Morgunblaðið - 11.01.1989, Síða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JANÚAR 1989
fv.Uv,;,. .;u', i..:.''(i;í íMí..;
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JANÚAR 1989
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Eftiavopnin og
sovéskir yfirburðir
Efnavopn hafa verið kölluð
„kjamorkuvopn fátæka
mannsins" vegna þess að ógn-
armáttur þeirra er líkastur
kjarnorkuvopnanna; þau valda
gjöreyðingu. Sagan geymir
nokkur dæmi um beitingu
efnavopna. Til þeirra var gripið
í fyrri heimsstyrjöldinni í skot-
grafahemaðinum við landa-
mæri Frakklands og Belgíu. Á
liðnu ári bárust fréttir um að
Irakar hefðu beitt vopnuntjm
gegn Kúrdum í fjallahéruðum
landsins. Myndir birtust af
mannauðu þorpi og konum og
bömum sem sagt var að hefðu
orðið fyrir barðinu á eitrinu.
Nú er um það deilt, hvort
Líbýumenn hafí tekið til við
að framleiða þessi hroðalegu
drápstæki.
Kjamorkuveldin hafa einnig
framleitt efnavopn. Banda-
ríkjamenn ákváðu hins vegar
að hætta slíkri framleiðslu árið
1969. Var það einhliða ákvörð-
un af þeirra hálfu og tekin í
von um að Sovétmenn myndu
einnig hverfa frá efnavopnum.
Sú varð ekki raunin. Þess
vegna ákváðu Bandaríkjamenn
að endurnýja úrelt efnavopn
sín og var hafist handa við það
á árinu 1987. Síðan gerist það
á fundi í París um bann við
efnavopnum sem nú stendur
að Eduard Shevardnadze, ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna,
lýsir yfír því, að Sovétmenn
ætli að fara að draga saman
seglin við framleiðslu efna-
vopna og fækka þeim. Raunar
hafði Nikolaj Smídovítsj, einn
helsti sérfræðingur Sovétríkj-
anna á sviði efnavopna, sagt á
blaðamannafundi fyrir Parísar-
fundinn, að það hefðu verið
sovésk mistök að fylgja ekki
fordæmi Bandaríkjanna fyrir
20 árum og hætta framleiðslu
efnavopna. Þrátt fyrir yfírlýs-
ingu sovéska utanríkisráðherr-
ans er óljóst, hvemig Sovét-
menn ætla að standa að niður-
skurði sínum. Fyrst þarf að
fást botn í það, hve mikið þeir
eiga af þessum vopnum; að
eigin sögn eiga þeir 70.000
tonn af eiturefnum. Vestrænir
sérfræðingar telja sovésku
birgðimar hins vegar nema
300.000 tonnum og sumir hafa
nefnt töluna 500.000. Vegna
áherslunnar á efnavopn hjá
Sovétmönnum er gert ráð fyrir
því í æfíngum herja Atlants-
hafsbandalagsins, að slíkum
vopnum kunni að verða beitt.
Almannavamakerfí Svía gerir
ráð fyrir því að allir íbúar
landsins hafí greiðan aðgang
að gasgrímum, stjómstöð á
Keflavíkurflugvelli er byggð
með það fyrir augum að unnt
sé að veijast efnavopnaárás og
þannig mætti áfram telja.
Með þessa sögu alla í huga
er furðulegt að heyra því lýst
sem sérstöku friðar-frumkvæði
af hálfu Sovétstjómarinnar, að
Shevardnadze skuli orða það í
París að sovéskum efnavopn-
um verði fækkað. Það er orðið
að einskonar kæk hjá mörgum
fjölmiðlamönnum að túlka allar
sovéskar ' yfirlýsingar um
vígbúnaðarmál umhugsunar-
laust sem stór friðarskref fram
úr Vesturlöndum. Er skemmst
að minnast hástemmdra lýs-
ingarorða vegna ræðu Míkhaíls
Gorbatsjovs á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna í desem-
ber síðastliðnum.
Að sjálfsögðu ber að fagna
öllum ákvörðunum Sovét-
manna um fækkun í herafla
sínum, sem er miklu öflugri
en svo að unnt sé að rökstyðja
hann með vísan til vamar-
hagsmuna. Hitt er ekki síður
nauðsynlegt, að skoða ákvarð-
animar í sögulegu samhengi.
Að því er framleiðslu efna-
vopna varðar hafa Sovétmenn
einfaldlega gengið miklu
lengra en nokkurt annað ríki
og var fyrir löngu orðið tíma-
bært að þeir sæju að sér. Má
færa rök fyrir því, að það hafi
þeir fyrst gert eftir að Banda-
ríkjamenn ákváðu að svara í
sömu mynt. Við svo búið hafí
þeir séð sér þann kost vænstan
að hægja á ferðinni. Samskon-
ar svar NATO við meðaldræg-
um kjamorkueldflaugum Sov-
étmanna leiddi til samningsins
um útrýmingu slíkra eldflauga.
Vonandi á hið sama eftir að
gerast varðandi efnavopnin.
Fulltrúar 40 ríkja hafa und-
anfarin 18 ár setið yfír því á
fundum í Genf að reyna að ná
samkomulagi um allsherjar-
bann við framleiðslu efnavopna
en beiting slíkra vopna er
bönnuð samkvæmt Genf-
arsamningi frá 1925. Því miður
virðist ráðstefnan í París ekki
leiða til þess að ríkin 140 sem
þar eiga fulltrúa fallist á fram-
leiðslubannið. Það er þó skref
í rétta átt að stærsti framleið-
andi efnavopna, Sovétríkin,
segist hafa séð að sér.
Rúmenía:
í ríki Ceaucescus
eiga hvorki lifandi
né dauðir athvarf
Frumstæðar aðferðir við snjómokstur á götum höfuðborgarinnar
Búkarest.
eftirHelmut
Frauendorfer
ÞAÐ er hringt í Sankti Pétur og
í símanum er einhver sem virðist
hafa áhuga á að fasta:
Er það mögulegt, Pétur, að
halda út heilan dag án þess að
borða?
Vissulega!
En hvað ef maður fastar í
heila viku?
Slíkt er ekki óalgengt!
Hvað þá með mánuð?
Jú, annað eins hefur gerst!
En getur maður þá lifað mat-
arlaus í heilt ár?
Jæja, svo þetta ert þú, félagi
Ceaucescu!
í Rúmeníu, þar sem alræði
ríkisins er ein af staðreyndum
lifsins, rétt eins og stöðugur
matarskorturinn, lifír einvalds-
kommúnismi Ceaucescus enn
sem fyrr þrátt fyrir hruninn
efnahag og vanlíðan meirihluta
þjóðarinnar.
Helmut Frauendorfer er af
þýskum uppruna og flýði nýlega
frá Rúmeníu. Hann lýsir hér
ástandinu þar eins og það er nú.
Sá áhrifaríki vitnisburður sem
hér fer á eftir var fluttur á
fyrsta alþjóðlega þinginu um
mannréttindi sem haldið var dag-
ana 24. til 28. ágúst síðastliðinn
í Krakow í Póllandi, og skipulagt
var af Samstöðu.
A þessu þingi mannréttinda-
deilar Samstöðu hittust fulltrúar
mannréttindahópa jafíit frá
Vesturlöndum og austurblokk-
inni og skiptust á upplýsingum.
Þingið var undirbúið leynilega
og þar til það hófst vissi enginn
hvort það yrði í raun og veru
haldið.
Ræða hr. Frauendorfers hafði
slík áhrif á áhreyrendur að
ákveðið var að lýsa 15. nóvember
síðastliðinn dag samstöðu með
rúmensku þjóðinni. En það var
einmitt þann dag sem verka-
mannauppreisnin varð í Brasov.
Inngangur þessi er saminn af
ritstjóra ritsins Úncaptive Minds
og britist erindi Frauendorfers
þar í nóvember/desember heft-
inu 1988; fer það hér í heild.
í heimalandi mínu er orðið
„mannréttindi" eitt af þeim orðum
sem einræðisherranum, Nicolae
Ceaucescu, er hvað mest í nöp við.
Þjóð hans er köld og hrakin, hungr-
uð, fangelsuð, barin og stráfelld og
hefur alls engan rétt til að verja
sig, lifa mannsæmandi lífi.
Allt er þetta að gerast nú á þess-
ari stundu, hér, í Evrópu.
Mannréttindabrot eru orðin að
hefð í Rúmeníu. Það er að segja
ef við göngum út frá því að allir
menn hafi rétt til fæðis og klæða,
konur hafi rétt til að ákveða hve
mörg börn þær eignast, hvenær og
hvar og að allir eigi rétt á læknis-
hjálp. Engin þessara réttinda eru
virt í Rúmeníu, listinn yfir mann-
réttindabrot stjómarinnar er raunar
endalaus. Sjálfur er ég enginn sér-
fræðingur á þessu sviði. Eg er að-
eins rithöfundur og hef heyrt og
séð það sem er að gerast í þessu
landi. Eg ætla nú, með yðar leyfi,
herrar mínir og frúr, að bera vitni
um ástandið í landi mínu.
Árásir fyrir fæðingn
Það er byrjað að brjóta mannrétt-
indi á Rúmenum um leið og þeir
fæðast, réttara sagt áður en þeir
fæðast í þennan heim. Konur em
neyddar til að fæða böm hvort sem
þær vilja það eða ekki. Ceaucescu
heimtar fjögur böm af hverri konu,
en þau eiga að auðvelda ferðina inn
í „framtíðarlandið". Réttur konunn-
ar til yfirráða yfir eigin móðurkviði
er þverbrotinn. Útivinnandi konur
em neyddar til að fara í rannsókn
hjá kvensjúkdómalækni. Eiginkonu
minni, barnakennara í þorpi einu,
var skipað að fara til læknis vegna
þess að hún fæddi engin börn.
Læknirinn spurði meðal annars
hvað við gerðum þegar rafmagnið
færi af. „Við maulum graskers-
fræ,“ svaraði hún. Læknirinn var
betri maður en svo að hann neyddi
hana til að gangast undir rannsókn
en hún þorði ekki fyrir sitt litla líf
að segja honum að við notuðum
júgóslavneskar verjur sem fengnar
vom á svörtum markaði. Allar getn-
aðarvamir em harðbannaðar. Fóst-
ureyðing telst glæpur sem réfsað
er fyrir með margra ára fangelsis-
vist. Mistakist konu að eyða eigin
fóstri fær hún enga læknishjálp
fyrr en_ saksóknari hefur yfirheyrt
hana. A meðan getur henni hæg-
lega blætt út. Rúmenskir læknar
virðast ekkert hafa við þetta að
athuga.
Ef konu langar hins vegar til að
eignast bam getur hún aldrei verið
ömgg um að það lifi af því í Rúm-
eníu em ekki einu sinni sjúkrahúsin
óhult fyrir rafmagnsskorti. Nýfædd
böm deyja í hitakössum. Fæðingar-
vottorð em raunar ekki gefin út
fyrr en nokkmm vikum eftir fæð-
ingu bamsins. Þannig má komast
hjá því, ef bamið deyr, að fæðing
þess og dauði komist á blað. Bama-
dauðinn er þannig miklu meiri en
opinberar skýrslur gefa upp. Þar
að auki, ef bam deyr á fyrstu vikun-
um eftir fæðingu, er það ekki talið
með í lágmarkskvóta móðurinnar
og hún verður að eignast annað í
staðinn.
En þótt bamið nýfædda lifi af
spítalavistina er eldrauninni ekki
þar með lokið. Öll fjölskyldan, jafn-
vel ijarskyldustu ættingjar, verða
nú að beijast við að útvega ung-
baminu næringu, standa jafnvel í
biðröð alla nóttina til að kaupa mat.
Á síðustu ámm hafa Vesturlönd
legið undir stöðugu bréfaflóði frá
sjúku fólki í Rúmeníu sem biður
um að fá send þaðan lyf sem það
þarfnast. Ceaucescu heldur inn-
flutningi á lyfjum í lágmarki. Fólk
verður að beijast við sjúkdómana
upp á eigin spýtur, en sé sjúklingur
lagður inn á spítala fær hann þó
baráttufélaga því hann verður að
deila rúmi með öðmm, slíkur er
skorturinn á legurúmum. Það er
meira að segja hætt að leggja gam-
alt fólk inn ef það veikist.
Ömurleg skólaganga
Nóg um sjúkrahúsin. Við skulum
gera ráð fyrir því að barnið lifí
spítaladvölina af og skortinn á
fyrstu ámm ævinnar. Loks nær það
skólaskyldualdri. Ég ætla nú að
lýsa aðstæðunum í þorpsskólanum
sem ég kenndi við í þijú ár: Það
er vetur. Nemendur og kennarar
sitja í skólastofunni dúðaðir í yfir-
hafnir, vettlinga og með ullarhúfur,
skjálfandi af kulda. Þeir em of
loppnir til að geta skrifað. í þorpinu
er rafmagnslaust frá mánudags-
morgni og fram á laugardag; sparn-
aðarástæður. Engir strætisvagnar;
spamaðarástæður. Fjöldi bama
þarf að ganga fjögurra kílómetra
leið tvisvar á dag til að komast í
og úr skóla. Oft líður yfír bömin í
tímum; í fyrstu er erfítt að fá þau
til að segja af hveiju en að lokum
viðurkenna þau að þau hafí engan
mat fengið allan daginn. Heima
halda þau svo áfram að skjálfa því
þegar foreldramir hafa notað of
mikið gas — eða rafmagn — sé það
til staðar, em þeir sektaðir.
Vor og haust er skólunum lokað
og nemendumir sendir út á akrana.
Jafnt í snjókomu sem steypiregni
em bömin, frá 8 og upp í 17 ára
gömul, neydd til að þræla tíu tíma
á dag, sjö daga vikunnar. Það verð-
ur aldrei gert opinbert hvað mörg
þeirra hafa orðið fyrir meiðslum eða
jafnvel látist, ýmist af veikindum
eða í vinnuslysum. Það talar enginn
um barsmíðamar sem stundaðar
em jafnt í skólunum sem á búunum.
Kennaramir em ekki þeir einu
sem beija bömin. Fyrsti ritari
flokksnefndarinnar í Arges-héraði
barði til dæmis hóp uppgefinna
bama sem höfðu sest niður til að
hvíla sig þar sem þau vom að vinna
á akri einum.
Þrælar ríkisins
Ibúar sveitanna — en raunvem-
lega bændur er hvergi að finna
lengur — em skyldugir til að af-
henda ríkinu mjólk, ost, egg, timbur
og eitt alisvín á ári. Lögreglumaður-
inn í þorpinu safnar öllu þessu sam-
an af mikilli skyldurækni. Einnig
gerir hann upptækt allt brauð sem
lítur út fyrir að hafa verið keypt í
borginni og handtekur þá sem hafa
slátrað búfénaði sínum ólöglega.
Eftir uppskemtímann fá verka-
mennimir á samyrkjubúunum aldr-
ei þær vömr og kom sem þeim er
lofað á vorin. Lögreglumaðurinn sér
hins vegar um að þeir hefji aftur
vinnu næsta vor.
Það er svindlað á iðnverkamönn-
um rétt eins og þeim sem starfa
við landbúnað. Yfirleitt fá þeir ekki
nema helminginn af þeim launum
sem þeim hefur verið lofað, eða
þeir em sendir í launalaus frí mán-
uðum saman. Það er bannað að
minnast á atvinnuleysi í Rúmeníu.
Atvinnuleysingjar em samt sem
áður til staðar þótt þeir fái engar
bætur frá ríkinu. Fólk hefur þó að
minnsta kosti tíma til að standa í
biðröðum meðan það er í þessum
„launalausu leyfum“. Og hvað er
svo að fínna í búðunum? Fáeinar
tegundir nauðsynjavöm, sem öll er
skömmtuð. Ég sá eitt sinn til sölu
bein sem búið var að hreinsa hveija
einustu kjöttægju utan af.
Ráðist gegn menningu
En Ceaucescu hefur ekki einung-
is eyðilagt afkomumöguleika þjóð-
arinnar, hann er einnig kominn á
fulla ferð að leggja rúmenska
menningu í rústir. Seint á sjöunda
áratugnum var menningunni sýnd
nokkur virðing en því tímabili lauk
fljótlega aftur. í stað raunvemlegr-
ar menningar var komið á laggimar
samblandi af dýrkun alþýðunnar
og dýrkun á persónu leiðtogans.
Eina hlutverk menningarstofnana
er að koma á framfæri lofgerðum
um Ceaucescu og eiginkonu hans
og ritskoðendur leggja hart að sér
við að tryggja að engin önnur starf-
semi fari þar fram. Þó hafa emb-
ætti ritskoðenda opinberlega verið
lögð niður. Það skiptir þó ekki
máli hvort eitthvað er til í þeirri
staðhæfíngu eða ekki því allt sem
skrifað er ritskoðar höftindur sjálf-
ur, síðan menningarnefnd sú sem
hann tilheyrir og að lokum ritsjóri
tímaritsins þarsem textinn á að birt-
ast.
En það em ekki aðeins þeir text-
ar sem ætlaðir em til útgáfu sem
ritskoðaðir em. Árið 1984 þegar
rúmenska leyniþjónustan yfírheyrði
mig vitnuðu embættismenn í bréf
sem ég hafði skrifað vini mínum
sem búsettur er erlendis.
Auðvitað komst bréfið aldrei úr
landi. Það em einfaldlega stað-
reyndir lífsins að póstur „týnist"
og símar em hleraðir.
Njósnarar á hverju strái
Þótt fæstir hlutir gangi eðlilega
fyrir sig í Rúmeníu er þar eitt ráðu-
neyti einstaklega skilvirkt. Það er
innanríkisráðuneytið. Ceaucescu
heyr stríð gegn sinni eigin þjóð með
hjálp lögreglu og leyniþjónustu.
Njósnarar hafa með höndum mikil-
vægt hlutverk: I bænum þar sem
ég bjó vom tveir af ellefu kennumm
í bamaskólanum njósnarar og allir
vissu af því. í fangelsum em
barsmíðar og pyntingar daglegt
brauð, einnig þar sem menn em
hafðir í gæsluvarðhaldi. Oft kemur
fyrir að fólk hverfur sporlaust. Að
nokkmm tíma liðnum fínnst það svo
látið í einhveiju fangelsinu. Yfírleitt
em engar skýringar gefnar og fjöl-
skyldur fórnarlambanna þora ekki
að athuga málið frekar.
Þeir sem ofsóttir em vegna
stjómmálaskoðana eða trúarsann-
færingar sinnar enda oft á geð-
veikrahælum. Jafnvel þeir sem em
svo heppnir að sleppa út síðar verða
aldrei aftur sömu menn og fyrr. I
bænum Petm Groza sá ég slíkt
sjúkrahús. Allt um kring var há
gaddavírsgirðing og verðir
spígspomðu fyrir utan; það minnti
einna helst á fangelsi.
Ráðist á þjóðarbrot
Þjóðernislegir minnihlutahópar
em ofsóttir af einstakri hörku. í
Rúmeníu búa Ungveijar, Þjóðveij-
ar, gyðingar, sígaunar, Serbar,
Slóvakar, Tékkar og Úkraínumenn.
Frá æðstu stjórn ríkisins berst mik-
ill þjóðemislegur áróður, þjóðremba
og jafnvel gyðingahatur og því hef-
ur verið ómögulegt að leysa mál
hinna ýmsu þjóðarbrota. Enn starfa
fáeinar stofnanir tileinkaðar menn-
ingu minnihlutahópanna en þær
hafa í raun ekkert að segja. Eina
hlutverk þeirra er að dreifa áróðrin-
um fyrir stjóm Ceaucescus til hinna
ýmsu málhópa. Búið er að leggja
niður skóla þar sem kennt var á
öðmm tungumálum en rúmensku
og aðeins er boðið uppá námskeið
í tungum þjóðarbrotanna í landinu.
Búið er að stöðva sjónvarpsútsend-
ingar á ungversku og þýsku. Svona
mætti halda lengi áfram.
Yfirvöld leyfa Þjóðveijum og
gyðingum að flytjast úr landi, en
þeir sem það vilja verða að ganga
í gegnum hinar mestu þrengingar.
Yfírvöld hafa raunar góðar ástæður
fyrir að leyfa brottflutning fólks
því Vestur-Þýskaland og ísrael
borga fyrir hvern einasta innflytj-
anda sem kemur frá Rúmeníu.
Búkarest í rúst
En þekktari er barátta Ceauc-
escus gegn hinni áþreifanlegri teg-
und menningar, þ.e.a.s. byggingar-
list. Hann hafði ekki einu sinni lok-
ið við að leggja Búkarest í rústir
þegar hann gerði opinbera áætlun
um að eyðileggja 8000 þorp í sveit-
um landsins. Þessari áætlun er aðal-
lega beint gegn hinum hötuðu
minnihlutahópum og hófst raunar
í þorpinu Gottlob. sem var á sváeði
þar sem Þjóðveijar ém fjölmennir.
En áætlanir Ceaucescus uppræta
ekki aðeins þjóðarbrotin heldur
einnig hans eigið fólk. Með þeim
er ráðist beint á gmndvallarmann-
réttindi með því að neyða fólk til
að flýja heimili forfeðra sinna og
setjast að í risavöxnum steinsteypt-
um íbúðarblokkum.
Jafnvel náttúran sjálf er fómar-
lamb Ceaucescus. Gífurlegum fjár-
hæðum hefur verið ausið í gerð
skurðar sem tengir Dóná Svarta-
hafí. Skurðurinn, sem grafinn var
af hermönnum, skólafólki og föng-
um, hefur lítt verið notaður nema^
fyrir snekkjur Ceaucescus sem hann
notar til að vekja hrifningu hátt-
settra erlendra gesta. Hann hefur
nú á takteinunum áætlanir sem
koma til með að eyðileggja þá nátt-
úrugersemi sem óseyrar Dónár em.
Allir vilja flýja
Það er engin furða að Rúmenar
vilji helst forða sér úr landi allir sem
einn. Það er hins vegar ómögulegt
og því geta þeir ekki annað en reynt
að sætta sig við örlög sín. Tilraunir
til að bijóta gegn þessari afstöðu —
líkt og uppreisn verkamanna i
Brasov, barátta fáeinna mennta-
manna og stöku mótmælaaðgerðir
— fá lítinn stuðning almennings,
sem búið er að hræða til hlýðni.
Einstaka maður reynir að flýja úr
landi en það er erfitt að reyna að
komast yfír landamærin vegabréfs-
laus, jafnvel þótt landamæri Rúm-
eníu liggi hvergi að vestrænu ríki.
Sumum tekst að sleppa, aðrir em
færðir fjölskyldum sínum í líkkist-
um og enn aðrir nást lifandi. em
pyntaðir og settir í fangelsi. í tíu
ár hafa landamæraverðir orðið að
skjóta á Rúmena sem reyna að
komast yfír landamærin til Júgó-
slavíu. Samkvæmt nýjustu upplýs-
ingum skjóta þeir líka á þá sem
reyna að flýja til Ungveijalands og
jafnvel Sovétríkjanna!
Hvemig getur þetta átt sér stað
í Evrópu, á tímum alþjóðlegrar slök-
unarstefnu, endurbóta, glasnost,
perestojku? Jú, aðallega vegna þess
að upplýsingastreymið er heft.
Vestrænir stjómmálamenn hafa
lokað augunum fyrir ástandinu í
ríki Ceaucescus og kjósa fremur að
líta á hann sem vandamál Sóvét-
manna. Persónuleg samskipti við
útlendinga em bönnuð. Jafnvel
rúmenskir ferðamenn erlendis
minnast aldrei á ástandið heima
fyrir; þeim hefur verið bannað það.
Tími er kominn til að ijúfa þögn-
ina. Það verður að skýra frá því
bæði fyrir austan og vestan hvað
raunvemlega er að gerast í Rúm-
eníu.
Almenningur ( bæði Austur- og
Vestur-Evrópu verður að beita
harðstjóra þennan þrýstingi, þenn-
an mann sem fer betur með hund-
inn sinn en megnið af þeirri þjóð
sem hann ríkir yfir. (Það er raun-
vemlegt, þetta með hundinn.
Síðastliðinn vetur var ég á gangi á
götu í Búkarest en bifreiðalest Ce-
aucescus fer þar oft um. Nú var
öll umferð skyndilega stöðvuð og
lögreglumenn streymdu inn á svæð-
ið. Svo birtust lífverðir á vélhjólum,
á eftir þeim komu tveir lögreglu-
bílar og síðan bifreið Ceaucescus. Á
eftir henni kom afgangur fylgdar-
liðsins. Eini farþeginn í forsetabif-
reiðinni var hundur Ceaucescusl).
í upphafi máls míns staðhæfði
ég að mannréttindabrotin hæfust
við fæðingu og oft fyrr. Því miður
get ég ekki sagt að þeim ljúki við
andlát manns. Hvað gerir Ceauc-
escu við grafir hinna dauðu þegar
hann hefur lagt í rústir þorpin þar
sem þeir eyddu ævinni?_ Hann eyði-
leggur grafreitina líka. í ríki Ceauc-
escus eiga hvorki hinir lifandi at-
hvarf, né hinir dauðu.
Nicolae Ceausescu, leiðtogi Rúmeníu, á milli Mikhaíls Gorbatsjovs, Sovétleiðtoga, og Wojciech Jaruz-
elskíjs, herstjóra Póllands, á fundi í Moskvu. Við borðið silja kommúnistaleiðtogar frá Tékkóslóvakíu,
Búlgariu, Ungveijalandi, Austur-Þýskalandi, Kúbu, Víetnam og Mongólíu.
Eldvarnareftirlitið:
Gerðar voru 2600
athugasemdir við
eldvarnir í fyrra
Eldvarnareftirlitið gerði 2600 athugasemdir við eldvarnir hjá
rúmlega 3800 aðilum sem eftirlitið skoðaði á síðasta ári. í flestum
tilfellum var um minniháttar athugasemdir að ræða. í tilfellum
þar sem um minniháttar athugasemdir er að ræða eru menn oft-
ast fljótir að bæta úr. En í þeim tilfellum sem endurbæturnar
kosta mikið fé, eins og uppsetning eldvarnahurða og veggja vilja
þær oft dragast úr hömlu.
Þessar upplýsingar komu fram
í samtali Morgunblaðsins við þá
Rúnar Bjamason slökkviliðsstjóra,
Hrólf Jónsson varaslökkviliðsstjóra
og Gunnar Ólason forstöðumann
Eldvamareftirlitsins. Þeir segja að
mikið megi læra af brunanum á
Réttarhálsi 2 en þó einkum að
auka þurfí samstarf þeirra aðila
sem vinna að eldvömum við trygg-
ingarfélögin og byggingarfulltrúa.
Þá kemur einnig fram í máli þeirra
að þeir em uggandi um að æ
stærri einingar í atvinnurekstri eigi
eftir að verða stór vandamál svipað
og gerst hefur meðal grannþjóða
okkar.
Rúnar Bjamason slökkviliðs-
stjóri segir að hann telji að bregð-
ast eigi við þessum vanda á svipað-
an hátt og gert var fyrir tveimur
áratugum í kjölfar stórbmna þá.
Sett var í gang fimm ára áætlun
þar sem fjölgað var um einn vakt-
mann á ári eða þar til þeir urðu
15 á vakt. Nú eigi að gera nýjar
tillögur um eflingu eldvama og
slökkviliðs.
Aðspurður um hvort einhveijar
slíkar tillögur liggi þegar fyrir seg-
ir Rúnar að í seinni tíð hafi verið
lagt til að fjölga um einn vaktmann
og kaupa nýjan slökkvibíl. Hrólfur
bætir því við að einnig þurfi að
auka tölvuvæðinguna hjá slökkvi-
liðinu. Eldvamareftirlitið sé þegar
tölvuvætt en það kerfi megi
stækka. Fjárveitingarvaldið hefur
ekki tekið afstöðu til þessara hug-
mynda en fjallað hefur verið um
fjölgun vaktmanna í borgarráði.
Fyrir liggur að tjónið á Réttar-
hálsi 2 nemur líklega ekki undir
500 milljónum króna. Rúnar var
spurður, hvað hægt væri að gera
í eldvömum með slíkri íjárveitingu
á tíu ára tímabili.
„Fyrir fímmtung þeirrar fjárhæðar
eða 100 milljónir króna gætum við
komið upp tækjum og útbúnaði
sem dygði liðinu til næstu alda-
móta. Og hvað mannahald varðar
má nefna að fyrir hveija 4 sem
fjölgað er í liðinu áætlum við um
4,8 milljóna króna kostnað á árs-
gmndvelli," segir Rúnar.
Víða er pottur brotinn
I máli þeirra þremenninga kem-
ur fram að víða er pottur brotinn
í eldvömum fyrirtækja á höfuð-
borgarsvæðinu. Gunnar Ólason
segir að Eldvamaeftirlitið sé ber-
skjaldað gagnvart ýmsu sem betur
mætti fara. Hann nefnir sem dæmi
að eftirlitið er yfírleitt ekki kallað
til að taka húsnæði til úttektar
fyrr en á lokastigi byggingar þess.
Hinsvegar þyrfti eftirlitið að geta
fylgst með byggingum á öllum
stigum þeirra til að gæta þess að
öryggi og reglum sé framfylgt.
„En það er ekki nóg að gera
kröfur um úrbætur. Það verður að
vera hægt að fylgja þeim eftir.
Þeim sem fá athugasemdir frá
okkur fara yfirleitt strax í að lag-
færa hlutina en mörgum er í lófa
lagið að fresta um lengri eða
skemmri tíma að gera nauðsynleg-
ar úrbætur," segir Gunnar Ólason.
Rúnar bætir því við að í raun geti
þeir ekki lokað, eða hótað lokun
fyrirtækja nema sýnt sé fram á
verulega almenna hættu. Hann
tekur sem dæmi veitingastaði þar
spm dansleikir pm A sírípsta ári
Morgunblaðið/Sverrir
Frá eldsvoðanum Réttarhálsi.
var þremur slíkum hótað lokun,
og raunar einum þeirra lokað, sök-
um þess að eldvamir þóttu ekki í
lagi. Sá sem varð fyrir lokunni
kippti málinu í lag á einum sólar-
hring.
Eins og fyrr greinir gerði Eld-
varnareftirlitið alls 2600 athuga-
semdir á síðasta ári. Margar þess-
ara athugasemda voru léttvægar
og í raun ráðgjöf til handa viðkom-
andi. Sem dæmi má nefna ef ein-
býlishúsi er breytt í bamaheimili.
Viðkomandi kallar Eldvamareftir-
litið til og vill fá upplýsingar um
hvemig standa ber að eldvörnum.
Honum er sagt það og slíkt ér jafn-
framt skráð á skoðunarplögg. Á
plöggunum eru endurbætumar
síðan bókaðar sem athugasemdir
fram að næstu skoðun þótt þær
séu kannski framkvæmdar strax
að lokinni upphafsskoðuninni.
„Flestir þeir sem við eigum sam-
skipti við eru löghlýðnir og vilja
hafa hlutina í lagi hjá sér. Þetta
á við í um 90% tilfella,“ segir Gunn-
ar. Hrólfur bætir því við að ef um
smávægilegar breytingar sé að
ræða séu þær yfirleitt fram-
kvæmdar strax. Hinsvegar snýr
málið öðruvísi við ef breytingarnar
kosta mikið fé. Þá sé hlutfallið
langt undir 90%. Hann nefnir sem
dæmi að í 20 ár hafi slökkviliðið
bent á að eldvamarkerfi skortir á
Landspítalanum án þess að slíkt
hafi verið sett upp. Samt er það
skylt samkvæmt lögum að eldvarn-
arkerfi séu til staðar á spítölum
en peningarnir hafa verið settir í
annað. Þá má nefna að Kópavos-
hælið hafði ekki eldvamakerfi fyrr
en eldur kom þar upp. Þá fyrst
. var kerfið sett þar inn.
„Málið er að við höfum ýmsar
leiðir til að bæta úr þessum málum-
ef almenningi stafar hætta af
ónógum eldvörnum. Þá er hægt
að gera hlutina í hvelli. Ef þessi
hætta er hinsvegar ekki beint til
staðar horfir málið öðruvísi við.
Þá geta menn hummað fram af
sér endurbætumar í lengri eða
skemmri tíma,“ segir Hrólfur.
í máli þeirra þriggja kemur fram
að ábyrgðin á því að eldvamir séu
í lagi er fyrst og fremst hjá viðkom-
andi húseiganda. Hann eigi að sjá
til þess að úrbætur séu gerðar ef
athugasemdir koma fram. Fari
hann ekki eftir þeim athugasemd-
um og slíkt leiðir til tjóns er
áhvrovlín hans pn pVH nnnQra