Morgunblaðið - 29.11.1988, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1988
55
Galdranornir
og galdramál
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Wolfgang Behringer (Heraus-
geber): Hexen und Hexenproz-
esse in Deutschland. Deutscher
Taschenbuch Verlag — dtv Doku-
mente, Originalausgabe 1988.
Hugtakið „nornin" vakti ótta og
hrylling á sínum tíma. Óttinn hefur
fylgt mannkyninu frá upphafi vega.
Ottinn við dulin og ódulin öfl er
mikil staðreynd í sögu mannkyns-
ins, sívirk á öllum öldum. Á hverjum
tíma telja menn ástæðuna til óttans
reista á staðreyndum. Dulin öfl
voru og eru mönnum staðreynd,
engu síður en veraldleg öfl. Óttinn
við nomina var mönnum á 15., 16.
og 17. öld reist á vissu þeirra tíma
um samband nomarinnar við djöful-
inn. Svarti galdur var þaðan mnn-
inn eins og menn vissu þá, vann
djöfullinn að því að brjóta niður
samfélög mannanna og þær stofn-
anir og .hugmyndir sem mótuðu
þessa heimaj samkvæmt vilja Guðs
almáttugs. Á þessum öldum þegar
galdrafárið geisaði var þetta stað-
reynd, af þessu spruttu ákveðin við-
brögð til varnar mannheimum, þessi
viðbrögð voru mjög mismunandi,
oftast bundin vissum hémðum og
umdæmum, þar sem áhrifamenn
vom veikastir fyrir áhrifum galdra-
óttans. Það er fjarri öllu lagi að
telja að galdrafárið hafi tröllriðið
Vesturlöndum almennt. Þetta var í
rauninni takmarkað við viss land-
svæði eins og áður segir og þótt
djöfullinn og nornimar væm öllum
staðreynd var almennara að óttinn
við þessi fyrirbrigði yrði ekki það
magnaður að hann brytist fram í
ofsóknarherferðum gegn galdra-
nomum. Fyrr á öldum höfðu ýmsir
guðfræðingar og klerkar afneitað
tilvem galdranoma og talið galdra-
trúna trúvillu, alþýðlega hjátrú og
hindurvitni og þessi skoðun mótaði
afstöðu Jeúíta til galdra síðar, sem
varð m.a. til þess að minna bar á
galdraofsóknum í kaþólskum sið en
meðal mótmælenda.
Ástæðan fyrir auknum afskipt-
um ríkisvalds og kirkju á 16. og
17. öld af göldmm var m.a. aukin
afskipti ríkisvaldsins af þegnunum,
stöðlunarstefna og aukin ríkisaf-
skipti, siðaskiptatímamir mögnuðu
upp meiri afskipti af trúarlífí þegn-
anna og allt, sem telja mátti til frá-
vika frá réttri hegðun og mati, var
vafasamt. Galdrakukl hafði við-
gengist frá alda öðli en nú var þetta
alþýðlega kukl blásið upp sem stór-
hættulegt frávik frá kennisetning-
um kirkjunnar. Djöflafræðin varð
áhrifamikil meðal sumra lærðra
manna og útmálun djöflafræðinnar
á eðli og aðferðum djöfulsins í stíl
fræðilegra umfjöllunar jók ekki lítið
á hýsteríuna. Þessar útmálanir vom
í stíl við rannsóknir og útlistanir
þeirrar tíðar vísindahyggju og rann-
sókna á ýmsum fyrirbærum náttúr-
unnar. Álkemían var alltaf blandin
magíunni og eðlismunir þeirra
fræða og alþýðlegs kukls var eng-
inn. Páll Bjömsson í Selárdal, ein-
hver andríkasti klerkur landsins á
sinni tíð, stundaði djöflafræði og
stóð fyrir galdraofsóknum um leið
og hann ritaði lærðar greinar í
frönsk og ensk vísindatímarit á 17.
öld. Afstaða Brynjólfs biskups
Sveinssonar til galdrafársins var
skyldari skoðun kirkjunnar á fyrri
öldum, að þetta væri alþýðlegt kukl,
meinlítið eða meinlaust mgl hjátrú-
arfulls almúga.
Galdraofsóknir hér á landi vom
sérstæðar og skám sig skarpt frá
galdraofsóknarmunstri Evrópu-
landanna að því leyti að hér var
ekki um nornaofsóknir að ræða, svo
til öll fómarlömb ofsóknanna vom
karlmenn, en slíkt var undantekn-
ing annars staðar.
í þessu riti er fjallað um afstöðu
þýskra þjóða til galdra og þær
breytingar sem virðast vera á með-
vitund þjóðanna á siðari hluta 16.
aldar til fyrirbrigðisins. Það kom
margt til, versnandi veðrátta (Litla
ísöldin), aukin dýrtíð og allskonar
byrðar sem lögðust með ofurþunga
á forörmuð landbúnaðarsamfélög.
Það var ekki óeðlilegt að kenna
ískyggilegum öflum um orsakimar
fyrir hallæmm og slysum. Dýrtíðin
jókst stómm á 16. öld í Evrópu og
fólksfjöldinn hafði aukist undan-
farnar aldir svo að landþrengsli
urðu víða mikil. Landbúnaðarfram-
leiðslan dugði ekki þegar illa áraði,
því fylgdi hungur og mannfellir,
nema í tveimur ríkjum Evrópu, sem
vom Holland og England. I báðum
þessum ríkjum var galdrafárið í
lágmarki borið saman við þau ríki
þar sem hungrið svarf hvað harðast
að. Mismunur á kjömm þeirra sem
„höfðu“ og þeirra sem „ekki höfðu"
jókst á nýöld eins og flakkarahjarð-
irnar um Mið-Evrópu og víðar votta.
Á þessum öldum fer lénsskipulag
miðalda hnignandi, tengsl þeirra
sem áttu jarðirnar við leiguliða og
hjáleigubændur og sem fóra áður
jafnframt með dómsvaldið í hémð-
unum, rofna að nokkm og „valdið"
verður ópersónulegra, ríkisvald,
sem stjórnskipaðir umboðsmenn
sinna á hveijum stað. Margvíslegar
ástæður ollu þeim breytingum sem
urðu á méðvitundinni, ekki síst trú-
arlegar. Þótt efnahagslegar orsakir
hefðu sitt að segja, þá var heims-
myndin í flestra augum mótuð af
yfirskilvitlegum forsendum.
í þessari bók er dregin upp mynd
af galdrafárinu í Þýskalandi á 16.
og 17. öld. Öld eftir samtíma
skilríkjum og öðmm heimildum.
Óttinn við nornirnar virðist hafa
verið ekki minni en við Tyrkjann,
sem þá var ógnvaldur Evrópu. Bók-
in skiptist í sjö kafla. Fyrsti kaflinn
fjallar um kristna og magíska
heimsmynd, annar um fyrstu
galdraofsóknirnar á Þýskalandi og
andstöðuna við Rannsóknarréttinn,
þriðji um merkjanlegar breytingar
á heimsmynd og meðvitund, fjórði
um hápunk't ofsóknanna frá 1585-
1630, fimmti um aðferðir sem
tíðkaðar vom við réttarhöldin yfir
nomunum, sjötti um gagnrýnendur
ofsóknanna og dvínandi ótta við
djöfulinn og nomimar og loks sá
sjöundi um rationalismann einkum
á 18. öld.
Heimildjmar em prentaðar staf-
rétt. Samtíniaheimildir em alls 286.
Æskulýðsfylking Alþýðubandalagsins:
Afstaða utanríkis-
ráðherra fordæmd
„ÆSKULYÐSFYLKING Alþýðu-
bandalagsins fordæmir þá
skammarlegu afstöðu utanríkis-
ráðherra sem fram kom á Alls-
heijarþingi Sameinuðu þjóðanna
er íslendingar sátu hjá í at-
kvæðagreiðslu um vanþóknun á
framkomu ísraelska stjórnvalda
við Palestínuþjóðina.“ Svo segir
í ályktun sem stjórn Æskulýðs-
fylkingarinnar samþykkti á
fimdi sínum 10. nóvember sl.
í ályktuninni segir einnig: „Með
þessari afstöðu fylkja íslendingar
sér með Bandaríkjamönnum og
taglhnýtingum þeirra gegn öllum
lýðræðiselskandi ríkjum heims.
Æskulýðsfylking Alþýðubanda-
lagsins krefst þess að ríkisstjómin
breyti tafarlaust afstöðu íslands til
þessa máls og af hálfu íslenskra
stjómvalda verði þegar þegar í stað
viðurkenndur sjálfsákvörðunarrétt-
ur Palestínumanna í eigin landi."
FERSKT OG TÆRT, SYKURLAUST FRESCA
'■
Okkarlandsþekkta víkingaskip er hlaðið
gómsætum réttum þannig að allir finna
eitthvað Ijúffengt við sitt hæfi fyrir jólin.
Þegar þú borðar af víkingaskipinu,
þá stjórnar ÞÚ þjónustuhraðanum.
Jólahlaðborðið samanstendur af eftirtöldum réttum:
Hreindýrapaté, graflambi, síldarsalati, kryddsíld eða
marineraðri síld, blönduðu sjávarréttapatéi, sjávar-
réttum í hlaupi eða súrsætum rækjum, marineruð-
um hörpudisk, ostafylltum silungsflökum, reyksoðn-
um laxi, gröfnum silungi, reyktum laxi, hrein-
dýrabuffi, heitu og köldu hangikjöti, jafningi og
hvítum kartöflum, heitu grænmeti, heitum sjávar-
rétt í hvítvínssósu, eplaköku, hrísgrjónabúðing,
laufabrauði, piparkökum, ostabakka, úrvali af með-
læti, brauði, smjöri, ostum, kexi, ávöxtum o.fl.,o.fl.
Og auk þess bjóðum við gómsæta grísasteik af
silfurvagni með rauðvínssósu alla daga.
Verð pr. mann aðeins kr. @35.»
YIKINGABAIURINN
Barnahlaðborðið, þar sem börnin velja sér
að vild á sunnudögum:
Heitir kjúklingar, coctailpylsur, franskar, lambakjöt,
meiriháttar ís frá kokknum.
Öll börnin fá óvæntan glaðning frá starfsfólkinu.
Verð fyrir börn að 12 ára aldri kr. 500,-
Fríttfyriryngstu börnin.
Á kvöldin býður Blómasalurinn uppá fjölda sérstæðra
sérrétta sem allir sannir sælkerar ættu að bragða.
Borðapantanir í síma 2 23 22.
ViA hótelid, sem er í
alfaraleið, er ávallt
fjöldl bílastsaAa.
P.S. Og auAvitaA
kynnast útlendingar
íslenskum mat best
af Vfkingaskípinu.
„JtöbiimmrútiaÍffáKÍfrsigf*
FLUGLEIÐA
mrnm