Morgunblaðið - 23.10.1988, Blaðsíða 13
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1988
B 13
ÍLOKIN
Kort þetta birtist i dagblaðinu Oakland Tribune í San Francisco laugardaginn 3. júlí 1937. Amelía
Earhart var týnd og Bandaríkjamenn voru sem lamaðir. Kortið sýnir norðurhvel jarðar og á það erdreg-
inn ferill síðasta flugs Amelíu Earhart. Heila línan sýnir þann hluta leiðarinnar sem hún hafði lokið
og brotna línan er sá hluti leiðarinnar sem eftir var. Hringurinn umlykur svæðið, þar sem fyrst pg
fremst var leitað að flugvélinni. Kortið gerði Capt. Elgen Long
neytið minnkaði úr 130 gallónum
niður í ekki neitt. Earhart skipti
örugglega yfir á 100 gallona geym-
inn. Það síðasta sem henni datt í
hug, var að snúa til annarrar eyju.
Hún varð að finna Howland. Elds-
neytið var nærri búið og hún átti
engra kosta völ.
Tuttugu klst. og fjórtán mín. liðu
frá flugtakinu á Lae til síðastu
radíósendingar Earhart. Áður höfðu
loftskeytamennimir á ITASCA
heyrt, að hún átti lítið eldsneyti
eftir („Low on fuel").
Það er unnt að ímynda sér, að
þá hafi hún gert sér grein fyrir
því, að eldsneytið sem hún átti, var
einni og hálfri klst. minna í flug-
þoli, en hún hafði reiknað með og
nú varð hún að treysta á varaelds-
neytið, sem hún átti ekki. Þessi
55-60 gallon, sem runnu út um
öndunaropin skiptu nú sköpum.
Earhart var einhversstaðar ná-
lægt Howland, en hún vissi ekki í
hvaða átt eyjan var. Kostir hennar
voru nú aðeins þeir, að fínna eyjuna
eða nauðlenda á sjónum.
FORSAGA FLUGSINS
Það var þörf á aðstoð og leyfi
Alríkisstjómarinnar fyrir þetta
fyrsta flug umhverfis hnöttinn frá
vestri til austurs um miðbaug, þvert
yfir Kyrrahafið. Aldrei áður hafði
verið kortlögð eða könnuð leið sem
farþegaflugvélar gætu flogið frá
Ástralíu og Nýja Sjálandi til Banda-
ríkjanna. Pan American flugfélagið
sem rak flug yfir norðanvert Kyrra-
haf, hafði sótt um leyfi til flugs frá
Nýja Sjálandi til Bandaríkjanna.
Earhart hafði í reynt áður við
þetta flug. í mars 1937 flaug hún,
Paul Mantz og Fred Noonan í vest-
ur frá San Fransisco en þau kom-
ust aðeins til Hawaii. Þar mistókst
flugtak á Ohau, flugvélin skemmd-
ist alvarlega og var send til baka
með skipi til Burbank í Kalifomíu.
Gert var við flugvélina og flugið
endurskipulagt. Aftur var lagt af
stað i júní. Nú var farið austur yfír
Atlanshaf og loka áfanginn var
yfir Kyrrahafið, frá Lae til How-
landseyju, þaðan um Hawaii tíl
Oakland.
Þetta hnattflug var að minnsta
kosti að einu leyti gagnlegt. Það
staðfesti m.a. öryggi á langflugleið-
um. Ekki er farið með farþegaflug-
vélar á flugleiðir, fyrr en þær hafa
verið kortlagðar og öryggi á þeim
sannprófað með tækni hvers tíma.
Þó vom ekki allir sáttir við, að
þetta flug væri gagnlegt eða það
þjónaði einhveijum tilgangi. í blað-
inu Sidney Moming Herald, hinn
7. júlí stendur, að fulltrúi flugmála-
ráðuneytis Bandaríkjanna hafi látið
þau orð falla nokkmm vikum áður
en flugið var farið, að hann harm-
aði að það hefði verið leyft. Það
væri hættulegt, gagnslaust og
skaðaði uppbyggingu atvinnuflugs-
ins.
Ef þessi ummæli era rétt eftir
höfð, þá er eins líklegt, að hægri
hönd ráðuneytisins hafi ekki vitað,
hvað sú vinstri var að gera. Banda-
ríkin áttu afar mikilvægra hemað-
arlegra hagsmuna að gæta á Kyrra-
hafinu. Bæði Guam og Filippseyjar
tilheyrðu Bandaríkjunum og þau
höfðu byggt þar gríðarmiklar her-
stöðvar og flotahafnir.
Á þessum tíma, hafði utanríkis-
ráðuneytið þá stefnu, að forðast
beina árekstra við japönsk stjórn-
völd á Kyrráhafssvæðinu. Þess í
stað reyndu Bandaríkin að viðhalda
hemaðarlegu jafnvægi á svæðinu,
til þess að koma í veg fyrir að
Kyrrahafið yrði Japanskt haf. Eina
sambandið við þessar Qarlægu her-
stöðvar var með skipum, misgóðum
fjarskiptum eða morsi. Menn gerðu
sér grein fyrir því, að framtíðar-
þróunin hlaut að felast í skjótum
samgöngum, þ.e. flugi og bættum
fjarskiptum.
Hið áformaða flug Amelíu Ear-
hart, féll vel að hemaðarlegum og
pólitískum hagsmunum Banda-
ríkjanna. Stjómvöld þar gerðu sér
grein fyrir því, að flugvellir og
meiri bandarísk umferð á Mið-
Kyrrahafi, væri nauðsynleg til þess
að vega upp .á móti flugstyrk Jap-
ana á Marshalleyjum. Þeir hug-
leiddu flugvallargerð á Bakereyju,
Howlandeyju eða á Javiseyju.
Utanríkisráðuneytið vissi að Jap-
anir mundu mótmæla allri mann-
virkjagerð á svæðinu. Það vantaði
einhveija afsökun til þess að ráðast
í gerð hemaðarmannvirkja og flug-
vallar á einhverri þessarra þriggja
eyja. Þá var það, að Amelia Ear-
hart kom eins og kölluð inn í mjmd-
ina. Hún skipulagði metflugstilraun
sína “Umhverfís hnöttinn við mið-
baug“ og flugvöllurinn varð henni
nauðsynlegur.
Til þess að gera langa sögu
stutta, breytti Amelía eldri flug-
áætlun sem gerði ráð fyrir eldsneyt-
istöku á flugi við Midwayeyju. í
þeirri nýju gerði hún ráð fyrir lend-
ingu á Howland. Stjómin hafði nú
ástæðu til þess að gera flugbraut
þar og telja má víst að þar með
hafí ómeðvituðum afskiptum
Amelíu Earhart af stjómmálum og
hermálum verið lokið.
Það er afar líklegt, að samningur
hafi verið gerður. Earhart var gert
kleift að fara flugið og flugbrautin
var gerð á Howland og þessvegna
var ekki þörf á hinni áhættusömu
eldsneytistöku á flugi. Stjómin
hafði fengið ástæðu til þess að gera
flugbraut á miðju Kyrrahafí og all-
ir vom ánægðir. ímynda má sér,
að launin fyrir að breyta flugáætl-
uninni hafi verið sú m.a., að tvö
strandgæsluskip vom staðsett á
þessum slóðum. ITASCA var stað-
sett við Howland og SWAN milli
Howland og Hawaii og þau áttu
að aðstoða hana í fjarskiptum og í
radíóflugleiðsögu (DF).
Fjármálaráðuneytið, sem réði þá
strandgæslunni á friðartímum,
samþykkti þessa aðstoð og forset-
inn útvegaði fé til flugbrautargerð-
arinnar á Howland.
FLUGLEIÐSAGAN
Leiðinda atvik kom fyrir þegar
þau tvö komu til Dakar á vestur-
strönd Afríku frá Natal í Brasilíu.
Skekkja stefnusnúðu smá eykst og
eftir því sem lengra líður milli leið-
réttinga og í löngu flugi verður
skekkjan meiri á leiðarenda. Þegar
þau komu að ströndinni við Dakar,
þekktu þau ekki kennileiti og þar
sem myrkur var að falla á, varð
að taka ákvörðun í skyndi, hvort
þau ættu að beygja til hægri eða
vinstri, þ.e.a.s. til norðurs eða suð-
urs.
Noonan sagði „hægri", en þar
virtist aðeins óbyggðir og eyðimörk
að sjá. Earhart sagði “vinstri". Hún
vissi að í þá átt vom margar borg-
ir og flugvellir. Þau beygðu í norð-
ur og lentu innan klukkustundar.
Noonan hafði rétt fyrir sér, hægri
beygja hefði leitt þau beint til Dak-
ar. Þetta olli spennu og tortryggni
milli þeirra.
Miðunarstöðin í flugvél Earhart
var ónothæf í aðfluginu til How-
land, vegna þess að ekki var unnt
að stilla á tíðnina sem send var frá
ITASCA. Þetta var örlagarík
skyssa í tíðnivali og í flugáætlun-
inni.
Sú ákvörðun var tekin í Miami,
að taka morse senditæki ásamt loft-
netsvindu og loftnetsvfr sem vélin
gat dregið á eftir sér úr flugvél-
inni, líklega til þess að létta hana.
Loftnetið var fyrir 375 og 500 klló-
riða tíðnisviðið. Ef lágtíðnisendirinn
hefði verið notaður, hefði ekki að-
eins ITASCA, heldur öll skip innan
1000 mílna radíusar getað náð mið-
un oggefið flugvélinni nýja stefnu.
Eftir á að hyggja þegar málsat-
vik em skoðuð í ljósi þess sem gerð-
ist, þá hefði Earhart verið betur
sett hefði hún skilið Noonan eftir
og haft þennan búnað um borð.
Sextantaðferðin sem Noonan
notaði, við að staðsetja flugvélina
er mjög erfið í framkvæmd um
borð í flugvél. Ákvörðun stöðulínu,
með því að styðjast við sólampprás-
ina og klukku, gefur nokkuð ná-
kvæma lengdargráðu, en breidd-
argráðan er ónákvæm. Lengd má
ákvarða með sextanti að nóttu, ef
stjömur sjást. Til hjálpar báðum
aðferðunum, má styðjast við leið-
söguútreikning, þar sem notaður
er hraði yfír jörð og þekktur hliðar-
vindur. Þar sem Earhart tilkynnti,
að hún flygi undir skýjabreiðu, er
ólíklegt að Noonan hafi getað náð
nákvæmum stjömumiðunum þá um
nóttina.
Það er unnt að reikna út hliðar-
rekið með þvf að t.d. nota rekmæli
til þess að bera kennileiti á jörðu
saman, miðað við flugferilinn. Yfir
sjó er þá miðað við hvítfextar öldur
og nægilega bjart og verður að
vera til þess að þær sjáist, auk
þess sem skýjafarið verður að leyfa
það.
Þar sem næstum hafði lygnt f
morgunsárið (1 vindstig), vom eng-
ar slíkar hvítfextar öldur á sjónum.
Á leiðinni hafði verið hliðarvindur
> sem olli því að leiðrétting til hægri
eða í suður var nauðsynleg. Þar sem
ekki var unnt að nota rekmæli í
myrkrinu og vindinn hafði lægt, er
afar líklegt að hliðarvindurinn sem
ekki var spáð, hafi borið flugvélina
án þess að Noonan gerði sér grein
fyrir því, norður fyrir Howland-
eyju.
Harry Balfour, flugradíómaður
Guinea Airways á Lae, hafði fengið
nýjar upplýsingar um veður, þar
sem gert var ráð fyrir mótvindi og
hliðarvindi, en þá hafði Earhart
skipt yfír á tíðnina sem hún notaði
að næturþeli, svo Balfour náði ekki
sambandi við hana. Balfour hafði
beðið Earhart um að skipta ekki
þar sem fjarskiptin þeirra á milli
vom svo skýr, en hún hefur greini-
lega gert það engu að síður. Þetta
kom í veg fyrir að hún fengi nýjar
veðumpplýsingar frá Lae.
Þama í morgunsárið var logn á
stóm svæði og Kyrrahafíð var eins
og spegill.-Engaröldur vom í kring-
um eða útfrá hinni litlu Howland-
eyju, þannig að hún sæist betur úr
mikilli fjarlægð. Skyggnið var um
20 mílur. í bestu meiningu fór
áhöfnin á ITASCA að kynda undir
kötlum skipsins, til þess að mynda
svartan reykjarmökk sem Noonan
og Earhart gætu séð. í logninu
greindist hann hægt sundur og varð
að skýi eða móðukúf, sem gerði
aðeins illt verra.
Það er afar líklegt, miðað við
sendistyrkinn sem loftskeytamenn
ITASCA mældu frá flugvélinni, að
hún hafi verið mjög nálægt How-
land, en samt ekki nógu nærri.
Greinilegt er, að hvorki Noonan eða
Earhart sáu Howland nokkra sinni.
FJARSKIPTIOG
STEFNUMIÐUN:
Hvorki Earhart eða Noonan
höfðu að ráði nokkra tækniþekk-
ingu á senditækjum eða fjarskipt-
um. Áhöfn ITASCA gerði sér grein
fyrir þessu, þegar það rann upp
fyrir þeim að þeir vom í flarskiptum
við fólk, sem hafði ekki einu sinni
gmndvallarþekkingu í þessum efn-
um.
Earhart hafði tvær fjarskipta-
tíðnir til umráða fyrir tal, 3105 kíló-
rið að nóttu og 6210 kílórið að degi.
Fjóram dögum áður en flugvélin
var væntanleg til Howland, fékk
ITASCA skeyti frá George Putnam,
um að skipið ætti að senda bókstaf-
inn „A“ á 7500 kílóriðum, svo Ear-
hart gæti náð núlli á hátíðnistefnu-
miðunartæki sínu (HF DF).
Loftskeytamönnunum varð
hverft við, að heyra að hún viidi fá
7500 kílórið, því þeir vissu að 4800
kflórið var hámark tækis hennar.
Þeir sendu skeyti til baka og sögðu,
að sendar þeirra hefðu tíðnimar
7500, 6210, 3105, 500 og 425 kfló-
rið. Tíðnisvið miðunartækja ITAS-
CA var 500 og 575 kflórið.Þeir
gerðu ráð fyrir því, án þess að geta
um það í svarskeytinu, að Earhart
ætti að hafa gert sér grein fyrir
því að hún gæti ekki stillt miðunar-
stöð sína á 7500 kflórið, eins og
hún hafði sagst ætla að gera. Af-
leiðingar þessa misskilnings og van-
þekkingar urðu afdrifaríkar. Eng-
inn áttaði sig á því fyrr en eftir á.
George Putnam hafði útvegað
hátíðnimiðunarstöð frá sjóhemum
og hún var komin til Howland. Hún
var með rafgeymi þar sem ekkert
rafmagn var á Howland. Frank
Ciprianti loftskeytamaður af
ITASCA var sendur í land með
tækið. Hann átti að hlusta og miða
flugvélina út. Þetta tæki var aðeins
móttakari og hann gat snúið
„lykkju“-loftnetinu, náð núlli og
þannig fundið úr hvaða átt sending-
in kom.
Hann færði öll fjarskipti sam-
viskusamlega inn í dagbók, skráði
sendistyrk og tímasetningu. Þannig
mat hann fjarlægðina til flugvélar
Earhart, sem nálgaðist Howland.
Um nóttina heyrði hann nokkrar
sendingar frá Earhart. Hann heyrði
hana blfstra í hljóðnemann, til þess
að gefa stefnumiðun, en blístrið var
of stutt til þess að koma að gagni.
Hann færði líka inn f bókina, að
rafgeymirinn hefði tæmst þá um
miðja nóttina. Líklegt er að ef tæki
Ciprianti hefði verið í lagi, þá hefði
hann getað miðað út stefriu Ear-
hart til Howland-eyju, ef Earhart
hefði talið nógu lengi í sendi sinn
á 6210 kílóriðum, en ónýtur geym-
ir gagnar lítið.
Ymsum spumingum var aldrei
svarað. Hversvegna tæmdist geym-
irinn þama um miðja nóttina. Cipr-
ianti háfði aðeins hlustað í nokkrar
klukkustundir. Fór hann með tækið
í land daginn áður, prófaði það og
gleymdi að slökkva á því? Hvers-
vegna bað hann ekki um varageymi
en hann var f góðu talsambandi við
ITASCA og sendi allar upplýsingar
jafnóðum þangað?
Starfsmenn Pan American í
Miami staðfestu, að Earhart hafði
látið taka senditækið og dráttarloft-
netsvírinn úr vélinni, en hún hélt
eftir tækinu, sem gat sent á 500
og 375 kflóriðum. Hvomga þessa
lágtíðni er unnt að nota við stuttu
föstu loftnetin, sem notuð vora við
talfjarskiptin. Það er ærin ástæða
til þess að halda, að vegna þess að
hún kunni hvorki að senda eða taka
á móti morsi þá hafí hún álitið að
hún þyrfti ekki morsesendinn og
dráttarloftnetið.
Það loftnet tengt lágtíðnisendin-
um, hefði gert það að verkum að
heyrst hefði til hennar þúsund mílur
í allar áttir og aðeins með því að
halda lyklinum niðri, hefðu öll skip
á Mið-Kyrrahafinu getað miðað
stefnuna til hennar. Þá hefði áhöfn
ITASCA getað reiknað út staðsetn-
ingu hennar. Það varð afdrifaríkt,
að hún skildi þetta eftir í Miami
og ekki síður það að hún aflaði sér
ekki nægrar þekkingar og þjálfunar
á fjarskiptatækjum og tækni.
Á sfðustu klukkustund flugsins,
tilkynnti Earhart, að hún gæti ekki
fengið núll á DF sitt. Þetta var ein
fyrsta gerð þessarra tækja og lykkj-
an var föst, en varð ekki snúið eins
og á seinni gerðum, hún varð að
beygja flugvélinni sjálfri til hægri
og vinstri, til þess að notfæra sér
„lykkju“-loftnetið. Mælir hennar
sýndi ekki stefnuna til DF-merkis-
ins, sem sent var frá ITASCA. Það
var eðlilegt, því það náði ekki merk-
inu á þeirri tíðni sem hún bað um
og þetta tæki hafði hún flutt alla
leið í kringum hnöttinn.
Galtan loftskeytamanni á
ITASCA, var skipað að stilla DF
tæki sitt og hlusta á 500 kílóriðun-
um. Hann hefði getað haldið áfram
að sofa. Earhart gat ekki sent á
500 kflóriðum, án hjálpar tækjanna
Sjá næstu siðu
I