Morgunblaðið - 29.03.1989, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. MARZ 1989
Markaðslaun kennara
og Evrópubandalagið
LRUN.FRRMHR LDSSKO LflKENNflRfl 1985
í EB-LÖNDUM OG A ÍSLHNDI
,1SL.KR0NUR
EB-lönd
ísland
HlíSTU LflUN
E23BYRJUNRR-
LflUN
LflUN PRÓFESSORfl ,1985
EB-LÖNDUM OG fl ÍSLHNDI
ISL.KRONUR
EB-lönd
SHlESTU LflUN
□ BYRJUNRR-
LflUN
Island
eftir Birgi Björn
Sigmjónsson
Undanfarið hefur mikið verið
rætt um Evrópubandalagið og
nauðsynina á að íslendingar lagi
sig að markaði þess. Þar eru ein-
kunnarorðin: frelsi til viðskipta og
frelsi fjármagns. EB stefnir nú
einnig að sameiginlegum vinnu-
markaði þar sem launamenn geta
að eigin óskum flutt á milli land-
anna. Hugmyndasmiðir EB fullyrða
að þetta muni leiða til samræming-
ar iq'ara á vinnumarkaði líkt og á
fjármagnsmarkaði. Ef íslenskir at-
vinnurekendur, einkum ríkið, ætla
í samræmingarskyni að bjóða „EB-
markaðslaun" eru bjartari tímar
framundan hjá íslenskum Iauna-
mönnum.
Launakjör háskólamenntaðra
ríkisstarfsmanna á íslandi hafa
lengi verið léleg og miklu lakari en
þekkist í löndum innan EB. Kennar-
ar eru dæmigerður starfshópur
meðal ríkisstarfsmanna á íslandi
og í EB-löndum. Starfsmenntun
vinnuafls og raunar öll menntun
þjóðarinnar til menningarlegs
þjóðlífs byggja á þeim grundvelli
sem skólamir og kennararamir
leggja. í flestum EB-ríkjum er þetta
talin meginforsenda aukins hag-
vaxtar. Eftirfarandi kjarasaman-
burður gefur okkur tilefni til að
ætla að viðhorfin séu allt önnur á
íslandi.
Launin í grunnskólum
Laun kennara í gmnnskólum sex
EB-landa (skv. skýrslu hagstofu
EB, Eurostat) og laun grunnskóla-
kennara í Hinu íslenska kennarafé-
lagi (HÍK) á íslandi fyrir fasta
vinnuskyldu réttindakennara eru
sýnd í töflu 1. Launin era umreikn-
uð í íslenskar krónur.
Tafla 1: Mánaðarlaun kennara í
grunnskólum í EB-löndum og á ís-
landi á árinu 1985.
Byijunar- Hæstu
laun laun
Danmörk 42.327 71.051
England 33.129 67.166
Frakkland 39.954 61.652
Holland 40.344 81.256
Lúxemborg 50.734 57.152
Þýskaland 57.435 85.144
EB-lönd: 43.987 70.570
ísland: 23.946 37.138
Birgir Björn Sigurjónsson
„Stéttarfélög og at-
vinnurekendur á ís-
landi verða að færa
umræðuna um Evrópu-
bandalagið að því sem
er einna brýnast:
Hverniger unnt að
skapa á Islandi grund-
völl til að greiða ríkis-
starfsmönnum mann-
sæmandi laun, „mark-
aðslaun“?“
Laun háskólamenntaðra grann-
skólakennara (í HÍK) á íslandi eru
langlægst og skera sig úr í þessum
samanburði. Þau þurfa að tvöfald-
ast til að geta talist markaðslaun
hliðstæðra kennara í EB-löndum.
Launin í framhaldsskólum
Laun framhaldsskólakennara í
helstu EB-löndum era einnig miklu
hærri en þekkist á íslandi eins og
tafla 2 sýnir.
Taflan sýnir að laun háskóla-
menntaðra framhaldsskólakennara
(í HÍK) á íslandi þurfa jafnvel að
þrefaldast til að ná EB-markaðn-
um.
Tafla 2: Mánaðarlaun kennara í
framhaldsskólum í EB-Iöndum og á
fslandi á árinu 1985.
Byrjunar- Hæstu
laun laun
Danmörk 59.293 95.964
England 33.129 81.552
Frakkland 40.616 85.863
Holland 45.647 116.650
Lúxemborg 81.340 164.018
Þýskaland 68.292 110.666
EB-lönd: 54.720 109.269
Island: 24.977 38.254
Launin í háskólum
Upplýsingar um laun almennra
fastráðinna prófessora við háskóla
í EB-löndum og á íslandi sýna e.t.v.
enn válegri stöðu íslenska mennta-
kerfisins, enda alkunna að þeir sem
era hæfír til að gegna stöðu prófess-
ora við Háskóla íslands era í reynd
gjaldgengir víða erlendis í stöður
prófessora, kennara og vísinda-
manna. Tafla 3 gefur þennan sam-
anburð:
Tafla 3: Laun prófessora í EB-lönd-
um og á íslandi á árinu 1985.
Byijunar- Hæstu
laun laun
Danmörk 125.196 125.196
England 108.270 127.235
Frakkland 85.732 172.916
Holland 132.064 193.594
Lúxemborg 79.105 140.478
Þýskaland 91.253 149.686
EB-Iönd: 103.603 151.518
ísland 37.763 49.178
Þessi tafla staðfestir að laun
íslenskra háskólaprófessora ættu
að þrefaldast til að gefa íslenskum
skólum samkeppnisstöðu gagnvart
skólum í EB-löndunum. Ef laun
íslenskra prófessora era aðeins tvö-
földuð era laun þeirra samt enn
langlægst.
Niðurstaðan er þessi
Það hriktir í stoðum hins íslenska
menntakerfís vegna óánægju kenn-
ara með launin. Háskólamenntaðir
ríkisstarfsmenn í BHMR og kennar-
ar sérstaklega hafa mun lakari kjör
en aðrir háskólamenn á íslandi.
Óánægja kennara byggist ekki ein-
ungis á samanburði við aðra
íslenska launamenn. Nú hrannast
upp upplýsingar um að kjör há-
skólamenntaðra ríkisstarfsmanna á
íslandi, ekki síst kennara, séu afar
léleg í samanburði við kjör háskól-
manna í öðram löndum. Stéttarfé-
lög og atvinnurekendur á íslandi
verða að færa umræðuna um Evr-
ópubandalagið að því sem er einna
brýnast: Hvernig er unnt að skapa
á íslandi grandvöll til að greiða
ríkisstarfsmönnum mannsæmandi
laun, „markaðslaun"?
Heimildir: Kjarasamningur Hins
ísienska kennarafélags og fjármála-
ráðherra, Kjarasamningur Félags há-
skólakennara og fjármálaráðherra,
Eurostat (ýmis hefti).
Höfundur er hagfræðingur
BHMR.
Líf á landsbyggðinni
Ýmislegt ber á góma hjá fólki
þegar það hittist héma úti á lands-
byggðinni, til dæmis var ég fyrir
skömmu stödd þar sem menntun
var helsta umrasðuefnið, og þörf
á menntun til starfa. Margt var
sagt og misjafnar vora skoðanir
manna á því hvað teija bæri nauð-
synlega menntun.
Menn vora sammála um að
auðvitað væri grannskóli og
gjama eitthvað meira öllum nauð-
synlegt, en nauðsynlegast af öllu
væri þó starfsreynsla.
Röksemdir vora eitthvað á
þessa leið:
Þekking er undirstaða þess að
fólk sé fært um að inna þau störf
af hendi sem það tekur að sér.
Allir afla sér almennrar mennt-
unar, þ.e.a.s. ganga í grannskóla
og svo er einstaklingsbundið hvað
langt menn fara í skólakerfínu,
þar er hægt að stefna í ýmsar
áttir, lengra eða skemmra.
Eitt er þó skilyrði þess að kunna
vel til verka og það er starfs-
reynsla.
Tvö dæmi vora nefnd um verk-
legar kröfur í námi, en auðvitað
væri hægt að telja miklu fleiri:
Fóstrar, sem gera það að at-
vinnu sinni að gæta bama á ýms-
um aldursskeiðum, eiga að hafa
að baki þriggja ára sémám, þar
af nær helming störf á bamaheim-
ilum.
Bændaskólamir senda nemend-
ur sína í sveit og þeir verða að
vinna við almenn störf á sveita-
heimilum í mánuði áður en þeir
geta tekið búfræðipróf.
Niðurstaða rökræðnanna varð
sú að reynsla og þekking á því
starfí sem menn ætluðu að stunda
væri mikilvaegasti grandvöllur
þess að vel mætti takast.
Áfram héldum við að ræða
starfsreynsluna, og við voram
sammála um að eins og starfs-
reynsla er nauðsynlegur þáttur
sem undirstaða þess að geta haft
fullt vald á starfi sínu, væri alveg
furðulegt að mikilvægustu stöður
þjóðfélagsins væra oft skipaðar
mönnum sem ekki hefðu neitt
hagnýtt sémám að baki og áttum
við þá við stöður ráðherranna.
Ráðherrar era jú oft langskóla-
gengnir menn, þeir geta haft
ýmiskonar menntun, þeir geta t.d.
verið lögfræðingar, jarðfræðing-
ar, viðskiptafræðingar, náttúra-
fræðingar, já, alls konar fræðing-
ar en þeir hafa í flestum tilfellum
enga hagnýta starfsrejmslu, enga
raunhæfa þekkingu á atvinnulífí
þjóðar sinar.
Fræðingar geta auðvitað verið
hinir nýtustu og bestu menn og
á allan hátt góðir til síns brúks,
þ.e. á sínu sviði, en einhæf mennt-
un skapar þröngan sjóndeildar-
hring og þá sem hafa sérhæft
menntun sína vantar grátlega oft
allan starfsgrandvöll til þess að
setjast í ráðherrastól og stjóma
þjóðarbúi af nokkra viti vegna
vanþekkingar.
Svona Iétum við gamminn geisa
og ræddum menn og málefni.
Starfsreynsla var að okkar mati
svo mikilvæg að við álitum að
ráðherrastóll væri í mörgum til-
fellum betur setinn af, ja t.d.
greindum sjómanni með grann-
skólapróf, sem verið hefði í sveit
og við verkamannvinnu á ungl-
ingsáram, hefði þannig kynnst
allvel atvinnulífi, heldur en ein-
hveijum fræðingi sem aldrei hefði
þurft að þvo af höndum sínum
mold eða slor og aldrei gengið til
hvílu að kvöldi með þreytu hins
vinnandi manns í líkama sínum,
sem sagt vissi ekki hvað það
væri að „vinna sér brauð í sveita
síns andlitis".
Við hérna á landsbyggðinni
eram auðvitað eins og allir aðrir
hugsandi landsmenn sífellt að
leita úrbóta á öllum mögulegum
hlutum og við sem þama ræddum
saman fóram að bollaleggja um
það hvemig mennta ætti ráð-
herra.
Niðurstaða okkar varð á þessa
leið:
Strax og stjórnmálaflokkur
hefur augastað á ráðherraefni,
eða einhver stefnir á slíka stöðu
að eigin framkvæði, ætti viðkom-
andi maður að fara strax í grann-
skóla bæði í þéttbýli og dreifbýli
og fylgjast með störfum kennara.
Á milli skólanna ætti hann að
ferðast í, ja við skulum segja tvo
mánuði.
Síðan ætti hann að fara á
sjúkrahús og kynna sér vinnu
hjúkranarfólks og gangastúlka í
t.d. tvo mánuði. Þar næst ætti
maðurinn að fara á almennan
vinnumarkað og taka þar til hönd-
unum, vinna bæði í físki og við
almenna verkamannavinnu, ekki
horfa á heldur vinna.
Við héldum að best mundi vera
að láta ekki manninn ofreyna sig
og ætluðum honum því fjóra mán-
uði til að fylgjast með á sjúkrahús-
um og í skólum, kannske fengi
hann í bakið ef hann ætti að lyfta
þungum sjúklingum, eða ofreyndi
sig á einhvem hátt ef hann ætti
að kenna ódælum unglingum og
hætti við frekari menntun. En við
héldum að mál væri að hann færi
að reyna á sig eftir þennan tíma
og taka þátt í atvinnulífinu, með
eigin höndum.
Nú ákváðum við að eftir þessa
sex mánuði væri rétt að senda
manninn í sveit og láta hann vinna
öll algeng sveitastörf í þijá mán-
uði, þeim tíma yrði að skipta á
árstíðir svo hann fengi að kynn-
ast bæði vor- og haustönnum,
heyskap og hirðingu búsmala.
Endilega ætti maðurinn að
skrifa hjá sér hvað vinnudagur
bóndans er margar stundir og
hvað kona og böm bóndans vinna
við búið.
Síðast en ekki síst vildum við
svo senda manninn til sjós og láta
hann vinna á bátum og toguram
í þijá mánuði og búa að öllu leyti
við sama vinnuálag og sjómenn.
Eftir árið álitum við að hann
væri fær um að stjóma þjóðarbúi
og gæti með góðum bakgranni
myndað sér rökstuddar skoðanir
á flestum málum og gæti kinn-
roðalaust sest í ráðherrastól.
Það gefur augaleið að menn
sem aldrei hafa stundað aðra at-
vinnu en að velta tölum á blaði,
rýna í prótókolla, eða sérhæfa sig
í einhverri fræðigrein, hafa ein-
hæfa þekkingu og þar af leiðandi
einhæfar skoðanir og þrönga yfír-
sýn.
Þess vegna varð niðurstaða
okkar:
Sendið þá sem stefna á ráð-
herrastólana út í atvinnulífíð svo
þeir geti aflað sér reynslu og
þekkingar, svo þeir geti lagt raun-
hæft mat á hvað eina sem kemur
á þeirra borð í ráðuneytunum.
Jóhanna
Steingrímsdóttir