Morgunblaðið - 01.02.1989, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVTKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1989
23
Söfiiun Hjálparstofiiunar kirkjunnar:
Um tuttugu milljón-
ir króna hafa safnast

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson. -
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Norræna húsið
Morgunblaðið/Þorkell
Stefán Benediktsson, formaður Arkitektafélags íslands, Guðlaugur Gauti Jónsson, Málfríður Kristiansen,
Stefán Örn Stefánsson, Egill Guðmundsson og Bergljót Einarsdóttir.
Arkitektafélag íslands 50 ára:
Afmælisárið helgað baráttu
fyrir arkitektanámi á Islandi
að er rétt sem forstjóri Norræna
hússins, Knud Ödegárd, segir í
samtali í Lesbókinni um síðustu helgi,
en þá var hann spurður hvað Nor-
ræna húsið eigi að standa vörð um.
„Við megum ekki einangra okkur frá
umheiminum, en taka á móti mikil-
vægum áhrifum allsstaðar að úr ver-
öldinni. Við eigum líka að halda á
lofti og kynna veröldinni það bezta
úr norrænni listsköpun. Við eigum
að rækta það bezta frá okkur sjálf-
um, ástunda menningarsamskipti og
gera Norðurlönd að stærri menning-
armarkaði en hvert þessara landa
getur orðið eitt sér“.
Það er einkum setningin „Við eig-
um að rækta það bezta frá sjálfum
okkur" sem er mikilvæg og athygli
vekur. Lítil þjóð eins og íslendingar
hlýtur að vera þiggjandi alþjóðlegrar
menningar en hún byggir ekki til-
verurétt sinn á því, hún byggir hann
miklu fremur á nýsköpun eins og
átti sér stað á gullaldarskeiði
íslenzkrar menningar á þrettándu öld
og úrvinnslu úr þeim verðmætum sem
hingað berast. Við getum og megum
aldrei verða einungis túlkendur er-
lendrar menningar sem hingað berst
hvaðanæva, hvorki í bókmenntum,
myndlist né tónlist, heldur ber okkur
skylda til að varðveita eigin arf og
veita erlendum straumum í íslenzkan
farveg. Einungis þannig getum við
sannað tilverurétt þjóðarinnar en
hvorki með hátíðlegu blaðri né tíma-
mótaræðum sem fara fyrir ofan garð
og neðan hjá öllum þorra manna. Það
sem máli skiptir í menningarsköpun
þjóða, hvort sem þær eru fjölmennar
eða fámennar er það sem kemur inn-
anfrá en ekki það sem berst að utan.
Það er okkar eigin sköpun, okkar
eigin sérstaða og ávöxtun arfleifðar
sem úrslitum ræður. Hér á við það
sama og um tunguna, okkar eigin
arf. Það erum við ein sem getum
varðveitt hann eða glatað honum og
enginn getur mótað hann né tunguna
að kröfum tímans aðrir en við. Öll
menningarviðleitni okkar er háð
þessu lögmáli. Útlend áhrif geta
ftjóvgað tunguna, eflt hana og styrkt
en þó því aðeins að þessi sömu er-
lendu áhrif lúti kröfum okkar um
sérstæða menningu í sífelldri endur-
sköpun. Heimurinn hefur engan
áhuga á því að kynnast íslenskri list
sem er eins og öll önnur list; endur-
tekning eða eftiröpun. Hann hefur
aftur á móti áhuga á sérstæðri
listköpun sem býður uppá endumær-
andi kraft og einstæða viðbót við
heimsmenninguna; annars konar
leiklist en hann er vanur, annars
konar kvikmyndir, annars konar tón-
list (þ.á m. íslenzka óperutónlist sem
við ættum að rækta betur), annars
konar myndlist og þá ekki sízt ánn-
ars konar bókmenntir.
Svo merkilegt skáld og menningar-
legur hugsjónamaður sem fráfarandi
forstjóri Norræna hússins er, skilur
mikilvægi þessarar kröfu sem gerir
fámenna þjóð og menningu hennar
að ráðgátu og umhugsunarefni og
þá ekki sízt sú sérstæða bóklega
menning og hin einstæða ritlist sem
hefur ávallt gefið okkur þrek til að
herða stolt okkar og þjóðarvitund í
eldi ómetanlegrar arfleifðar. En við
eigum þá líka að fagna þessum bók-
menntum og þá ekki sízt þeirri við-
bót sem er storkandi nýjung. Því
miður virðist auglýsingamennskan
nú um stundir hafa meiri áhrif á
smekk alls þorra fólks en ágæti bók-
mennta, en með ræktun og aðhalds-
sömu uppeldi verður nú sem áður
hægt að beina huganum að verðmæt-
um. Það kæmi ekki sízt í ljós ef við
lentum í jifsháska.
Knud Ödegárd hefur haft tröllatrú
á mikilvægi íslenzkrar menningar,
hann hefur sinnt henni af vináttusam-
legri trúmennsku og afsökunarlaust.
Hann hefur haft forystu um að boða
erlend stórskáld til fundar við
íslenzka listbræður sína og kynnt þá
saman á eftirminnilegum málþingum,
þar sem almenningur hefur safnazt
saman og notið góðs af þessu mikil-
væga samfélagi stórmerkra lista-
manna; margra merkra listsýninga
og fyrirlestra er að minnast úr Nor-
ræna húsinu bæði fyrr og síðar og
er okkur skylt að minnast þess alls
sem endumærandi viðbótar við ann-
ars heldur fijóa menningarviðleitni
hérlendis.
í samtalinu við Knud Ödegárd seg-
ir hann ennfremur, „Hversvegna
þessa áherzlu á listmenningu? Það
er svo margt annað, sem mætti hugsa
sér að gera við húsið í nafni Norrænn-
ar menningar. Mitt svar er svohljóð-
andi: Vegna þess að þar birtist and-
lit manneslqunnar hvað greinilegast.
Listin fjallar nefnilega alltaf um
manneskjuna og það mannlega — og
þá er ég að tala um listina en ekki
áróðursgildið. Lástin er mesta raun-
sæismál sem við eigum; hún sýnir
okkur að milljónimar í hagtölunum
og tölvunum eru settar saman af ein-
staklingum og hver þeirra á sín ör-
lög. Listin leiðir til þess að maðurinn
lifir sem hugsandi samúðarfull vera.
Hve sönn em þau orð sem ógnvekj-
andi í hreinleika sínum ýta við okk-
ur, að maðurinn lifir ekki af brauði
einu saman. Við sjáum það betur en
nokkm sinni. í listinni em fijókom
þeirra hugmynda sem við búum við,
listin sundrar hugmyndum og listin
skapar nýjar hugmyndir utan um líf
okkar. Ljóðið gefur manninum
vængi."
í framhaldi af því sem fyrr segir
um eftirminnilega starfsemi í Nor-
ræna húsinu í forstjóratið Knud
Ödegárds, má vitna til þess sem hann
sjálfur segir um það „Til hápunkt-
anna á starfsferli mínum í Norræna
húsinu teljast tvímælalaust Ljóðahá-
tíðin 1985 og Bókmenntahátíðin
1987, sem ég átti fmmkvæði að en
fékk íslenzk skáld, rithöfunda og
fræðimenn til liðs við mig. Ég er viss
um að þessar hátíðir em með því
markverðara sem gerzt hefur á þessu
sviði — ekki bara í Norræna húsinu
— heldur á öllum Norðurlöndunum.
Hér tókst okkur nefnilega að ná sam-
an nokkmm beztu norrænu höfund-
unum og úrvals höfundum annars-
staðar að og ekki er það sízt, að
okkur tókst að fá stóran áheyrenda-
hóp sem hafði bæði áhuga á upp-
lestri og fyrirlestmm."
Þeim hiónum, Þorgerði og Knud
Ödegárd, fylgja góðar kveðjur og
þakklæti fyrir mikilvæg störf í þágu
íslenzkrar menningar og þá listar
sérstaklega. Þau hverfa nú úr Nor-
ræna húsinu og við tekur nýr for-
stjóri. Hann er jafnframt boðinn vel-
kominn og óskar Morgunblaðið hon-
um góðs gengis í nýju og mikilvægu
starfi.
ARKITEKTAFÉLAG íslands
verður 50 ára á þessu ári, og hef-
ur verið ákveðið að helga af-
mælisárið baráttu fyrir arkitekta-
námi á íslandi. Afrnælisársins
verður jafinframt minnst með
margvislegri kynningar- og út-
gáfustarfsemi, auk sýninga og
raðstefiiuhalds. Viðurkenning
fyrir íslenska byggingarlist verð-
ur í fyrsta sinn veitt á 50 ára af-
mæli félagsins, en félagið mun þá
veita viðurkenningu fyrir mann-
virki, sem talið er verðugt framlag
fyrir byggingarlist í landinu. Þess
háttar viðurkenning verður fastur
viðburður í starfsemi félagsins á
komandi árum.
Að sögn forsvarsmanna Arki-
tektafélags íslands er tilgangur fé-
lagsins að efla góða byggingarlist í
landinu, og hefur honum verið fram-
fylgt með því að gera strangar kröf-
ur um menntun félagsmanna í AÍ.
Félagið viðurkennir ekki próf nema
úr tilteknum skólum, en hefur þó
ekki áhrif á námsefni þeirra. Telur
félagið að eina leiðin til þess að hafa
áhrif á nám arkitekta og gera það
íslenskt sé að námið fari að miklu
eða öllu leiti fram hér á landi. Rökin
fyrir íslensku byggingarlistamámi
séu fyrst og fremst menningarlegs
eðlis, en í byggingarlist hvers tíma
birtist andleg og veraldleg einkenni
hans. Varðveisla og miðlun menning-
ararfs krefjist þekkingar á eiginleik-
um og áhrifaþáttum menningararfs-
ins, og þótt sú þekking sé til staðar
verði hún ekki tekin saman, mótuð,
stýrð og síðan miðlað nema í þar til
ætlaðri menntastofnun.
Rétt fyrir síðustu áramót skilaði
neftid á vegum menntamálaráðu-
neytisins áliti, en hún kannaði
menntunarmál í byggingarlist. Nið-
urstaða nefndarinnar var að sem
fyrst skuli hefja kennslu í byggingar-
list hér á landi, og beri í því sam-
bandi að stefna að fyrrihlutanámi
með samvinnu við erlenda háskóla
um seinnihlutanám.
Meðal þess sem verður á dagskrá
Arkitektafélags íslands á afmælisár-
inu má nefna samvinnuverkefni um
umhverfísmál og arkitektúr í grunn-
skólum í samstarfi við skólamálayfir-
völd. Verkefnið er þegar hafið, en
því líkur með sýningu á Kjarvalsstöð-
um í maí. Lokuð samkeppni verður
í samstarfi við Myndlista- og handí-
ðaskólann um afmælisplakat AÍ, en
verkefnið verður unnið á auglýsinga-
og grafíkdeild skólans í febrúar.
Kynningarrit um störf arkitekta
og upplýsingar um starfsemi og þjón-
ustu Arkitektafélagsins verður gefið
út skömmu fyrir aðalfund félagsins,
en hann verður haldinn í Ásmundar-
sal 4._mars. Á vegum sýningarráðs
og AÍ verður haldin sýning í Ás-
mundarsal í maí þar sem félags-
mönnum gefst kostur á að sýna hug-
verk sín. í tengslum við sýninguna
verður opnuð vinnustofa þar sem
nokkrir arkitektar koma saman til
þess að leysa ákveðið verkefni.
í júní verður almenningi boðið upp
á skoðunarferðir á vegum AÍ og
Borgarskipulags Reykjavíkur, en
farið verður um eldri og nýrri hverfi
borgarinnar með leiðsögumanni.
Sýning á verkum Gunnlaugs Hall-
dórssonar arkitekts verður haldin
september, en hann var heiðursfélagi
í AÍ og hefði orðið 80 ára á þessu ári.
Opinn kappræðufundur um gömlu
höfnina í Reykjavík og tengsl hennar
við miðbæ Reykjavíkur verður hald-
inn í október. Fundurinn verður hald-
inn í samvinnu við samtökin Gamli
miðbærinn, og verður öllum opinn.
Ráðstefna um stöðu íslenskrar
byggingarlistar eftir 50 ár verður
haldin fyrir félaga í AÍ í nóvember,
en þá verður jafnframt opnuð hug-
myndasamkeppni fyrir félagsmenn
um efnið: Húsið í landslagi.
Stjóm Arkitektafélags íslands
skipa Stefán Benediktsson, formað-
ur, Málfríður Kristiansen, Stefán Öm
Stefánsson og Guðlaugur Gauti Jóns-
son, en í sérstakri undirbúningsnefnd
í tilefni afmælisins eiga sæti Bergljót
Einarsdóttir, Egill Guðmundsson og
Haraldur Helgason.
TÆPLEGA 20 milljónir króna
hafa borist í söfiiun Hjálparstofn-
unar kirkjunar, „Brauð han'da
hungruðum heimi“. Hluta Qárins
hefiur þegar verið ráðstafað til
matvælaflutninga í Suður-Súdan,
jarðskjálftasvæðanna í Armeníu
og til flóðasvæða í Bangladesh.
Á næstu mánuðum byggir Hjálp-
arstofnunin skóla fyrir 400 böm í
Andra Pradesh-héraðinu á Indlandi,
og heimili fyrir vangefin böm í Tam-
il Nadu-héraðinu á Indlandi. Áætlað
er að byggingunum ljúki á þessu ári.
í Juba, sem er stærsta borg Suð-
ur-Súdans, búa um 100 þúsund
manns auk 150 þúsund flóttamanna,
sem flúið hafa heimili sín vegna borg-
arastríðsins. Fólk þetta býr við hung-
ursneyð, en eina leiðin til þess að
koma hjálpargögnum til þess er með
flugi. Kirkjulegar hjálparstofnanir
standa sameiginlega að loftbrú milli
Nairobi í Kenýa og Juba. Daglega
eru flutt um 50 tonn matvæla til
Juba, en það eru einu matvælin sem
fáanleg em í borginni. Hjálparstofn-
un kirkjunnar mun halda áfram að
taka þátt í þessu hjálparstarfi.
Fimm tonn af niðursoðnum mat-
vælum og 3400 íslensk ullarteppi að
verðmæti nálægt ijórum milljónum
króna voru send á vegum Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar til jarðskjálfta-
svæðanna í Armeníu fyrir jólin. ís-
lensk fyrirtæki sem eiga viðskipti við
Sovétríkin gáfu matvælin og ullar-
teppin, en Flugleiðir og skipadeild
Sambandsins fluttu hjálpargögninn
endurgjaldslaust.
í samvinnu við Alkirkjuráðið tekur
Hjálparstofnun kirkjunnar þátt í upp-
aður um 125 krónur. Vextir afurðal-
ána um 50 krónur. Annar breytilegur
kostnaður er um 30 krónur. Skinna-
verðið er um 1.500 krónur að meðal-
tali og styrkur á hvert framleitt skinn
er 550 krónur.
Framlegðin er þannig 275 krónur
og það getur ekki gengið að hjálpa
manni út úr vandanum með því að
lána enn meira og sökkva manni
þannig í endalausar skuldir," sagði
Snorri.
Snorri hafði tvær lausnir, annars-
vegar halda áfram af fullum þunga
og sjá hvað gerist upp á von og óvon
og eitt gott rekstrarlán í viðbót. Þetta
er sú leiðin sem ráðunauturinn mæl-
ir með, og hinsvegar sem sveitar-
stjómin mælir með, pelsa og selja
öll dýrin og leggja andvirðið á verð-
tryggðan reikning og geta byijað
aftur þegar skinnaverð hækkar.
Þungur baggi
Jón og Guðmundur Péturssynir í
Geirshlíð hættu fyrir einu ári. Jón
fór í garðyrkjuna og Guðmundur til
náms í Danmörku, en þeir eru ekki
lausir allra mála. Það er eftir að
borga fjárfestinguna í byggingunum,
svo og allar lausaskuldimar. „Þetta
er slæmur baggi að burðast með,“
sagði Jón, „húsin em ónothæf í ann-
an búrekstur, bæði em þau alllangt
byggingarstarfi í Bangladesh eftir
flóðin þar síðastliðið haust, en eitt
helsta verkefnið þar er að hreinsa
vatnsbmnna og grafa fyrir nýjum.
Landsvirkjun:
Samkeppni
um listaverk
LANDSVIRKJUN hefur ákveðið
að efiia til sammkeppni meðal
íslenskra listamanna um gerð
útilistaverks við stjórnstöð
Landsvirkjunar, Bústaðavegi 7.
Verðlaun em samtals um 500
þúsund krónur. Þar af verða fyrstu
verðlaun ekki lægri en 300 þúsund.
Öllum íslenskum listamönnum er
heimil þátttaka. Í dómnefnd em:
Dr. Jóhannes Nordal, stjómarfor-
maður, Guðmundur Kr. Kristinsson,
arkitekt, Halldór Jónatansson, for-
stjóri, Halldór B. Runólfsson, list-
fræðingur og Þór Vigfússon, mynd-
höggvari.
Trúnaðarmenn dómnefndar em
Jóhanna S. Einarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Sambands íslenskra
myndlistarmanna, Ásmundarsal,
Freyjugötu 41, Reykjavík og Ólafur
Jensson, framkvæmdastjóri Bygg-
ingaþjónustunnar, Hallveigarstíg
1, Reykjavík. Afhenda þau keppnis-
gögn frá og með mánudeginum 23.
janúar. Skila skal tillögum til ann-
ars hvors trúnaðarmannanna eigi
síðar en 21. mars.
frá bænum og svo er svo lágt til
lofts að ekki er hægt að koma vélum
eða neinu inn í þessi hús. Bændur
hafa ekki haft yfírráð yfir þeim pen-
ingum sem þeir hafa fengið að sunn-
an, allir þjónustuliðimir hafa fengið
sitt og bóndinn alltaf látinn mæta
rest,“ sagði Jón.
En þessi vandi er einnig hjá refa-
bændum erlendis. Jón Ragnar
Bjömsson hjá Sambandi loðdýra-
bænda sagði að árið 1988 hefðu ver-
ið framleidd um 5 milljón refaskinn
í heiminum og áætlun fyrir árið 1989
væri fækkun í um 3,5 milljónir
skinna. 70.000 refaskinn voru fram-
leidd á íslandi árið 1988 en áætlun
fyrir árið 1989 væri 40.000 refa-
skinn. Pelsakaupmenn ættu nokkrar
birgðir af skinnum og svo væri tískan
ekki hliðholl frekar en veðrið og þar
af leiðandi væri ekki bjart framundan
næstu tvö til þijú árin og þyrfti að
taka alvarlega á þessum málum til
að refarækt legðist ekki af fyrir fullt
og allt og bændur flosnuðu af jörðun-
um, því ekki geta þeir aftur snúið í
hefðbundinn búskap þar sem búið
er að selja kvótann. Snorri Stefáns-
son sagði að illa hefði verið staðið
að þessu af hálfu landbúnaðarráðu-
neytisins og nú væri komið að vendi-
punkti í búgreininni.
- Bemhard
Engín hjálp að auka á skuldir
— segir Snorri Stefánsson refabóndi á Lundi
Kleppjárnsreykjum, Borgarfirði.
FYRIR um það bil sex árum voru bændur hvattir til búháttarbreytinga,
þar sem offramleiðsla i hefðbundnum búskap var orðin allnokkur. Tek-
ist hefur með markvissri stjórnun að koma mjólkur- og kindakjöts-
framleiðslu í viðunandi horf miðað við neyslu, en þetta hafði þau áhrif
að þeir bændur sem stóðu frammi fyrir uppbyggingu útihúsa og svo
þeirra sem byijuðu búskap án þess að hafa kvóta fóm út.í refarækt þar
sem loforð um góða fyrirgreiðslu var að fá og skinnaverð allgott.
En skjótt skipast veður í lofti, for-
sendur bregðast og allt fer á annan
veg en ætlast er til. Sumir hættu,
seldu refinn sem lífdýr eða pelsuðu
þau. Aðrir fækkuðu þannig að aðeins
bestu dýrin voru eftir, bændur velta
því fyrir sér hvað fór úr skorðum og
hvort hefði verið hægt að reka refa-
búin á annan og betri veg.
Ekki hugsað fyrir fóðurstöð
Snorri Stefánsson bóndi á Lundi
í Lundareykjardal keypti kvótalausa
jörð á árinu 1985 og hóf uppbygg-
ingu fyrir refarækt. „Uppbyggingin
gekk vel, lán og styrkir skiluðu sér
illa og strax kom vaxta- og banka-
kostnaður sem ekki var gert ráð fyr-
ir. Kerfíð er þannig, fyrst að byggja,
og borga söluskattinn og svo færðu
endurgreitt," sagði Snorri.
„Svo kom að því að fá fóðrið, aldr-
ei var hugsað fyrir fóðurstöðinni og
að lokum stofnuðu refabændur fóð-
urstöð sjálfír og ráku hana. Þá kom
í ljós að fóðrið var ekki eins ódýrt
og ráð var fyrir gert í áætluninni,
fljótlega lenti fóðurstöðin í rekstra-
rörðugleikum og var fyrirtækinu
breytt í hlutafélag og kom byggðar-
sjóður og sveitarfélögin inn í mynd-
ina. Byggðarsjóður gerði kröfu að
það sem bændur voru búnir að leggja
{ fóðurstöðina skyldi ekki reiknast
sem hlutafé. Þar kom eitt áfallið
enn. Síðan fellur skinnaverðið og
veiðbólgan lýkur upp.
í dag er dæmið orðið vonlaust,
eins og það er, fóðurkostnaður á ref
er 1.150 krónur, þá er búið að draga
frá fóðurstyrk, kostnaður við verkun
er um 420 krónur á skinn, sölukostn-
Kristbjörg Guðmundsdóttir, Ásthildur Thorsteinson og Steinunn Garð-
arsdóttir við fullfrágengin skinn.
Morgunblaðið/Bernhard Jóhannesson
Þorsteinn Sigursteinsson og Snorri Stefánsson við skinnaverkun.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÁRNA MATTHÍASSON
Kolefiiisdiskar á leið í áihúðun.
Geisladiskar:
Fullkominn eilífiir hljómur?
Eða endast þeir bara í átta ár?
ÁRIÐ 1983 komu á almennan markað svonefiidir geisladiskar sem
byggðu á stafrænni tækni við tónlistarflutninginn og í auglýsing-
um héldu framleiðendur þvi fram að geisladiskar myndu skila
fiillkomnum hljómi um alla eilifð. Ekki nóg með það heldur var
þvi haldið mjög á loft að þeir þyldu alskyns hnjask og álag án
þess að það kæmi niður á hljómgæðum ólíkt vínylplötunum. Á
siðasta ári fóru hinsvegar að heyrast raddir sem héldu því fram
að ekki aðeins væri tónlist af geisladiskum ónáttúruleg og kulda-
leg, heldur myndu allflestir geisladiskar vera orðnir ónýtir eftir
átta til tíu ára notkun.
Fyrsta árið eftir að geisladisk-
ar komu á almennan markað,
1984, var heildarframleiðslan um
30 milljón diskar á ári. Nú er
framleiðslan komin yfir 250 millj-
ónir diska á ári og framleiðslu-
kostnaður hefur lækkað úr um
150 kr. á hvem disk i um 40 kr.
og jafnvel minna. Árið 1987 fór
söluverðmæti geisladiska í Banda-
ríkjunum fram úr vínylplötusölu,
og bjartsýnir geisladiskaaðdáend-
ur halda því fram að í Bretlandi
og víðar fari geisladiskurinn fram
úr vínylplötunni á þessu ári og á
því næsta verði hætt að framleiða
vínylplötur. Hér á landi eru geisla-
diskar um þriðjungur afplötusölu,
sem er svipað og kassettusala.
Vandasöm framleiðsla
Geisladiskaframleiðsla er mikil
nákvæmnisvinna og má þar ekk-
ert út af bera. Fyrst er tónlist
flutt af stafrænu segulbandi yfir
á glerskífu með aðstoð laser-
geisla. Af glerskífunni er gert
málmmót og við þá gerð verður
að gæta ýtrasta hreinlætis til að
tryggja að ekki komist rykkom
að. Geisladiskamir era svo steypt-
ir úr kolefnisfjölliðu í málmmótun-
um og síðan úðaðir með áli í
lofttæmdu rými, en það er ál-
himnan sem endurkastar laser-
geislanum í geislaspilaranum og
gerir spilaranum kleift að lesa
upplýsingarnar sem á disknum
era. Diskurinn er svo húðaður
með lakkhúð, enda má loft eða
raki ekki komast að álhimnunni,
því ál er afar hvarfgjamt efni. Á
lakkhúðina era svo prentaðar upp-
lýsingar eða myndir eftir því sem
menn kjósa. Allt er þetta fram-
leiðsluferli vandasamt og ótal
hlutir geta farið úrskeiðis. Til að
mynda er mjög algengt að gler-
skifan sem mótin eru gerð eftir
brotni, en einnig er algengt að
lakkið utanum diskinn springi,
eða þá að loft eða raki komist að
álhúðinni sem oxíderast og gerir
diskinn ónothæfan. Ein leið til að
komast hjá þessu er að nota við
húðunina á kolefnisdisknum ein-
hvem málm sem ekki oxíderast
og nokkrir framleiðendur hafa
sent á markað geisladiska sem
húðaðir era með gulli eða silfri,
sem gerir þá allnokkra dýrari en
hefðbundna geisladiska. Það hef-
ur svo komið á daginn að fyrir-
heitin fögra standast ekki að öllu,
því geisladiskurinn, sem átti að
gera út af við vínylplötuna á
nokkram áram, er litlu síður vand-
meðfarinn en vínylplatan, því ekki
er bjöminn unninn þó diskurinn
komist klakklaust út úr verk-
smiðjunni.
Hiti og raki
Eins og áður sagði er hætta á
að lakkhúðin springi og þannig
komist loft eða raki að álhimn-
unni, sem eyðileggi diskinn, en
einnig er hætta á að blekið sem
notað er til að merkja diskinn
geri örsmá göt á lakkhúðina á
nokkram áram með sömu afleið-
. ingum. Diskamir þola einnig illa
hita og raka, því hitinn veikir
lakkið og jafnvel kolefnisdiskinn
líka og rakinn getur smogið inn
um örsmá göt á lakkhúðinni.
Gerðar vora tilraunir á síðasta
með geisladiska frá ýmsum fram-
leiðendum, þar á meðal gull- og
silfurhúðaða diska, og þeir
geymdir við mismunandi rakastig
og við hitasveiflur frá 65oC niður
í -30°C. í ljós kom að diskar sem
húðaðir voru með gulli eða silfri
stóðust raunina, en enginn diskur
sem húðaður var með áli. Fram-
leiðendur segja þó að menn þurfi
ekki að hafa neinar áhyggjur af
diskum sem framleiddir séu af
natni, en aftur á móti eigi menn
að varast þá diska þar sem kastað
er til höndunum við framleiðsluna.
Vandinn sem snýr að plötukaup-
endum er sá að ekki er nokkur
leið fyrir þá að vita hvort geisla-
diskurinn sem þeir ætla að kaupa
eða hafa keypt sé framleiddur við
bestu aðstæður í hátæknivæddri
verksmiðju, eða hvort hann er
steyptur í bílskúr, því það kemur
sjaldnast fram í verðinu hvað
kostaði að framleiða diskinn.
Ódýrir diskar geta því eins enst
vel fram á næstu öld, en dýrir
diskar verið ónýtir fyrir aldamót.
Eina leiðin til að vera viss í sinni
sök, er að kaupa geisladiska sem
era húðaðir með gulli eða silfri
og era mun dýrari. Því til við-
bótar verða menn að gæta þess
að geyma diskana ekki í hita eða
raka og til era geislaspilarar sem
hitna um of þegar verið er að
nota þá og geta því skaðað disk-
ana.
Hafa líklega vinninginn
Geisladiskurinn er búinn að
vinna sér sess í tónlistariðnaðinum
og hann hefur hleypt nýju lífí í
plötuútgáfu og -sölu, eftir niður-
sveiflu áttunda áratugarins. Því
hefur jafnvel verið haldið fram
að ef geisladiskurinn hefði ekki
komið fram á sjónarsviðið hefði
riðið yfir mikil kreppa í plötútgáfu
og -sölu, enda átti hljómplatan
mjög í vök að veijast vegna tækni-
framfara á öðram afþreyingar-
sviðum. í ljósi þess sem nú hefur
komið á daginn um geisladiska,
virðist þó ljóst að þeir hafa komið
full snemma á almennan markað.
Þrátt fyrir það eiga þeir að öllum
líkum eftir að hafa vinninginn
yfir vínylplötunni í framtíðinni þó
ekki séu þeir eins alfullkomnir og
menn vildu vera láta í upphafi.
Stór hluti geisladiskaútgáfu
byggist á endurútgáfu á eldri tón-
list og hafa stórfyrirtæki í útgáfu
verið misfljót að taka við sér. Það
hefur svo gert það að verkum að
smáfyrirtæki hafa mörg hver
hagnast vel á að leigja útgáfurétt-
inn á „klassískri" rokk-, jass- og
blústónlist af stórfyrirtækjunum,
sem þau gefa að mestu út á geisla-
diskum. í viðtali í The Record
Roundup sagði útgáfustjori hjá
Rhino Records, sem er eitt helsta
endurútgáfufyrirtæki á rokktón-
list sjötta og sjöunda áratugarins
í Bandaríkjunum, að í framtíðinni
yrði útgáfa fyrirtækisisins að níu
tíundu eingöngu á geisladiskum.
Rykodisk, sem er eitt fyrsta fyrir-
tækið sem sérhæfði sig í útgáfu
á geisladiskum eingöngu, hóf aft-
ur á móti útgáfu á vinylplötum
fyrir skemmstu samhliða geisla-
diskaútgáfunni og segja menn þar
að mikið af eldri tónlist henti ekki
til útgáfu á geisladiski og fari
betur á vínyl. Svo virðist því sem
fréttir af andláti vínylplötunnar
hafi verið stórlega ýktar. Þeir era
svo alltaf til sem halda fram þeirri
skoðun að hljómgæðin hafi verið
best á gömlu 78-snúninga plötun-
um og færa fyrir því gild rök.
Byggt á Q, Rolling Stone, Det ftí
aktuelt, The Record Roundup,
Sunday Times og Guardian.