Morgunblaðið - 29.11.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1988
Hinrik Bjarnason og Bjarni Hinriksson.
Við hátíð skulum halda
þó lögin séu í flestum tilvikum vel-
kunn.
Þessir textar Hinriks Bjamason-
ar eru e.t.v. ekki djúpur skáldskap-
ur, en þeir em lipurlega gerðir og
falla undantekningarlaust vel að
lögunum. Höfundur hefur sýnilega
reynt að fylgja andblæ uppmnalegs
lags og ljóðs og tekist það allvel,
enda í flestum tilvikum um þýðing-
ar að ræða, þó nokkrir séu frum-
samdir. Höfundur gerir nokkra
grein fyrir hverju lagi fyrir sig og
em slík vinnubrögð til fyrirmyndar.
Fæst þessara laga höfðu átt íslensk-
an texta áður með undantekningum
þó. Þannig yrkir Hinrik um „Heið-
urskóng" við lag úr „Piae Cantion-
es“ sem lengi hefur verið sungið
við „Bjart er yfir Betlehem".
Við sem nú undirbúum jól og
aðventu og emm sífellt á höttunum
eftir nýju efni, fögnum þessari bók.
Hún er kærkomin viðbót í jóla-
söngvasafnið.
Það er sonur Hinriks Bjamason-
ar, Bjami Hinriksson, sem hefur
myndskreytt bókina og sýnist mér
þar fara saman listrænt handbragð
blandað hæfilegri glettni.
Um tónsetningu og nótnaskrift
sá Jón Kristinn Cortes.
________Bækur_______________
Egill Friðleifsson
Útgefandi: Vaka-Helgafell.
Textar: Hinrik Bjarnason. ,
Myndir: Bjarni Hinriksson.
Ifyrir um ári sendi Váka-Helga-
fell frá sér bók sem heldur hefur
verið hljótt um. Ber hún titilinn
„Við hátíð skulum halda“ og hefur
að geyma 30 jólasöngva með nót-
um. Þar sem nú líður óðum að þeim
tíma að skólar, söfnuðir og félaga-
samtök fara að huga að komandi
hátíð, jólum og aðventu, er rétt að
vekja athygli á þessari bók. Þar er
að fínna jót'a- og aðventulög úr
ýmsum áttum og frá ýmsum tímum
eðá allt frá miðöldum til okkar
daga. Mörg þeirra eru ættuð frá
Englandi en kóma'raunar víða að.
Það er Hinrik Bjamason sem orkt
hefur alla textana en hann hefur
fengist við textagerð um áratuga
skeið. Sumir þeirra hafa verið á
hvers manns vörum um árabil og
nægir þar að nefna t.d. „Snæfínnur
snjókarl" og „Jólasvéinninn kemur
í kvöld". En þama er einnig að fínna
texta sem ég hef aldrei séð áður
Esjan blaktir við hún
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Steinar Jóhannsson: LÝSINGAR-
HÁTTUR NÚTÍÐAR. Myndir:
Nína Magnúsdóttir. Skákprent
1988.
Steinar Jóhannsson er ungur
höfundur sem birt hefúr verk í
skólablöðum, en kveður sér nú
hljóðs með ljóðakveri sem hann
nefnir Lýsingarhátt nútíðar. Steinar
er aftur á móti spar á fyrmefndan
hátt nema í ljóðinu Laugardagsnótt
þar sem hann kemur nokkrum sinn-
um fyrir: „Tónlistin þagnandi/ ljós-
in kviknandi/ fólkið streymandi/
út á götuna." Þetta fólk er líka
„Leitandi/ haldandi/ kyssandi“ og
skyldi engan undra því að: „Nóttin
brennur/ hjörtun siá svo ört.“
Steinar tjáir sig í stuttum setn-
ingum, hnitmiðuðum ljóðlínum.
Dæmi um þetta eru ljóðin íslenskt
landslag, Kvöld, Símastaur í eld-
spýtustokk, Svefn, Nostalgía og
Vetur. Það á vel við hann að tala
í símskeytastfl og er vissulega ágæt
æfíng fyrir ungan höfund. í fyrr-
nefndum Ijóðum er margt vel orðað
og lýsir viðleitni til að glíma óhikað
við yfírborð daganna og líka það
sem inni býr. Þess er þö gætt að
afhjúpa ekki að marki viðkvæmar
tilfínningar, láta sjá í kvikuna eins
og svo oft gerist hjá ungum skáld-
um. Líf orðanna, átök málsins eru
eftirsóttari yrkisefni.
Eins og að líkum lætur örlar á
kaldhæðni í þessum ljóðum sem
ekki vilja láta svo margt uppi um
tilfínningar.
Nokkrar raunsæislegar hvers-
dagsmyndir koma fyrír og eru sum-
ar skemmtilegar og óvæntar eins
og eftirfarandi:
Hrörlegur skúr
Það er bjart í veðri
þennan annars kalda dag í nóvember
Við ræðum ferð til Tælands
og Esjan blaktir við hún
handan verksmiðjuþakanna
Að standa álengdar
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Gegnum ljóðmúrinn — safn ljóða
á 20. öld — Ingi Bogi Bogason,
Sigurður Svavarsson og Vigdís
Grímsdóttir sáu um útgáfúna.
Mál og menning 1987.
Það hefur komið í minn hlut að
rýna ljóðasafn þetta, sem kom út í
fyrra. Þá renndi ég augum yfir það
og samgladdist íslenskukennurum
í efstu bekkjum grunnskóla að eiga
nú kost á slíkri sýnisbók um
íslenska nútímaljóðlist. Gildir einu
þótt tekið sé fram í formála að
safnið sé ætlað framhaldsskólanem-
endum.
I formála segir einnig að safninu
sé ætlað að sýna framhaldsskóla-
nemendum þær víðáttur sem blöstu
við eftir að íslensk ljóðskáld höfðu
endanlega brotist gegnum ljóðmúr-
inn um miðja þessa öld.“
Það er ánægjuiegt að lesa að-
fararorðin og komast að raun um
hvað vakti fyrir veljendum. Aðferð
þeirra ber líka vott um góða þekk-
ingu á nútímaljóðlist og þroskaferli
hennar. Þeir eru hógværir gagnvart
kennurum og nemendum. Gera
enga tilraun í þá vísu að koma eig-
in skýringum á framfæri né líta
yfir öxl þeirra er sinna bókmennta-
kennslu — og rugla þannig suma
þeirra í ríminu með afskiptasemi.
Ljóðunum er skipað saman með
þeirra aðgreiningu að vísuorð eitt
eða fleiri úr einhvetju ljóðanna eru
eins konar mottó. Sem dæmi má
taka: „Myndu ljóð ljóða fljúga mér
af vörum“, „vá býr í lofti“, „hugsan-
ir okkar fuglar“. Trúlega sýnist
veljendum sem tilfinningalegt sam-
ræmi, ásamt öðru því er gerir ljóð
skyld, sé hér um margt ljóst. En
sú fijálsa aðferð er þeir beita leiðir
af sér að hver og einn getur fundið
til og uppgötvað án afskipta velj-
enda. Að standa þannig álengdar
gagnvart nemendum og kennurum,
þegar um ljóðlist er að ræða, er í
raun stórkostlegt. Það gerir tvennt
í senn; að auka áhuga og skapa
gagnkvæmt traust.
Almennt hefur það eitt að ljóða-
söfn séu ætluð til kennslu þótt
trygging fyrir því að vandvirkni sé
gætt í vali ljóða. Það er eins og
lesendur vilji vita meira um hug-
verk höfundar en hann hafí ort
nokkur ljóð, ef hann er kominn í
ljóðasafn með þekktum, viður-
kenndum skáldum.
Eg hef verið vantrúuð á að slíkir
höfundar eigi þangað erindi. Hér
eru nokkur ljóð eftir höfunda sem
hafa ekki sent frá sér ljóðabók.
Eftir lestur þeirra ljóða þykir
mér þau sóma sér vel í safninu og
sýna góðan vitnisburð. Birti hér ljóð
sem mér finnst sanna það:
Steinar Jóhannsson
Eftirmiðdagskaffíð nefnist þetta
ljóð.
Myndskreytingar Nínu Magnús-
dóttur falla vel að efni bókarinnar
og kápa Andra Lindbergs gefur
henni skemmtilegan, óhátíðlegan
blæ.
í teoríu og praxis
Ef þú vildir elska mig
skyldi ég segja þér sögur
lesa þér ljóð og syngja fyrir þig
segja þér frá öllu
sem ég veit og skil
grípa glóandi hlustum
gullkomin sem hryndu af vörum þínum
þar til ég yrði svo þreytt
að ég gæti ekki
hugsað meir
þá skyldi ég þvo af þér
strauja og pressa
ala þér böm
fæða þau og klæða
skúra og elda og baka
fyrir þig
þar til ég yrði svo þreytt
að ég gæti ekki
elskað meir
Sonja B. Jónsdóttir, 1987
Prósaljóð eru nokkur í safninu
og fínnst mér þau stinga lítið eitt
í stúf við annað, þar sem epik þeirra
er úthverfari og viðkvæmari en
annarra ljóða. Sennilega má deila
um hvort sum þeirra eru ekki lýrísk-
ar smásögur.
Veljendur leita víða fanga og
leiðast ekki út í að birta óskiljanleg
fjarstæðukennd samsöfn orða. Þó
örlar aðeins á þeim ungæðishætti
er þeir birta ljóð eftir Gyrði Elías-
son. Ég veit að skáldið hefur sent
frá sér ljóð sem snerta tilfinningar
í mannlegum samskiptum og er ein-
mitt skyggn í þeim efnum. Af
hveiju þá þessi ljóð?
Það er sjálfsagt að kynna alla
ljóðagerð fyrir nemendum eftir að
þeir eru komnir í efstu bekki grunn-
skóla og lengra, en það á ekki allt
heima í ljóðavali.
Þrátt fyrir þetta eru veljendur
ekki fremur að stíga í vænginn við
ljóð yngri skálda en eldri. Fyrir
þeim vakir það eitt að vera mark-
miðum sínum trúir. Hér getur að
líta ljóð eftir Jóhann Siguijónsson,
Sigurð Nordal, Huldu, Jóhann Jóns-
son og fleiri, sem að mörgu leyti
lögðu grundvöllinn að múrbrotinu.
En ég sakna þess að skáld eins og
Njörður Njarðvík, Ingimar Erlend-
ur, Hjörtur Pálsson og Þorri Jó-
hannsson skuli ekki hafa vakið at-
hygli veljenda. Þau hefðu sannar-
lega átt það skilið. Meðal annarra
orða: Ljóðabók Jóhanns Hjálmars-
sonar heitir Myndin af langafa.
Mér þykir gaman að lesa þetta
safn og gleðst yfír því að nemendur
fá í hendur svo víðtæka kennslubók
um íslenska núutímaljóðlist. Hún
er kjörin fyrir nemendur í efri
bekkjum grunnskóla — ég sé ekki
hvar þeir geta fengið betra yfirlit
yfír ljóðlist samtímans en hér.
Aldargömul ferðasaga
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
John Coles: íslandsferð. Með
kafla um Oskju efltir Delmar
Morgan. Gísli Ólafsson íslenskaði.
Bokaútgáfan Hildur, Reykjavík.
1988, 204 bls.
Bók þessi er endurprentun á fyrri
útgáfu (óársett) og segir í henni frá
ferð þriggja Englendinga um ísland
sumarið 1881. Upphaflega birtist
þessi ferðasaga á ensku árið 1882
undir heitinu Summer Travelling
in Iceland og fylgdi henni þá ensk
þýðing höfundarins á Bandamanna-
sögu, Þórðar sögu hreðu og Hrafn-
kels sögu Freysgoða. Að öðru leyti
hugsaði höfundur sér rit sitt sem
kynningarrit fyrir væntanlega ferða-
langa. I því skyni fylgdu ýmsar hag-
nýtar leiðbeiningar í viðbæti, sem
hér er sleppt (eins og auðvitað forn-
sögunum).
Þeir félagar fóru ríðandi úr
Reykjavík austur um sveitir, norður
yfír Sprengisand, vestur í Vatnsdal
og þaðan yfír Stórasand, Arnar-
vatnsheiði, Kaldadal og um Þingvöll
til Reykjavíkur. Alls tók ferðin um
mánuð. í Reykjavík stönsuðu þeir
nánast ekkert. Meðan þeir voru í
Þingeyjarsýslu brá einn þeirra sér
ásamt fylgdarmanni til Öskju og rit-
aði um það stuttan kafla í bókina.
Ferðasaga þessi er lipurlega skrif-
uð, hlýleg og þægileg aflestrar og
oft er að finna skemmtilegar lýsingT
ar á því sem fyrir bar ba:ði í
mannlífí og umhverfi. Ritið er J)ó
bersýnilega hvorki hugsað sem leíð-
arlýsing né fræðirit. Víða gætir óná-
kvæmni og missagna, sem voilégt
er, en höfundur er þó ýkjulais og
umtalsgóður í frásögn sinni.
Allmargar myndir eru í bókinni,
sem höfundur hefur gert eða látið
gera eftir teikningum sínum í/ferð-
inni. Eru sumar þeirra pýsna
skemmtilegar. Þá fylgir eftiijmynd
af íslandskorti Björns Gunnlaugs-
sonar og er þar merkt leið ferðálang-
anna.
Þýðing Gísla Ólafssonar er lipur
og misfellulaus að því mér virðist.
Gisli Jónsson
Þá skyldi það síst gleymast að í
upphafí bókar hefur Haraldur Sig-
urðsson ritað greinargóðan inngang
(10 bls.) og eykur það gildi bókarinn-
ar verulega. Segir hann þar deili á
þeim ferðafélögum, rekur tildrög
ferðar og lýsir ferðinni í stærstu
dráttum og skýrir það sem helst er
skýringar þörf. Einnig gerir Harald-
ur eins konar úttekt á ritverki þessu
Og fer best á því að láta hann hafa
síðasta orðið:
„Ferðabók Coles er ekki í flokki
meiri háttar lýsinga af landi og þjóð,
sem útlendir menn hafa ritað að lok-
inni íslandsför, en hún er mörgum
þeirra geðugri og látlausari. Höfund-
ur bókarinner er blessunarlega alls-
gáður í frásögn sinni og óhaldinn
af hleypidómum, sem lengi hafa leg-
ið í landi hjá sumum nágrönnum
okkar. Hann er líka að mestu leyti
laus við rómantíska glýju og þá
steigurlátu vorkunnsemi, sem stund-
um grípur útlendinga, þegar þeir
rita um ísland. Fólkið, sem hann
kynnist, er ósköp hversdagslegt, upp
og ofan eins og gengur og gerist,
en engir furðufuglar. Flest er það
greiðugt og viðmótsgott, en fátækt
og einangrun í harðbýlu landi hefur
skorið því helzti þröngan stakk.“