Morgunblaðið - 05.02.1989, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1989
C 19
búa unga menn undir herþjónustu.
Þeir verða að vera hraustir, greind-
ari en almennt gerist og framtaks-
samir. Reynsla af flugi og fallhlífar-
stökki er talin kostur. Þeir mega
ekki flytjast úr landi og ijölmiðlar
mega ekki minnast á þá.
Margir liðsmenn Spetsnaz verða
sjálfir að kanna þau óvinasvæði,
sem þeim er kennt að laumast til
og hreiðra um sig á áður en til átaka
kemur. Þeir eru vel að sér í tungu-
málum og koma oft til Vestur-
Evrópu og Bandaríkjanna dulbúnir
sem skemmtiferðamenn, vörubíl-
stjórar eða áætlunarflugmenn.
Valdarán í Prag
Mikilvægi Spetsnaz kom gleggst
í ljós þegar Rússar réðust inn í
Tékkóslóvakíu. Skömmu fyrir mið-
nætti 20. ágúst 1968 fékk sovézk
flutningaflugvél að „nauðlenda“ á
flugvellinum í Prag. Út úr henni
stukku menn úr Spetsnaz, sem
lögðu undir sig flugvöllinn með
hjálp félaga, sem höfðu komið með
banal Skömmu síðar lézt yfirmaður
árásarsveitar Spetsnaz, Viktor Pap-
utin hershöfðingi. Hann mun ann-
aðhvort hafa svipt sig lífi eða verið
líflátinn.
Árásir úr launsátri
Spetsnaz kom lítið við sögu
stríðsins í Afganistan fyrr en 1981.
Fyrir tveimur árum voru þar 4.000
liðsmenn og bækistöðvar þeirra
voru í Jelalbad og Lashar Ga.
Langflestir hermenn Spetsnaz hafa
barizt í Afganistan og eru því
reyndari en vestrænir víkingaher-
menn.
Árásir á skæruliða úr launsátri
og skipulagning slíkra árása hafa
verið helztu verkefni Spetsnaz í
stríðinu, en morð á leiðtogum
skæruliða hafa einnig verið mikil-
væg verkefni. Þyrlur hafa verið
notaðar til að senda liðsauka fljótt
á vettvang og gera skyndiárásir.
Sú aðferð hefur gefið góða raun.
Áherzla hefur einnig verið lögð á
samhæfðar aðgerðir með þátttöku
flóttamanna í Pakistan síðan 1984.
Á árinu 1985 voru 99 flóttamenn
drepnir í þessum árásum, þar á
meðal sex kunnir skæruliðaforingj-
ar.
KGB-sveitir
Áhrif Spetsnaz virðast hafa vald-
ið því að KGB hafí komið á fót
nýjum leynisveitum, sem gegni
svipuðu hlutverki. Áður en stríðið
í Afganistan hófst hafði Spetsnaz
tekið við helztu verkefnum Deildar
5 innan KGB, sem hafði verið lögð
niður, þ.e. morðum og skemmdar-
verkum. Síðan virðist KGB hafa séð
ofsjónum yfir auknu mikilvægi
Spetsnaz og viljað skáka keppinaut-
unum í GRU með nýjum leynisveit-
um. Nú hefur Deild 8 innan KGB
á að skipa sérsveitum, sem sjá aðal-
lega um morð á stjómmálamönnúm
og herforingjum.
Það þótti bera vott um áhrif
Spetsnaz að Míkhaíl M. Zaitsev
hershöfðingi var skipaður yfírmað-
ur aðgerðanna í Afganistan 1985.
æfíngasvæðinu verið stranglega
bannaður, jafnvel sövézkum her-
mönnum. Sams konar þjálfunarstöð
er í Kirovograd skammt frá Kænu-
garði og í öllum öðrum löndum
V arsjárbandalagsins.
Kafbátar við Svíþjóð
Rússar hafa líka komið á fót
sveitum, sem eru sérþjálfaðar í að-
gerðum á sjó og neðansjávar. Lítið
er vitað um þessar Speísnaz-flota-
sveitir, en helztu markmið þeirra
eru að vinna skemmdarverk á flota-
mannvirkjum: laumast inn í hafnir
og flotastöðvar, koma fyrir tundur-
duflum, eyðileggja skip og mann-
virki og slíta í sundur eða hlera
sæsímastrengi á hafsbotni. Helzta
æfíngasvæði þeirra virðist hafa ver-
ið undan ströndum Svíþjóðar og
Noregs, þar sem fræg kafbátaleit
hefur staðið yfír síðan sovézkur
„Whisky“-kafbátur strandaði við
sænsku flotastöðina í Karlskrona í
október 1981.
Sænski flotinn telur sig oft hafa
ITÉKKÓSLÓVAKIA 19681
Rússnesk sendistöð nálægt Prag . . . skemmdir í myndveri sjónvarpsins.
annarri flugvél til Prag fyrr um
daginn dulbúnir sem skemmtiferða-
menn. Flugvélin virtist föst í leðju
á flugvellinum og var notuð til að
leiðbeina öðrum sovézkum Ant-
onov-flutningaflugvélum, sem lentu
hver af annarri á flugvellinum um
nóttina með hermenn og farartæki.
Á sama tíma streymdi sovézkt her-
lið yfír landamærin.
Enn einn flokkur Spetsnaz-
manna í Prag náði íjarskiptakerfí
heraflans, aðalstöðvum lögreglunn-
ar, stöðvum útvarps og sjónvarps
og öðrum fjölmiðlum á sitt vald.
Þeir höfðu hreiðrað um sig í Prag
síðustu dagana fyrir innrásina og
nutu aðstoðar KGB, sovézka sendi-
ráðsins, leynilegra erindreka og
útsendara í stjórninni og öryggis-
þjónustunni. Þegar flokkur manna
úr Spetsnaz undir forystu landráða-
mannsins Jósefs Rypls ofursta
handtók Alexander Dubcek og aðra
ráðherra á fundi í skrifstofu hans
voru úrslitin ráðin. Landið varð
stjórnlaust og allir möguleikar til
að veita viðnám urðu að engu.
Rússar lærðu mikið af þessari
reynslu og færðu sér þekkingu sína
í nyt þegar þeir réðust inn í Afgan-
istan 11 árum síðar. Víkingaher-
menn Spetsnaz klæddir búningum
afganskra hermanna komu til Kab-
úl með tveimur Antonov-flugvélum
annan dag jóla 1979 og höfðu með-
ferðis vörubíla og jeppa merkta afg-
anska hernum.
Þegar þeir höfðu náð flugvellin-
um og sáu flota sovézkra flutninga-
flugvéla nálgast sóttu þeir til Dar-
ulaman-hallar Hafízullah Amins
forseta ásamt KGB-mönnum og
afgönskum erindrekum. Höllin var
tekin eftir harða viðureign og Amin
var myrtur þar sem hann fannst á
bamum. Leppurinn Babrak Karmal
tók við af honum og bað Rússa að
binda enda á ólgu í landinu.
Spetsnaz handtók síðan alla þá sem
gátu reynzt stjórn Karmals hættu-
legir og líflét þá sem neituðu að
styðja hann.
Rússum hafa oft orðið á mistök
og það sannaðist í Darulaman-höll
1979. Yfírmaður árásarinnar,
KGB-ofurstinn Bajerenov, gaf skip-
un um að allir, sem reyndu að fara
úr höllinni, skyldu skotnir. Síðan
fór hann sjálfur út til að ná í liðs-
auka og menn hans skutu hann til
AFGANISTAN 1979
Víðtœkir loftfiutningar . . . leyniaðgerðir
gegn skæraliðum.
annarra deilda og stofnana.
Gangur stríðsins breyttist tals-
vert þegar Spetsnaz greip til þess
ráðs að standa fyrir sameiginlegum
árásum ásamt vopnuðum afgönsk-
um borgarasveitum. Liðsmenn
þessara sveita vora velþjálfaðir,
klæddir eins og skæraliðar eða
venjulegir borgarar og þaulkunnug-
ir staðháttum. Þeir smygluðu sér í
raðir skæraliða, skipulögðu árásir
á þá úr launsátri og stóðu fyrir
svokölluðum „svörtum aðgerðum",
brenndu t.d. moskur og þorp, og
skelltu skuldinni á skæraliða.
Annað herbragð Spetsnaz hafði
einnig áhrif. Kerfi rammgerðra
virkja var komið á fót meðfram
mikilvægum flutningaleiðum. Ef
með þurfti var liðsauki sendur með
þyrlum til útvirkjanna og skyndiár-
ásir gerðar frá þeim á flutningalest-
ir skæraliða. Birgðaflutningar til
skæraliða frá Pakistan og íran urðu
fyrir skakkaföllum.
Árið 1984 lá net rússneskra út-
virkja frá Faisalbad hjá sovézku
landamæranum til Nuristan í suðri.
Þótt Rússar næðu ekki nærliggj-
andi svæðum urðu birgðaflutningar
skæraliða um Panjir-dal svo vara-
samir að þeir drógust saman um
75 af hundraði á tveimur áram.
Jafnframt mun Spetsnaz hafa
þjálfað þá starfsmenn afgönsku
leynilögreglunnar, Khad, sem hafa
staðið fyrir sprengjuárásum og
morðum í Peshawar og í búðum
Hann aðhylltist margar af hug-
myndum Spetsnaz og hafði sýnt
það í verki þegar hann stjórnaði
sovézka herliðinu í Austur-Þýzka-
landi. Sovézki heraflinn í Evrópu
mun hafa tileinkað sér reynslu
Spetsnaz í Afganistan og Rússar
munu trúlega skýra vinveittum
þjóðum í þriðja heiminum frá
reynslu sinni.
Aðalmiðstöð þjálfunar Spets-
naz-sveita Rússa í Evrópu er í
Fiirstenberg, mitt á einu stærsta
bannsvæði Austur-Þýzkalands og
um 110 km frá vestur-þýzku landa-
mæranum. Myndir úr bandarískum
könnunarhnöttum sýndu að bygg-
ing þessarar leynistöðvar hófst
skömmu eftir að stýriflaugum og
Pershing-eldflaugum var komið fyr-
ir í Vestur-Evrópu. Á örfáum vikum
vora þar smíðaðar eftirlíkingar af
NATO-eldflaugum og bílum til að
flytja þær og sovézkir hermenn
vora æfðir í að ráðast á slík skot-
mörk.
Þrátt fyrir samkomulag NATO
og Varsjárbandalagsins um gagn-
kvæmt eftirlit hefur aðgangur að
orðið varan við sovézka dvergkaf-
báta og sá norski sömuleiðis, en
árásir á þá hafa engan árangur
borið þrátt fyrir bættar aðferðir til
að fylgjast með kafbátum. Stroku-
menn frá austantjaldslöndum og
aðrir heimildarmenn hafa ekki get-
að staðfest fréttir um Spetsnaz-
starfsemi á þessum slóðum.
Þó virðist rökrétt að ætla að
dómi Adams að Rússar stundi að
staðaldri æfíngar í árásum neðan-
sjávar á Eystrasalti. í stríðsáætlun-
um Rússa er lögð mikil áherzla á
að tryggja Noreg í upphafí átaka,
svo að þeir nái yfirráðum yfír norð-
urvæng NATO. Mikilvægur liður í
slíkum aðgerðum væri að torvelda
að liðsauki yrði sendur á vettvang
með því að eyðileggja hafnir.
Æfíngar Rússa við Svíþjóð eru
torskildari að sögn Adams, þar sem
landið er hlutlaust. Ef til vill geri
Rússar ráð fyrir að Svíar mundu
láta af hlutleysisstefnu sinni og
ganga í NATO, ef þeir réðust á
Noreg. Sovézka sjóhemum gæti
stafað mikil hætta frá góðum
NATO-flota, einkum kafbátum
hans, sem mundu reyna að bijótast
gegnum raufína milli Grænlands,
[slands og Bretlands til að ná yfir-
ráðum í Norðursjó og á Atlantshafi.
Japanar telja sig einnig hafa orð-
ið vara við sovézka dvergkafbáta.
[ september 1984 sáust þess merki
að þeir höfðu verið tæpa 5 km frá
strönd Hokkaido á tveimur af þrem-
ur sundum, Soya og Tsugara, sem
sovézk herskip í Vladivostok verða
að sigla um til að komast út á
Kyrrahaf. Einnig hafa borizt fréttir
um ferðir dvergkafbáta undan
strönd Alaska.
Adams telur að Rússar muni
ekki einskorða sig við Svíþjóð og
Noreg og athygli þeirra muni ekki
síður beinast að bækistöð brezkra
kjarnorkukafbáta í Holy Loch á
Skotlandi, aðalstöðvum Atlants-
hafsflotans í Norfolk, Virginíu, og
Cherbourg, helztu höfninni sem
Bandaríkjamenn mundu nota ef
jeir sendu liðsauka til Evrópu.
Hann kvartar yfír því að aðrar þjóð-
ir en Svíar og Norðmenn virðist
ekki taka þessa ógnun alvarlega.
Athygli vestrænna rílqa hafi beinzt
meir að því sem Spetsnaz aðhafist
á landi og eftirliti með stærri kaf-
bátum Rússa.
Aðgerðir gegn NATO
Ef styijaldarhætta skapaðist
mundu Spetsnaz-sveitimar láta til
skarar skríða samtímis í öllum að-
ildarlöndum NATO áður en átök
brytust út til að draga úr getu
NATO til að hrinda öflugri sovézkri
árás.
Víðtækar sprengjuárásir og
morðárásir yrðu gerðar, en búið
yrði svo um hnútana að hópum inn-
lendra hryðjuverkamanna yrði
kennt um. Árásimar mundu þjóna
því markmiði að grafa undan bar-
áttuþreki vestrænna heija og vekja
skelfingU meðal óbreyttra borgara.
Útsendarar í verkalýðsfélögum, í
röðum opinberra starfsmanna og í
heraflanum mundu láta til skarar
skríða til að valda sem mestum
glundroða. Líklegt hefur verið talið
að Rússar mundu beita efnavopnum
eða líffræðilegum vopnum á þessu
stigi.
Áætlanirnar um hugsanlegar
aðgerðir Spetsnaz í Vestur-Evrópu
era flóknar og viðamiklar, en meg-
inkapp yrði lagt á að eyðileggja
kjarna- og efnaodda NATO. Reynt
yrði að lama stjórn NATO með
eyðingu mannvirkja og útrýmingu
áhrifamanna, viðvöranarkerfi
bandalagsins yrði eyðilagt, hafnir,
flugvellir og járnbrautastöðvar tek-
in herskildi og starfsemi iðjuvera
trafluð. Þannig mætti lengi telja.
Jafnframt yrðu tryggð yfírráð yfír
svæðum, þar sem fallhlífarlið gæti
stokkið til jarðar, stöðum á strönd-
inni til að sækja inn í land og öðram
hernaðarlega mikilvægum stöðum.
Varsjárbandalagslöndin hafa
lengi notað venjulegar flutningabif-
reiðir til að njósna um mannvirki í
NATO-löndum, einkum Vestur-
Þýzkalandi, og koma fyrir búnaði
handa Spetsnaz til að vinna
skemmdarverk á þeim.
Síðan bók Adams kom út hefur
yfírstjórn sænska heraflans sýnt
fram á í skýrslu að austur-evrópsk-
ir flutningabílar hafa verið notaðir
frá því 1981 til að safna upplýsing-
um, sem geta ógnað öryggi Svíþjóð-
ar. Bílamir hafa verið búnir rat-
sjár- og myndatækjum og sumir
ökumenn þeirra hafa tekið á sig
langan krók til að taka myndir af
herflugvöllum og fylgjast með her-
æfíngum og ferðum herflutninga-
bíla. Bílamir kunna einnig að hafa
verið notaðir til að halda fundi með
erindrekum í Svíþjóð og gera kort
af fjarskiptastöðvum, vopnaverk-
smiðjum og vegum, sem árásarlið
þarf að þekkja.
Margt bendir til þess að flutn-
ingabílarnir frá Austur-Evrópu hafi
einnig verið notaðir til að flytja
vopn til Svíþjóðar. Þessi vopn hafa
trúlega verið falin á öruggum stöð-
um, þar sem hópar skemmdar-
verkamanna Spetsnaz geta gripið
til þeirra þegar þeim hefur verið
smyglað í vörubílum til Svíþjóðar
áður en til átaka kemur.