óðum verið að búa svo um hnútana
að fólk geti stundað frekara nám
án þess að hafa staðist þær form-
legu kröfur sem þar eru gerðar.
Framhaldsskólastigið er marg-
skipt og það er svolítið erfítt að
átta sig á því hvernig sú skipting
þróast. Mér sýnist stefna í það, en
mjög hægt og sígandi, að fyrstu tvö
árin verði nokkuð stöðluð, þótt
hægt verði að velja ýmsar brautir.
Viðbótarmenntunin bætist svo ofan
á það og nemendur ákveða hvort
þeir ætla að stefna að stúdents-
prófí eða velja einhveijar aðrar
brautir. Starfsmenntun mun um
langt skeið verða eitt af meginvið-
fangsefnum framhaldsskólans.
í háskóla hefur fólk svo valið sér
tiltölulega afmörkuð viðfangsefni
og undirbýr sig til starfa, hvort sem
það eru störf fræðimannsins eða
önnur störf.“
Spurning’ um stöðu
stúdentsprófsins
„Tengslin milli grunnskólans og
framhaldsskólans verða smám sam-
an nokkuð ljós og samkomulag um
hvað gera skuli á hvoru skólastigi.
En tengslin milli framhaldsskóla-
stigsins og háskólastigsins verða
sífellt erfíðari og flóknari. Það er
til dæmis hugsanlegt að einblínt
verði svo á stúdentsprófíð sem inn-
tökuskilyrði í áframhaldandi nám
að þar myndist flöskuháls. Einhvem
veginn verður að losa þar um. Ann-
að hvort verður að gera miklu fleiri
brautir að stúdentsbrautum og gera
þær aðgengilegri með einhvetju
móti eða að komast fram hjá stúd-
entsprófínu. Það fer því að verða
stór spuming um stöðu þess.
í framhaldi af aukinni fjölbreytni
í námsvali á framhaldsskólastiginu
a fólks í námi
Ár
ikist nokkuð stöðugt og segir Jón
;ssi aukning haldi áfram, þótt um
Myndin sýnir hvernig skólasókn
stu 20 ár.
Morgunblaðið/K.G.A.
verður ágreiningur um hver á að
sjá um hvað þannig að tengslin
milli framhaldsskólanna og skóla á
háskólastigi verða að líkindum
verulega flókin. Það er í sjálfu sér
ósköp eðlilegt, enda þarf fjölbreytni
í skólakerfínu að vera mikil. Og
vonandi á þessi fjölbreytni eftir að
draga úr tilhneigingu til lögvemd-
unar starfsheita og einkaréttar
fólks með einhverja tiltekna mennt-
un til starfa."
Nýtt skólastig
Er hugsanlegt að taka upp ein-
hvers konar inntökupróf á há-
skólastigi þannig að fólk hefji
síður nám, sem það uppgötvar
svo að á ekki við það?
„Nei. Ég held að það komi ekki
til. Eðlilegra er að fara þá leið að
fjölga þeim möguleikum, sem fólk
á um að velja. Annað hvort í Há-
skólanum eða annars staðar. Þess
vegna hef ég verið fylgjandi stofnun
Háskóla á Akureyri, svo framarlega
sem fylgt er þeim hugmyndum sem
settar eru fram í greinargerð með
lagafrumvarpinu. Eg vil ýta undir
þær breytingar sem eiga sér stað
í Verslunarskólanum og ég vil efla
mjög Tækniskólann. Allt þetta
vegna þess að það er gat á skóla-
kerfínu. Það vantar sárlega brautir
sem væru á milli framhaldsskóla-
stigs- og háskólastigs. Ef menn vilja
endilega kalla allar þessar nýju
brautir háskólabrautir þá verður
bara að hafa það. Hluti þessarar
uppbyggingar á einnig að vera í
Háskóla íslands.
Það þarf augljóslega að bijóta
nám á haskólastigi miklu meira upp
en nú er gert. Það verður að vera
bæði nemendum og kennurum ljóst
hvort verið er að gera stífar fræði-
legar kröfur eða fyrst og fremst
verið að búa fólk beint undir störf
á tilteknum sviðum. Það er Háskól-
anum og nemendum fyrir bestu að
gengið sé í það að byggja upp fjöl-
breyttari námsbrautir eftir fram-
haldsskóla bæði innan Háskólans
og utan.
Ég geri sem sagt ráð fyrir nán-
ast nýju skólastigi, sem verður
líklega flokkað undir háskólastig.
Það væri þá stig sem tæki við af
framhaldsskólanum, eins til þriggja
ára nám, ekki þó endilega eftir stúd-
entspróf. Þó er líklegt að þrýstingur
á fólk í átt til stúdentsprófs aukist,
en ég tel nauðsynlegt að standa á
móti því að kreija alla um stúdents-
próf til að komast eitthvað áfram
í námi. Hvað sem því líður, þá geri
ég ráð fyrir gífurlegum vexti.“
Háskólinn fræðilegri
Sérðu þá jafnframt fyrir þér
áð í Háskóla íslands verði aukin
áhersla lögð á fræðilegt nám?
„Já. Að vísu eflast starfsmennta-
brautir innan Háskólans, en meiri
áhersla verður lögð á fræðilegt nám
og starf, enda eykst mikilvægi
þessa sífellt. Rannsóknir aukast og
byggt verður upp framhaldsnám í
fjölmörgum greinum. Háskólinn
verður þannig óumdeilanlega mið-
stöð rannsókna í landinu. En ég er
ekki viss um að það sé farsælasta
leiðin, að greina þetta tvennt,
starfsnám og fræðilegt nám svo
skýrt á milli skóla. Ég geri samt
ráð fyrir að það verði sú leið sem
farin verður, að minnsta kosti
næsta áratug. Aðrir skólar verði
byggðir upp miðaðir við gróft skil-
greind starfssvið en meiri áhersla
verði lögð á fræðilegt nám við Há-
skóla íslands. Ég kalla þetta sér-
skólaleiðina.
Vel skipulagt starfsnám á vel við
margt ungt fólk, sem sumt mun
síðar hella sér út í fræðilegt nám.“
Endurmenntun fyrir alla
Snúum okkur þá að endur-
menntuninni. Er nám ekki orðið
svo sérhæft og örar breytingar
innan margra starfsgreina að
það kallar á aukna endurmennt-
un?
„Jú, þar geri ég ráð fyrir gífur-
legum vexti. Fólk fer á ýmiss konar
námskeið og bætir við sig eða end-
umýjar kunnáttu sína á þann hátt
í starfi. í fleiri og fleiri starfsgrein-
um, fyrr en varir flestum, verður
það orðinn fastur liður í starfinu
að sækja einhvers konar endur-
menntun. Ég geri meira að segja
ráð fyrir því að ákveðinn hluti
vinnutímans, jafnvel 3-4%, fari í
nokkuð formlega endurmenntun.
Ég vænti þess að þessi þáttur
menntastarfs tvíeflist á næstu 25
árurn."
Þetta gæti þá orðið bundið í
kjarasamninga?
„Það þarf auðvitað að athuga
hver á að borga fyrir allan vöxtinn.
Það er held ég ljóst í sambandi við
starfsmenntun að hún verði borguð
af atvinnurekendum og það er ein-
mitt í auknum mæli farið að taka
þetta inn í kjarasamninga.“
Hvað um öldungadeildirnar?
Sérðu fyrir þér ákveðna þróun
þar?
„Öldungadeildarfyrirkomulagið,
það að fólk geti stundað námið með
vinnu, mun sennilega dreifast miklu
meira. Fólk mun fara i framhalds-
skóla, tækniskóla, háskóla og fleira
og stunda þar nám, eins og það
hefur farið í öldungadeildir fram-
haldsskólanna. Hluta þessa náms
og eins endurmenntun getur fólk
stundað í fjarkennslu þegar fram
líða stundir.
Þegar öldungadeildimar komu
fyrst þá opnaðist ákveðin flóðgátt.
Það var svo margt fólk sem vildi
mennta sig meira, en hafði ekki
haft aðstöðu til þess. Slík flóðgátt
mun ekki opnast aftur vegna þess
að menntakerfið er orðið svo miklu
opnara en það var.“
Fleiri starfsmenn á hvern
nemanda
Þú spáir því að hlutfall nem-
enda og starfsliðs haldi áfram
að minnka. Árið 1960 var þetta
hlutfall um 20:1, 1985 10:1 og
þú spáir að það verði 6:1 árið
2010. Hvaða forsendur liggja
þarna að baki?
„Það eru mjög margir þættir,
sem ráða því að hlutfallið breytist,
en þó fyrst og fremst að kröfurnar
til skólakerfísins aukast sífellt og
það hefur síðan víðtæk áhrif. Skóla-
starfíð sjálft verður miklu umfangs-
meira. Skólamir verða einsetnir,
skóladagurinn lengist og skólaárið
sömuleiðis. Þeim verður sinnt meira
sem sérstaklega þurfa á því að
halda. Ég geri ráð fyrir því að upp-
skipting skólakerfisins haldi áfram,
til dæmis í fræðsluumdæmum eða
landsfjórðungum. Þar má taka mið
af væntanlegum breytingum í
verkaskiptingu 'ríkis og sveitarfé-
laga. Þetta kallar á fleira starfsfólk.
Spá mín er þó í flestum tilvikum
mjög gróf. Ég er ekki að velta fyr-
ir mér hvort ákveðnar breytingar
eigi sér stað 1992, 1997 eða á ein-
hveijum öðram tíma. En þróunin
er í þessa átt.
Sérhæfðir starfskraftar eiga
sennilega eftir að koma meira inn
í skólastarfið, eins og starfs- og
námsráðgjafar og sérhæfðir kenn-
arar af ýmsu tagi. Tæknivæðingin
mun hafa áhrif á þennan þátt. Hún
mun krefjast fleiri en ekki færri
starfsmanna.
Ég geri einnig ráð fyrir að mikl-
ar breytingar verði utan daglegs
skólastarfs. Við munum til dæmis
sjá miklu meiri vinnu við námsefnis-
gerð. Þar verða gerðar miklu meiri
kröfur um fleiri og betri bækur,
myndefni, tölvuefni og þvíumlíkt.
Þetta kallar á fleira starfsfólk. Og
það má ekki gleyma því að við eram
með allt skólastarfið undir í þessari
umræðu. Ekki bara grannskólann
og framhaldsskólann. Við eram að
tala um háskólastigið og einnig
endurmenntun. Það verða ekki síst
efri hlutar skólakerfísins sem verða
tiltölulega frekir á mannskap. Það
er hluti ástæðunnar fyrir því að
þetta hlutfall mun breytast.“
Margbreytilegri
kennarmenntun
Kemur kennaramenntun mikið
til með að breytast í framtíðinni?
„Ég held að hún hljóti að verða
margbreytilegri. Menn fari að
skipta náminu meira upp og átti
sig á því hvað störf í skólakerfínu
era margvísleg. Smám saman verði
farið að hvika frá frekar einlitri
menntun kennara bæði í Kennara-
háskólanum og Háskóla íslands.
Ég held að það sé mjög slæmt
fyrir kerfí, sem þarf að vera jafn
lifandi og sveigjanlegt og skólakerf-
ið, að allir starfsmenn þess hafí í
grófum dráttum sama bakgrunn-
inn. Það má segja að nánast allir
sem starfa við skólakerfið séu
menntaðir til kennarastarfsins. Og
við eram ekki með neitt styttra
kennaranám fyrir þann aragrúa
fólks sem mun standa fyrir nám-
skeiðum í endurmenntuninni."
Þörf á fastmótaðri
menntastefnu
við menntakerfi nágrannaþjóða
okkar út fyrir íslenskt mennta-
kerfi?
„í þessari skýrslu gerði ég enga
beina athugun á því. Almennt má
segja að staða menntunar á íslandi
sé góð. En við eram að mörgu leyti
komin skemmra á veg en nágranna-
þjóðimar, til dæmis varðandi ein-
setna skóla. Og fé til námsefnis-
gerðar hefur verið allt of lítið. Við
eram samt á svipaðri leið og þær.“
Er menntastefna til á Islandi?
„Hún er auðvitað til í þeirri merk-
ingu að alls konar hlutir era gerðir
hér og þar í menntakerfinu. Ég
held að það væri samt eðlilegt að
ganga miklu lengra en gert hefur
verið í að móta nokkuð heilsteypta
stefnu. Reyna að leggja niður fyrir
sér allt menntakerfíð og átta sig á
því hvemig hægt er að stilla saman
strengi og hvert beri að stefna. Það
verður þó að gera með þeim fyrir-
vara að það sem virðist vera best
og réttast í dag sýnist ekki endilega
svo á morgun. Én þótt það verði
að vera til einhveijar meginlínur
og sjá þurfí hlutina í samhengi og
í heild sinni, svo hægt sé að vita
hvað eigi að gera næst, þá má stefn-
an ekki vera svo njörvuð niður, að
ekki sé hægt að víkja af leið komi
í ljós augljósir agnúar á því sem
gert hefur verið."
Er gerð skýrslu eins og þessar-
ar ekki einmitt hluti af einhveiju
slíku starfi; að móta mennta-
stefnu?
„Jú, ég vona að með þessari
skýrslu meðal annars verði gefinn
gaumur að nokkram meginstefnu-
málum. Þess vegna er hún hugsuð
sem gróft yfírlit þar sem reynt er
að draga inn sem flesta þætti skóla-
starfs. Mörgum mun finnast að það
vanti alls konar sjónarhom og sjón-
armið. En ég kaus að draga fremur
meginlínur, þannig að menn fengju
heildarmynd bæði af stöðu mála í
dag og mögulegri stefnu."
Vantar stórhug
Ertu ánægður með umræðu
um skólamál hér á landi?
„Það er þrennt sem ég sakna
mest í almennri umræðu um skóla-
mál.
Fyrst og fremst vantar stórhug.
Hann hefur vantað um árabil en
nú örlar á honum aftur. Menntamál
era eitt brýnasta verkefni hverrar
þjóðar og þeir sem koma nálægt
þeim verða að hafa mikinn metnað
og gera miklar kröfur um að vel
sé að verki staðið.
í öðra lagi vantar mikið á að
hugsað sé til allra nemenda hvers
árgangs þegar fjallað er um fram-
haldsskólastigið og það sem við af
því tekur í almennri umræðu. Mörg-
um nemendum lætur vel stíft bók-
nám en öðram ekki. Þeir síðar-
nefndu þurfa þó ekkert síður á
uppbyggjandi námi að halda.
I þriðja lagi vantar miklu meiri
upplýsta gagniýna umræðu um
skólastarf. Bæði frá þeim sem
standa utan við kerfíð, en þó miklu
frekar frá þeim sem þekkja það
innan frá. Sumir kunna að halda
að slík opinber gagnrýnin umræða
kasti lýrð á skólastarf en ég er
sannfærður um að þvert á móti
væri hún fyrst og fremst til góðs.“
Trú á skólastarf
Að lokum. Það er sama hvert
litið er, þú spáir alls staðar út
þenslu og aukningu. Hefurðu
takmarkalausa trú á skóla-
göngu?
„Fyrst og fremst er ég að giska
á hvað muni gerast, óháð minni trú
og ég held að trú manna almennt
á gildi náms speglist í þeirri aukn-
ingu sem ég spái. En ég leyni því
ekki að ég tel að góð skólaganga
sé flestum ómetanleg. En ég set
mína fyrirvara. Ég vil ráða fólk til
starfa eftir mannkostum en ekki
prófum þótt að öðra jöfnu skipti
þau máli. Og því miður hef ég séð
fólk fyllast kreddum og hroka við
skólagöngu þannig að skugga ber
á heilbrigða skynsemi þess og vott-
ai^ varla fyrir eiginlegri menntun.
Það era því fleiri en ein hlið á því
máli eins og öðram.“
-styg
Á fjárlögum fyrir árið 1988 er nálægt 10 milljörðum króna varið
til menntakerfisins og er þeirri upphæð í grófum dráttum skipt eins
og myndin sýnir. Þetta eru um 15% af heildarútgjöldum hins opin-
bera og hefur það hlutfall lítið breyst síðastliðin 25 ár.
Hvernig kemur samanburður