Morgunblaðið - 06.04.1989, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1989
-I-
Hulda Á. Stefáns
dóttir - Minning
Hægt og bítandi var frerinn far-
inn að láta undan síga eftir stirðan
og umhleypingasaman snjóavetur
og upprisusólin byrjuð að skína
þegar ég frétti lát Huldu Á. Stef-
ánsdóttur. Samt var mér enginn
harmur í hug, miklu fremur fegin-
leiki, því að ég vissi að hún var
orðin þreytt og mér fannst stíll yfir
því að kveðja þegar páskar fóru í
hönd — eins og svo mörgu öðru sem
hún gerði.
Með henni er gengin mikil merk-
iskona sem mig langar að minnast
með nokkrum orðum á útfarardegi
hennar vegna samstarfs sem við
áttum síðustu árin og vegna þess
hvem sess hún skipar í huga mér.
Á bamsaldri heyrði ég um hana
talað og gerði mér grein fyrir því
að hún var kona sem flestir könnuð-
ust við. Fyrir hvað hefur mér þá
sennilega ekki verið eins vel ljóst,
en um það fræddist ég seinna.
Snemma þóttist ég líka sannreyna
það að í hvert skipti sem hún drap
niður penna til að minnast sam-
ferðamanna sinna eða rifja upp
gamlar minningar gat verið veislu
von fyrir þá sem á annað borð vom
ekki fæddir til fullkomins vitundar-
eða áhugaleysis um allt nema
líðandi stund. Ég er búinn að
gleyma hvenær við hittumst fyrst
og töluðum saman, man þó að það
var á samkomu þar sem hún var
stödd ásamt Jóni manni sínum og
haldin var hér í Reykjavík eftir að
hún fluttist suður. Fyrir kom líka
að ég átti erindi við hana meðan
ég var dagskrárstjóri útvarpsins og
fór jafnan vel á með okkur, en vem-
leg kynni okkar hófust ekki fyrr
en ég tók að mér fyrir beiðni útgef-
andans að búa minningar hennar
til prentunar.
Það var sumarið 1985. Fyrsta
bindið af fjórum kom út þá um
haustið, lokabindið fyrir síðustu jól.
Um samstarf okkar Huldu á ég
góðar minningar og nú þegar hún
er öll þykir mér vænt um að ég
skyldi fá að kynnast henni og eiga
þann hlut að minningum hennar og
útgáfu þeirra sem ég átti.
Það hefði verið óhugsandi án
þess að geta haft nána samvinnu
við hana og eignast trúnað hennar.
Hann tel ég mig hafa eignast og
þess vegna sagði hún mér margt
og miklu fleira en það sem á bækur
kemst, heilar ævi- og örlagasögur
sem tóku öllum skáldskap fram eins
og þær flutu af vömm hennar, því
að í eðli sínu var frásagnargáfa
Huldu Á. Stefánsdóttur munnlegrar
ættar. Það sem einkennir ræðu
hennar og rit er hin ljósa, lipra og
tilgerðarlausa frásögn þar sem efni-
viðurinn er ævi og örlög mannanna
og atvik og reynsla lífsins, tilgang-
urinn fræðsla, skemmtun og lífsfyll-
ing og meðalið mál sem er blátt
áfram, lifandi, auðugt og alþýðlegt
án þess að verða nokkurn tíma flatt
eða uppskrúfað. Merkingin sem
texti hennar ber í sér er meðal
annars mótuð af notalegri kímni
og vinsamlegum mannskilningi og
næmri tilfinningu fyrir gildi ljóð-
rænna lýsinga og dramtískra and-
stæðna sem lofa birtunni að njóta
sín og skerpa skuggana. Sú fræga,
franska skilgreining stíls að hann
sé sama og maðurinn hygg ég að
hafí verið furðu nærri sanni um
Huldu Á. Stefánsdóttur. Um það
geta þeir áreiðanlega borið sem
spjölluðu við hana þegar vel lá á
henni. í samræðum um alla heima'
og geima var hún með allra
skemmtilegustu viðmælendum.
Þess vegna gat líka verið meiri
freisting að sitja á tali við hana en
marga sem yngri voru að árum, því
að hún var miklu yngri í anda en
sumir þeirra og fýlgdist lengst af
býsna vel með, þótt ellin væri farin
að kreppa að og hún sæti oft við
arineld minninganna síðustu árin.
Þegar við Hulda fórum að vinna
saman var hún orðin áttatíu og
átta ára gömul og búsett hjá Guð-
rúnu dóttur sinni á Bergstaðastræti
81. Þar sinnti hún þá enn ýmsum
heimilisverkum milli þess sem hún
sat við borðið sitt uppi í risinu og
lét hugann reika heim á fornar slóð-
ir. Þar mátti segja að væri önnur
smiðjan okkar framan af. Þar skipt-
umst við á köflum sem mislangt
voru komnir, eins og sendiherrar á
orðsendingum, töluðum um næsta
áfanga, ræddum efni næstu bókar
eða skoðuðum gamlar myndir. Hún
hellti upp á könnuna og marga
stund sat ég undir súðinni hjá henni
og lét hana segja mér sögur. Hún
mundi svo margt. Inn á band handa
útvarpinu sagði hún mér þegar hún
var við minningarguðsþjónustu um
Hallgrím Pétursson í gömlu kirkj-
unni í Fjörunni 1914 og séra Matt-
hías steig í stólinn, en Geir vígslu-
biskup söng. Hún hafði lifað svo
margt. Stöku sinnum vélritaði ég
fyrir hana minningargrein ef henni
lá á, því að alltaf var að fækka í
hinni öldruðu sveit. Eða tók af henni
eitthvert annað ómak. „Veistu hvað
er slifsakassi ?“ spurði hún mig einu
sinni þegar ég kom. Ég gat mér
þess til, dró ályktunina af nafninu,
en hafði aldrei séð þess konar öskju.
Svo sýndi hún mér slifsakassann
hennar Guðrúnar ömmu sinnar —
ef ég man rétt — og bað mig að
koma honum fyrir sig til þjóðminja-
varðar ásamt bréfí.
En kynni okkar voru bundin bók-
unum hennar og fundum okkar
fækkaði mjög eftir mitt sumar
1987. Þó hitti ég hana nokkrum
sinnum heima þá um haustið, en
eftir það dvaldist hún lengst af á
stofnunum. Síðast sá ég hana í
Seljahlíð. Þama um sumarið var
heilsa hennar og þrek á þrotum og
hún sagði við mig á Reykjalundi
að nú yrði ég að reyna að sjá um
framhaldið. Það gerði ég eftir bestu
getu, en málið er mér of skylt til
þess að fjölyrða um það nú.
Hulda gladdist auðvitað yfír þeim
viðtökum sem bækur hennar fengu,
enda veit ég ekki til þess að þær
hafi verið nema á einn veg. Eftir á
þykir mér mestu máli skipta að þær
voru skrifaðar. Þær geyma það sem
geymst getur af henni sjálfri og því
sem hún vildi segja. Um hitt þagði
hún fast. Og framar er ekki um
neitt að sakast.
Ástvinum frú Huldu, eins og
margir af eldri kynslóðinni kölluðu
hana að gömlum kurteisissið, votta
ég samúð. Margir munu sakna
hennar, því að margir kynntust
henni og mörgum kom hún til nokk-
urs þroska. Þessi „sjarmerandi
sagnaþuia", eins og orðslyngur vin-
ur hennar nefndi hana, batt saman
í vitund sinni og minni tvær aldir,
tvo heima. Fyrir margt var hún
merk, en fyrir eitt verður hennar
minnst: þær andans gjafir sem hún
gaf í lifanda lífí, lífsfjörið sem frá
henni stafaði, í bestu merkingu
þess orðs, og mölurinn og ryðið
komast ekki að.
„Orð fór af því, að Jón Pálmason
á Þingeyrum væri vel ríðandi, þegar
hann fór af bæ, og ætti úrvals-
hross. Það voru orð að sönnu.“
Þannig kemst Hulda Á. Stefáns-
dóttir að orði í minningum sínum
af nokkru stolti. Öðru sinni sagði
hún að þrátt fyrir flækinginn sem
á sér hefði verið hefði sér í raun-
inni aldrei þótt gaman að ferðast —
nema á hestbaki. Frá bamæsku
hefði hún haft mikið dálæti á hross-
um og fátt hefði sér þótt skemmti-
legra en að skreppa á bak. Eftir
að þau Jón giftu sig í Reykjavík
sumarið 1923 riðu þau til Þingvalla
með vinum sínum. Þar var dmkkin
hestaskál, en síðan lögðu hjónin á
Kaldadal og riðu um Borgarfjörð,
norður fjöl! og heiðar, að Þingeyr-
um. Þegar ég var að ganga frá
kaflanum þar sem hún segir frá
þessu hugsaði ég: Þetta minnir á
lok íslandsklukkunnar, þegar bisk-
upshjónin ríða vestur á land að vitja
þeirra jarða sem Snæfríður hafði
náð undan kónginum.
Sá mæti maður, Jón S. Pálmason
á Þingeymm, var farinn yfir fljótið
dökka meira en tólf ámm á undan
Huldu konu sinni og ennþá fyrr
æskuvinur hennar, Davíð Stefáns-
son frá Fagraskógi. Með honum
hafði hún líka ung farið fjallaslóðir
á hestbaki, eins og hún hefur sjálf
sagt frá, meðal annars um hálendi
Tröllaskaga með hvassar eggjar
Siglu^arðarskarðs, þoku á Reykja-
heiði og sólina eins og glóandi gull
í kaldri deiglu Fljótanna.
Til engra ljóða vitnaði Hulda oft-
ar en ljóða hans og fer því ekki illa
á því að fara að dæmi hennar að
leiðarlokum. Eitt sinn orti hann
kvæði sem hann lagði allt annarri
konu í munn en Huldu litlu á Möðm-
völlum, en nú fínnst mér síðasta
erindið þulið mér við eyra eins og
kveðja hennar þegar hún er öll og
hlekkir heimsins em brostnir:
Er leita ég inn í ljóðsins skin,
og lokað er þreyttri bránni,
þá heyri ég fáksins Qalladyn
og fossinn niða í gjánni.
Ég hitti aftur minn heiðavin
á hæðunum fram með ánni.
Þar er gott að kveðja vinkonu
sína við fossnið og ijallablæ í skini
páskasólarinnar.
Hjörtur Pálsson
Amma okkar, Hulda Á. Stefáns-
dóttir, sofnaði sínum hinsta svefni
laugardagskvöldið fyrir páska. Það
er einkennileg tilfínning að geta
aldrei framar talað við hana eða
snert, konuna sem okkur þótti svo
vænt um. Við söknum hennar sárt.
Andlát ömmu var þó hvorki
óvæntur atburður né óvelkominn,
því hún hafði verið mjög lasburða
síðustu tvö árin.
Sú manneskja sem hvað mest
hefur mótað okkur systkinin og
fylgt okkur eftir er amma. Það var
hún sem ræddi um lífið og tilvemna
við okkur krakkana. Henni þótti
mjög í mun að við stæðum saman,
deildum hlutum með okkur og vær-
um góð hvert við annað. Henni
varð tíðrætt um skylduna og ábyrgð
hverrar manneskju fyrir sér og
umhverfi sínu. Hún hafði oft yfír
þessar línur:
Það fylgir því ábyrgð að fara með völd
það fylgir því ábyrgð að lifa.
Hún taldi betra að aðrir gerðu á
hlut okkar en að við gerðum öðmm
mein, en taldi mikilvægt að ræða
og leysa ágreiningsefni. Auðmýkt
og kærleikur væm mikilsverð og
verðmæti sálarinnar dýrmætari en
veraldlegur auður. Eftirfarandi er-
indi eftir Einar Benediktsson var
henni kært og minnir á hana:
Eitt bros getur dimmu í dagsljósi breytt,
sem dropi breytir veig heillar skálar.
Þel getur snúist við atorð eitt.
Aðgát skal höfð í nærveru sálar.
Svo oft leyndist strengur í bijósti, sem brast
við biturt andsvar, gefið án saka.
Hve iðrar margt líf eitt augnakast,
sem aldrei verður tekið til baka.
Við systkinin biðjum Guð fyrir
hana sem veitti okkur svo mikla
ást og var okkur svo kær.
Þegar æviröðull rennur,
rökkvar fyrir sjónum þér,
hræðstu eigi, hel er fortjald,
hinum megin birtan er.
Höndin, sem þig hingað leiddi,
himins til þig aftur ber.
Drottinn elskar, - Drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.
(S.Kr. Pétursson)
Hulda, Anna Salka,
Stebbi og Bobbi.
Ótal minningabrot koma í hug-
ann nú að loknum ævidegi föður-
systur minnar, Huldu Á. Stefáns-
dóttur.
Hún ólst upp á fjölmennu skóla-
heimili norðanlands á miklum um-
brotatímum þar sem umræður og
heimilisbragur snérust mest um
mennt og menningu — og hugir
manna heilluðust af fögrum hug-
sjónum um batnandi tíð á íslandi —
„gróandi þjóðlíf og þverrandi tár“.
Sá arfur úr föðurhúsum hlýtur
að hafa verið með jákvæðum for-
merkjum hjá þeim sem tóninn gáfu
og sá andi verið ungri stúlku gott
veganesti út í lífið.
Sjálf átti Hulda til að bera skarpa
athyglisgáfu, gott minni og einlæg-
an vilja til að læra og menntast.
Þessum þáttum og raunar öðrum
eðlisþáttum sínum hefur hún gert
góð skil í æviminningum sem hún
rakti síðustu æviárin og út eru
komnar á bók. Þar dregur hún upp
fjölmargar myndir af samferðafólki
sínu eins og það kom henni fyrir
sjónir, gerir grein fyrir hugðarefn-
um sínum og gefur um leið glögga
mynd af sjálfri sér. Þar er engu við
að bæta.
Fyrstu kynni mín af nöfnu minni
og frænku voru í frásögnum föður
míns og bróður hennar af æsku-
heimili þeirra — ljóslifandi frásagn-
ir sem opnuðu okkur sem á hlýddum
heillandi ævintýraheim, margbrot-
inn og ríkan af manngæsku og fjöl-
breytni. Systirin úr þessum ævin-
týraheimi kom oft í heimsókn að
norðan og bar með sér ferskan
andblæ og dulúð úr sveitinni sem
var okkur bróðurdætrunum fjar-
lægur veruleiki. Síðar gaf hún okk-
ur tækifæri til að kynnast lífínu í
íaienskri sveit að sumri — á Þing-
eyrum undir ástúðlegri handleiðslu
hennar og hjartahlýja eiginmanns-
ins, Jóns Pálmasonar.
Ég minnist hennar líka sem
skólastjóra síðar í íjölmennum Hús-
mæðraskóla Reykjavíkur — í hópi
námsmeyja sem virtu hana og dáðu.
Og ég minnist ótal gleðistunda með
henni bæði sunnan heiða og norðan
þegar hún gaf okkur viðmælendum
sínum hlutdeild í sinni sögu og
lífsreynslu. Á þeim stundum leyndi
sér ekki að henni var í blóð borið
að segja frá, fræða og mennta.
Hulda Á. Stefánsdóttir átti vissu-
lega að baki litríkan æviferil, hún
var baráttukona sem valdi sér aldr-
ei hægan sess í lífinu. Hún tók virk-
an þátt í þjóðþrifamálum og var
mörgum fyrirmynd og hvatning til
dáða. Fyrir það erum við samferða-
fólk hennar þakklátt.
Um leið og ég flyt nánustu ætt-
ingjum innilegar samúðarkveðjur
fínnst mér vel við eiga að láta fylgja
þessar vísur úr ljóði eftir skáldið
góða, Matthías Jochumsson, sem
ég veit að hún hafði mikið dálæti
á. Mér fínnst hann fyrir sitt leyti
lýsa þar þvi innra eðli sínu sem þau
geta hafa átt sameiginlegt:
Gef mér dag í dauða,
dag yfir aila heima,
sjón er allt það sannar,
sem mig gjörði dreyma:
veröld fulla visku,
vitund heilla þjóða,
vilja og sál hins sanna,
sjón og heym hins góða.
Sýn mér, sólar faðir
sjónir hærri en þessar,
málið mitt er síðast
miklar þig og blessar.
Sýn mér sætt í anda
sæla vini mína,
blessun minna bama
burtfór mína krýna.
Dæm svo mildan dauða
Drottinn, þínu bami -
eins og léttu laufi
i > t t i ( t' -1 .1 c ■': j ii
t
Móðir okkar,
ÁSTRÍÐUR STEFÁNSDÓTTIR,
Utla-Hvammi,
Mýrdal,
verður jarðsungin frá Skeiðflatarkirkju laugardaginn 8. apríl kl.
14.00. Bílferð verður frá BSÍ kl. 10.30.
Börn hinnar látnu.
t
Móðir okkar, tengdamóðir og amma,
GUÐRlÐUR vigfúsdóttir,
Mundakoti,
Eyrarbakka,
verður jarðsungin föstudaginn 7. apríl frá Eyrarbakkakirkju kl.
14.00. Rútuferð frá BSÍ kl. 12.30.
Börn, tengdabörn og barnabörn.
t
VALDIMAR JAKOBSSON,
Gnoðarvogl 68,
Reykjavlk,
verður jarðsunginn frá Langholtskirkju kl. 15.00 föstudaginn 7.
apríl. Þeim sem vildu minnast hans skal bent á Krabbameins-
félagið.
Kristján Valdimarsson,
Valdimar Valdimarsson,
Jóna Guðmundsdóttir,
Aðalheiöur Bóasdóttlr
og barnabörn.
t
Útför eiginmanns míns og föður okkar,
JENS ELÍS JÓHANNSSONAR
fyrrum bónda
fSælingsdal,
ferfram frá Hvammskirkju í Dalasýslu laugardaginn 8. apríl kl. 14.00.
Bíll fer vestur frá Umferðarmiðstöðinni kl. 8.00 á laugardaginn
og til baka sama dag. Vinsamlega hafið samband við Unni í síma
43438 eða Erlu í síma 92-27326.
Fyrir hönd annarra vandamanna,
Guðrún Oddsdóttir og börn.