Morgunblaðið - 15.11.1988, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1988
Að gegna gæsun-
um sem í gær flugu
Tillögur á 43. allsherjarþingi SÞ um frystingu
eftirJón Baldvin
Hannibalsson
Tillögur um frystingu kjama-
vopna hafa verið á dagskrá alls-
herjarþings SÞ frá árinu 1982. Á
því herrans ári var í fyrsta skipti
lögð fram tillaga Mexíkó, Svíþjóðar
og fleiri ríkja, þar sem hvatt er til
stöðvunar framleiðslu kjamavopna
og kjamakleyfra efna í vígbúnaðar-
skyni. Á sama þingi lögðu Indveij-
ar, ásamt tveimur Afríkuþjóðum og
A-Þjóðveijum, fram tillögu sama
efnis. Við þetta bættist síðan fryst-
ingartillaga Austur-Evrópuríkja á
allsheijarþinginu árið eftir.
Það er ekki ætlun mín að fara
yfir þessar tvær tillögur eða rekja
þróun þeirra. Tvær þeirra, þ.e. til-
laga Mexíkó og Svíþjóðar annars
vegar og Indveija hins vegar, hafa
skotið upp kollinum aftur í ár. Um
fyrri tillöguna má segja að hún
hafi breyst í hófsamara horf með
ámnum og felur hún nú ekki leng-
ur í sér þá einhliða gagnrýni á ann-
að stórveldið sem einkenndi hana
áður. Um hina seinni er það að
segja að hún er efnislega að mestu
óbreytt frá árinu 1982.
Það vekur athygli að þrátt fyrir
breytingar á kjamorkuvígbúnaði
beggja stórveldanna skuli tillögur
um „frystingu“ koma fram ár eftir
ár. Virðist ekki skipta flutnings-
menn neinu máli hvernig hlutföllin
breytast í vígbúnaðarmálum; höfuð-
atriðið er að „frysta“ vígbúnaðinn
á því stigi sem við á hveiju sinni.
Hugtakið „frysting" tekur m.ö.o.
ekkert tillit til aðstæðna sem ríkja
á hveijum tíma með tilliti til vígbún-
aðar eða hvort þær em í jafnvægi
eða ójafnvægi. Má því ljóst vera
að „frysting" ein sér felur í sér
ákaflega takmarkað framlag til
marktækrar umræðu um vígbúnað-
armál.
Þetta sambandsrof frystingar-
hugtaksins við raunvemleikann
hefur orðið einkar áberandi í seinni
tíð. Vert er að hafa í huga að þeg-
ar tillögur um frystingu komu fyrst
fram vom aðstæður allólíkar því
sem nú er. Atlantshafsbandalagið
stóð frammi fyrir því í lok ársins
1983 að heija uppsetningu Pershing
Il-flauga og stýriflauga til mótvæg-
is við milli þijú og fjögur hundmð
SS-20-flaugar Sovétmanna, sem
miðað var á ríki Vestur-Evrópu.
Þetta hafði verið sársaukafull
ákvörðun fyrir þau ríki bandalags-
ins er í hlut áttu og fáir'gátu séð
fyrir þann árangur sem þetta hug-
rakki hefur skilað síðan.
Samningur stórveldanna um út-
rýmingu allra meðaldrægra kjarna-
flauga á landinu, sem undirritaður
var í Washington í desember sl.,
hefði aldrei orðið að vemleika hefðu
tillögur um frystingu komið til
framkvæmda 1983. Þvert á móti
hefði slík tillaga, hefði hún verið
samþykkt, lögleitt yfirburði Sov-
étríkjanna á þessu afmarkaða sviði
og gert þeim kleift að beita Evrópu-
ríki pólitískum þvingunum. Raunin
varð sem betur fer allt önnur. INF-
samningurinn hefur orðið til að
treysta í sessi yfirlýsta gmndvallar-
stefnu Atlantshafsbandalagsins,
sem miðar að því að ná fram raun-
hæfum og gagnkvæmum samning-
um um afvopnun og vopnaeftirlit í
skjóli trúverðugra vama og öryggis.
í kjölfar INF-samningsins er
mannkyn nú e.t.v. að verða vitni
að þáttaskilum í samskiptum aust-
urs og vesturs. Pólitísk samstaða
Atlantshafsbandalagsríkjanna hef-
ur orðið til þess að ryðja braut fyr-
ir frekari árangrí á öðrum sviðum
kjamavopna. Talsverðar vonir em
nú við það bundnar að takast megi
að semja um 50% niðurskurð lang-
drægra kjarnavopna á næsta ári.
Þrátt fyrir að viðræður um jafn-
vægi á sviði hefðbundinna vopna í
Evrópu hljóti því næst að vera eitt
höfuðmarkmið vestrænna ríkja, er
stefnt að því að semja einnig um
sameiginleg mörk fyrir skamm-
dræg kjamavopn.
Eins og þessi verkefnalisti Atl-
antshafsbandalagsríkjanna ber með
sér, er stefnt að umtalsverðri fækk-
un kjarnavopna en ekki einfaldlega
stöðvun framleiðslu við núverandi
aðstæður. Með því að tala um nauð-
syn þess að „frysta" kjamavopn nú
em Mexíkanar, Svíar, Indveijar og
nótar þeirra því sannarlega að
gegna gæsunum sem í gær flugn
og vekur það raunar furðu að jafn
úreltar hugmyndir skuli enn þykja
gjaldgengar í umræðum um af-
vopnunarmál milli manna sem vilja
láta taka sig alvarlega.
Þær röksemdir, sem ég hef eink-
um leitt fram gegn þeim frysting-
artillögum sem lagðar hafa verið
fram á yfirstandandi allsheijar-
þingi, em almenns eðlis og snerta
ekki einstaka efnisþætti tillagn-
anna. Ég hef talið, í fyrsta lagi, að
hugmyndin um frystingu kjarna-
vopna væri órökvís sem viðleitni til
að stuðla að jafnvægi og öryggi þar
sem hún tæki ekkert tillit til að-
stæðna hveiju sinni. í öðm lagi hef
ég látið í það skína að hún væri
tímaskekkja þar sem allar raun-
hæfar tilraunir í átt til afvopnunar
hljóti að miða að því nú að fækka
kjamavopnum, en ekki að viðhalda
eða einfaldlega setja skorður við
núverandi birgðum. Þannig er meg-
inmunurinn á SALT-samningunum
frá 1972 og 1979 annars vegar og
INF-samningnum frá í fyrra hins
vegar sá, að hinir fyrri kváðu ein-
Jón Baldvin Hannibalsson
„Þeg-ar þess er gætt hve
ág'ætur árangur hefiir
náðst í afvopnunarmál-
um — og raunar al-
þjóðamálum almennt —
á undanförnu ári, ber
Islendingum tvímæla-
laust að leggja lið öllum
raunhæfum tillögum
sem stuðlað geta að
auknu öryggi í skjóli
minni vopnaviðbúnað-
ar. Frystingartillögur
allsherjarþingsins eru
því miður ekki í þeim
hópi.“
ungis á um takmarkanir við frekari
framleiðslu. Frystingartillögur nú
eru því a.m.k. tíu árum á eftir
tímanum.
Benda mætti á fleiri röksemdir:
— Einn markverðasti árangur
INF-samningsins er í því fólginn
að hann kveður á um „ósamsíða"
(asymmetrical) fækkun kjarna-
vopna. í þessu felst að Sovétmenn
fallast á að fækka hlutfallslega
miklu fleiri eldflaugum en ríki Atl-
antshafsbandalagsins og hafa menn
gert sér vonir um að sama regla
gæti gilt á öðrum sviðum þar sem
Sovétmenn njóta verulegra yfir-
burða, t.d. á sviði skammdrægra
kjarnavopna þar sem hlutföllin eru
um 15 á móti einum, Sovétmönnum
í vil. Frysting við núverandi aðstæð-
ur myndi gera þennan ávinning
INF-samningsins að engu og festa
yfirburði Sovétmanna í formi al-
þjóðasamkomulags.
— Frysting þess ójafnvægis sem
nú ríkir með tilliti til hvors tveggja
skammdrægra kjarnavopna og
langdrægra kjarnaflauga á landi,
Sovétmönnum í vil, myndi spilla
fyrir frekari samningum um raun-
hæfan niðurskurð, því sá aðilinn,
sem yfirburðanna nyti, myndi ekki
sjá sig knúinn til að láta þessa yfir-
burði af hendi.
— Samningar um frystingu
kjamavopna yrðu að fela í sér
ákvæði um strangt eftirlit með
framkvæmd slíkra samninga (ver-
ification). Hvorug ályktun allsheij-
arþingsins felur í sér neinar ábend-
ingar um hvemig standa ætti að
slíku eftirliti. Eins og menn vita,
hafa ráðstafanir varðandi eftirlit
verið veigamesti ásteytingarsteinn-
inn í þeim viðræðum er nú standa
yfir milli stórveldanna um 50% nið-
urskurð langdrægra kjamavopna.
Eftirlitsákvæði með frystingu yrðu
síst auðveldari viðureignar en þar
sem fækkun væri annars vegar.
Liggur því beint við að spyija hvort
menn vilji virkilega hvetja til þess
að stórveldin semji um eftirlit með
frystingu á sama tíma og samið er
um fækkun eða er hugmyndin
kannski að frysta fyrst og fækka
svo?
Af ofangreindu má ljóst vera að
ákvörðun mín sl. fimmtudag að
breyta atkvæðagagreiðslu um
frystingartillögur frá fyrra ári og
að sitja í þetta sinn hjá er að mínu
mati í fyllsta máta eðlileg og rétt-
mæt. Þegar þess er gætt hve ágæt-
ur árangur hefur náðst í afvopnun-
armálum — og raunar alþjóðamál-
um almennt — á undanfömu ári,
ber íslendingum tvímælalaust að
leggja lið öllum raunhæfum tillög-
um sem stuðlað geta að auknu ör-
yggi í skjóli minni vopnaviðbúnað-
ar. Fiystingartillögur allsheijar-
þingsins em því miður ekki í þeim
hópi.
Höfundur er utanríkisráðherrn.
Smávegis um höfundarrétt
eftirAtla Heimi
Sveinsson
Síðastliðið þriðjudagskvöld var
viðtal við Valgeir Guðjónsson, laga-
smið og poppara, á Stöð 2. Um-
ræðuefnið var höfundarréttarmál.
Ummæli Valgeirs, sem er formaður
FTT (Félags tónskálda og textahöf-
unda), þ.e. tónhöfunda á léttari
kantinum, — þóttu mér sum nokkuð
villandi.
Spurt var hvort réttarstaða tón-
höfunda væri góð hér á landi. Val-
geir kvað svo vera, og sagði að
ýmis mætir menn hefðu lagt þar
hönd á plóg. Hann nefndi engin
nöfn. I þessu sambandi finnst mér
smekkleysa að nefna ekki Jon Leifs
og Sigurð Reyni Pétursson, sem
unnu brautryðjendastarf á þessu
sviði. En kjölfystan var alltaf Tón-
skáldafélag íslands, en alvarlegu
tónskáldin gættu prýðilega réttinda
dægurlagahöfunda. Þessi stað-
reynd virðist vera feimnismál ýms-
um poppurum. Þeir hafa aldrei
þurft að lyfta litla fíngri til að öðl-
ast réttindi sín. Þar hafa hin alvar-
legu tónskáld haft forystuna, og
það er trúa mín að svo muni verða
í framtíðinni. Minnst var á höfund-
argreiðslur fyrir tónverk. Valgeir
Skáldsaga
eftir Guðmund
Björgfvinsson
„ÁSTIN sigrar - þessi gamli
djöfull“ nefinist skáldsaga efitir
Guðmund Björgvinsson, sem
komin er út hjá bókaútgáfúnni
Lífsmarki.
Í frétt frá útgefanda segir að
sagan fjalli ura ungan mann sem
fer til náms vestur um haf og
kynnist öðrum heimi, annarri þjóð
og ástinni í 'öllu sínu veldi.
Þetta er þriðja skáldsaga Guð-
mundar, hinar fyrri voru „Allt
meinhægt" og „Næturflug í sjö-
unda himni“.
ástin siarar-
þessi gamfi djöfull
goÓmundur björgvíntion
Kápa bókarinnar „Ástin sigrar -
þessi gamli djöfúll.
sagði undarlegt, að lagið Fatla fól
eftir Megas þætti ekki eins merki-
legt eins og Brennið þið vitar eftir
Pál Isólfsson. Það er greitt meira
höfundargjald fyrir Brennið þið vit-
ar heldur en Fatla fól, en þar með
er ekki lagt neitt listrænt mat á
þessi verk. Menn eru að reyna að
meta vinnu höfunda. Menn greiða
meira fyrir langt verk heldur en
stutt. Svo er einnig álitið að greiða
beri meira fyrir verk samið fyrir
stóra hljómsveit og kór, heldur en
fyrir verk sem samið er fyrir einn
gítar og söngrödd. Menn álíta að
það sé mikil vinna að semja tónlist
fyrir fjölda flytjenda, til þess þurfi
ákveðna kunnáttu og færni. Fyrir
það er verið að borga. Málið géríst
ennþá flóknara þegar farið er að
vinna með hugtök eins og strúktúr,
textúr, densitet, integrasjón og
metótík eða innviði, áferð, þéttleika,
samtvinnun og aðferð. Og það er
gert. Víðtækt alþjóðasamkomulag
hefur tekist um kerfi sem er sam-
bland af uppmælingu og bónus. En
það er flókið mál að útskýra þessi
hugtök í hvaða starfí sem er.
Valgeir var spurður hvort léttir
tónhöfundar sætu við sama borð
og hinir alvarlegu. Hann vék sér
undan að svara. En svarið er já,
Ef ég sem júróvísjónlag fæ ég
greitt eftir sama Iaunaskala og
Valgeir, og ef hann semur flautu-
konsert fær hann greitt fyrir hann
eins og ég. Það er aðeins verkið
sjálft sem gildir.
Við Valgeir höfum báðir samið
söngleiki sem sýndir hafa verið hjá
Atli Heimir Sveinsson
„Þessi staðreynd virðist
vera feimnismál ýms-
um poppurum. Þeir
hafa aldrei þurflt að
lyflta litla fingri til að
öðlast réttindi sín. Þar
hafa hin alvarlegfu tón-
skáld haflt forystuna,
og það er trúa mín að
svo muni verða í fram-
tíðinni.“
Leikfélagi Reykjavíkur. Lögin í báð-
um þessum söngleikjum eru í sama
gjaldflokki. Valgeir þarf aðeins að
greiða útsetjara af sínum hlut, því
hann setti ekki út lögin sjálfur, en
ég get útsett mína músík sjálfur.
Við sitjum við sama borð.
Eins má segja Valgeiri og félög-
um hans til huggunar að júróvísjón-
lag númer sextán er í sama gjald-
flokki og lag númer eitt. En lag
númer eitt er oftar spilað og gefur
þess vegna höfundi sínum meiri
tekjur en hitt.
Gjaldskrá STEFs er í endurskoð-
un núna. Því verki væri lokið ef
FTT-menn hefðu sýnt einhvem
áhuga. Valgeir segir að málið sé
„viðkvæmt" og mönnum „hitni í
hamsi“. Þetta á kannski við um
félaga Valgeirs, en ekki okkur hin
alvarlegri tónskáld. Við ræðum
þessi mál á faglegan hátt af þekk-
ingu og kunnáttu. í Tónskáldafé-
laginu hafa nær allir félagar há-
skólapróf í faginu eða jafngildi þess.
Þessu er öðruvísi varið með hina
léttu.
Mér finnst vanþekking sú, sem
Iýsir sér í ummælum Valgeirs í fyrr-
nefndu viðtali, nokkuð alvarleg.
Hann á þó að heita forystumaður
lagahöfunda. En úr þessari van-
þekkingu má bæta, og það mjög
bráðlega. Valgeir sagðist vera að
fara á alþjóðlegt höfundarréttar-
þing í Argentínu. Hann nefndi ekki
að hann fer ekki einn. Undirritaður
verður aðalfulltrúi íslenskra tón-
höfunda á þessu þingi, og svo
mætir Eiríkur Tómasson, hæsta-
réttarlögmaður og framkvæmda-
stjóri STEFs. Það væri kjörið að
nota tímann til að kenna Valgeiri
upphafið á stafrófi höfundarréttar-
ins. Við hefðum sennilega báðir
gott af þessu: Ég að kenna honum,
hann að læra af mér.