Morgunblaðið - 29.11.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1988
Fæðast þyngstu börn í
heimi í Færeyjum?
Asperín betra en lýsi?
Harald S. Hansen, lektor, sem
starfar við rannsóknir á prosta-
glandinum (fitusýruhormónar)
við lyfjafræðiháskólann í Dan-
mörku. Viðtalið tók Ólafur Sig-
urðsson, matvæiafræðingur.
Nýlega hefur verið greint frá því
að færeyskar konur eigi líklega ein
þyngstu böm í heimi. Einnig er
meðgöngutími þeirra um viku lengri
en annarra og þarf oftar að fram-
kalla fæðingu hjá færeyskum kon-
um en dönskum. Færeyskir og
danskir vísindamenn hafa verið að
kanna hvaða orsakir geti legið hér
að baki. Fylgst var með konu sem
átti fimm böm, sem öll voru vel
yfir meðalþyngd. I ljós kom að fisk-
meti var oft á borðum fjölskyldunn-
ar og hafði umrædd kona borðað
sérlega mikið af grindhvalaspiki á
meðan hún gekk með bömin.
Rannsóknamennimir töldu að
þar sem tiltekin „prostaglandin"
valdi því að fæðing getur hafist,
geti önnur „prostaglandin“ sem
myndast úr omega-3-fitusýmm
verkað öfugt og tafið fyrir fæðing-
unni, sem veldur því að bömin fæð-
ast þyngri en ella.
Að vísu er þetta aðeins kenning,
sem byggir á líkum, en hvort mikil
neysla sjávardýrafitu orsaki lengri
meðgöngutíma hefur ekki tekist að
sýna fram á.
Til að forvitnast meira um áhrif
fitusýruhormóna og hvort ýmsar
kenningar um hollustu lýsis eða
óhollustu vegna ofneyslu plöntuolíu
eigi við rök að styðjast fór undirrit-
aður á fund eins helsta sérfræðings
Dana á þessu sviði Haralds S. Han-
sens lektors. Hansen starfar við
lyfjafræðiháskólann í Kaupmanna-
höfn við rannsóknir á fítusýmhorm-
ónum. Var hann nýkominn af ráð-
stefnu þar sem hann hélt fyrirlestur
ásamt landa sínum Jöm Dyerberg,
sem er sá sami og uppgötvaði að
Grænlendingar fengu ekki hjarta-
og æðasjúkdóma vegna mikillar
neyslu fiskfitu. Er vart skrifað um
fæðufitu í erlendum fræðiritum án
þess að vitnað sé í Jöm Dyerberg
og samstarfsmenn hans.
Hvernig er samspili fiskfitu
og plöntuolíu háttað? Minnkar
síður áhrif á það hvers konar horm-
ónar myndast í lok efnaferlisins.
Einnig skiptir magn títunnar miklu
máli.
I plöntuolíum er um að ræða
línólfitusýruna, en aðeins hluti
hennar breytist í arakídonfitusým,
sem talin er geta valdið neikvæðum
áhrifum í miklu magni þó ekki hafi
tekist að sýna fram á slíkt svo
óyggjandi sé við eðlilegar aðstæð-
ur. Ég þekki ekki til rannsókna á
Hverjir eru svo þinir helstu lestir ?“ Frá vinstri til hægri: Danskur blaðamaður BT, Harald Hansen,
Jöm Dyerberg og blaðamaður Morgunblaðsins.
mikil neysla plöntuolíu jákvæð
áhrif fiskfitunnar?
Kenningar um að svo verið
byggjast á því að hægt sé að hafa
áhrif á tiltekið efnaferli í líkaman-
um þar sem fæðufitan umbreytist
í fítusýruhormóna. Breytingar á
fæðuvenjum geta haft áhrif á fram-
boð mismunandi fitusýra i líkaman-
um en ýmsir aðrir þættir hafa ekki
ISLENSKU
ALMANOKIN
1989
ISLAND
JANUAR

fólki sem hafa sýnt fram á að þú
þurfir að takmarka neyslu plöntu-
olíu til að fá fram betri áhrif við
neyslu fískfitu.
Þær gætu verið til en mér er
ekki kunnugt um þær.
Byggjast þá kenningar um að
neysla þessara ólíku fitutegunda
geti hafit andstæð áhrif, ein-
göngu á því hvað gerist i ein-
hveiju efiiaferli en ekki hvað er
að gerast í raun?
Því er haldið fram að omega-3-
fitusýrur vinni gegn omega-6 úr
plöntuolíum en það hefur ekki tek-
ist að sýna fram á þetta nema á
efnafræðistofunni. Þetta eru tilgát-
ur. Það er allt annað mál að fram-
kvæma nákvæma rannsókn á fólki.
Þó svo að það hafi tekist að ein-
angra jákvæða fitusýruhormóna úr
fískifítu úr meltingarvegi, á eftir
að sýna að þeir mynduðust ekki
einungis í meltingarveginum vegna
tilraunafæðisins, sem inniheldur
mikið af fítusýrum af omega-3-
gerð.
Ýmsar tilraunir benda einnig til
hins gagnstæða. Til dæmis var
framkvæmd tilraun þar sem mjög
mikið magn línólfitusýru í fæði
lækkaði í raun magn arakídonfítu-
sýrunnar, sem á að vera forveri
fyrir neikvæða fitusýruhormóna.
Aðrar tilraunir hafa bent til þess
að plöntuolíur með línólfitusýru
geti lækkað þromboxan í blóði, sem
mundi þá einnig vera í mótsögn við
þessar kenningar.
Hvað þá með kenningar um
að lýsi geti minnkað samloðun
blóðflagna og þannig unnið gegn
æðakölkun?
Norrænu næringarfræðiráðstefhunni sem haldin var í Odense. Har-
ald Hansen til vinstri og Jörn Dyerberg til hægri.
er alltof lítil fiskfita til að geta
haft áhrif. Japanskir fiskimenn hafa
t.d. öll einkennin, þ.e. lengri blæð-
ingartími, minni samloðun blóð-
flagna, minna af þríglyseríðum og
lítið minna af kólesteróli en jap-
anskir bændur. En þeir fá líka mjög
mikið af omega-3-fitusýrum úr alls-
kyns fískmeti.
Það vantar rannsóknir á fólki og
að gera beinar mælinga á ýmsum
líffræðilegum þáttum við nákvæm-
ar aðstæður. Jörn Dyerberg hefur
tjáð mér að Bandaríkjamenn séu
að hefja þess háttar rannsóknir á
næstunni. Fyrr en niðurstöður
slíkra rannsókna liggja fyrir geta
læknar eða heilbrigðisyfirvöld vart
mælt með því að taka inn lýsi. Þetta
er mjög aðlaðandi kenning að lýsi
hafi svona góð áhrif en niðurstöður
eru einnig til um hið gagnstæða.
Til dæmis borða norskir sjómenn
við Lofoten um 100 grömm af fiski
á dag, mest þorsk, en samt hafa
þeir hærri dánartíðni vegna hjarta-
og æðasjúkdóma en norskir bænd-
Harald Hansen á sóknastofiu
sinni í Háskólanum í Kaup-
mannahöfn.
Þær eru réttar, en það þarf tölu-
vert magn af lýsi til þess. Hin
þekkta hollenska rannsókn, sem tók
tuttugu ár og sýndi að fískneysla
minnkaði dánartíðni vegna hjarta-
sjúkdóma fellur vart inn í umræð-
una um hollustu fiskfítu þar sem
aðeins 30 grömm af fiski á dag
áttu að hafa marktæk áhrif. Þetta
Svo megum við ekki gleyma því
að ýmsar tilraunir hafa verið gerðar
á fólki með lýsisbelgjum, en fólk á
mjög auðvelt með að finna lykt eða
bragð af lýsinu sem gæti þá gert
niðurstöðurnar ómarktækar að ein-
hveiju leyti.
Hvert er þitt álit á því sem
Jörn Dyerberg hefur sagt um
lýsið, að það geti verið hættulegt
vegfna of mikils magns A- og
D-vítamína og að betra sé að
taka belgi með einhverskonar
lýsisþykkni í? _Nú þekkist ekki
þessi eitrun á Islandi þó að um
helmingur landsmanna taki lýsi
á hveijum morgni.
Það má vera, en heilbrigðisyfír-
völd munu ekki koma til með að
hvetja til lýsisneyslu. Miklu frekar
yrðu lýsisbelgir eða þykkni í belgj-
um fyrir valinu þar sem slíkt inni-
heldur lítið af fítuleysanlegum
vítamínum, sem geta safnast í
líkamanum. Það verður erfitt að fá
heilbrigðisyfirvöld til að hvetja til
lýsisneyslu þó svo að það takist að
sýna fram á ótvíræða kosti þess.
Og jafnvel þá á eftir að sýna að
lýsið geti haft meiri eða svipuð
áhrif og asperín í litlum skömmtum.
Jafnframt er asperín miklu ódýrara
og auðveldara að taka inn.
Eftir að hafa lokið myndatöku,
skipst á greinum og kveðjum með
tilheyrandi kveðjums til kolleganna
á íslandi gat ég ekki varist þeirri
hugsun á leiðinni út: „Hvað skyldi
vera sagt við þessu heima?“
Athugasemd frá Iðju-
Góö landkynning til vina
og ættingja heima og erlendis.
þjálfafélagi Islands
Iðjuþjálfafélag íslands vill leið-
rétta þann misskilning sem kom
fram í grein í Morgunblaðinu 25.
nóvember 1988. Þar er starfsemi
vinnustofu geðdeildar Borgarspítal-
ans lýst sem iðjuþjálfun. Þar er
enginn iðjuþjálfí starfandi og þar
af leiðandi engin iðjuþjálfun.
Starfsheitið iðjuþjálfi (og þar
með iðjuþjálfun) er lögvemdað.
Iðjuþjálfar hafa stundað nám við
erlenda háskóla í 3 til 4 ár. Stéttin
er ennþá fámenn og annar engan
veginn eftirspum. Þess vegna em
mörg dæmi þess að fólk með aðra
menntun sé ráðið í stöður iðjuþjálfa.
Þar sem starfsheitið iðjuþjálfi er
lögvemdað, eins og áður segir,
mótmælum við því kröftuglega að
um iðjuþjálfun sé að ræða á vinnu-
stofu geðdeildar Borgarspítalans.
Við efumst ekki um að starfsemi
vinnustofunnar hafi meðferðarlegt
gildi fyrir skjólstæðinga deildarinn-
ar. En við ftrekum enn að hér er
ekki um iðjuþjálfun að ræða.
Fyrir hönd Iðjuþjálfafélags
íslands,
Elín Ebba Ásmundsdóttir
yfiriðjuþjálfi á geðdeild
Landspítalans.