Morgunblaðið - 14.04.1989, Side 12

Morgunblaðið - 14.04.1989, Side 12
 Gætið tannanna vel — það borgar sig eftirStefán Finnbogason Stundum heyrist talað um að tannlækningar séu dýrar og miklir fjármunir fari til þess að halda tönn- um skólabarna í lagi. í fjárhags- áætlun Reykjavíkurborgar fyrir árið 1988 voru áætlaðar 175 millj. króna til tannlækninga skólabarna eða 12.500 kr. á bam. í þessari stuttu grein verður leit- ast við að gera grein fyrir hvers vegna tannlækningar eru svona dýrar og hvað er hægt að gera til að draga úr hinum mikla kostnaði við skólatannlækningar. Hola í tönn verður ekki læknuð nema með því að fylla hana eða með því að draga tönnina úr. Það síðara er að vísu neyðarúrræði. Þegar tönn er fyllt, er holan fyrst undirbúin þannig, að skorinn er burtu hluti af tönninni þar sem holan liggur, meinið er skorið burt svo aðeins er eftir heilbrigt tann- bein þar sem tannskemmdin var áður. Síðan er fyllt í holuna með málmi eða gerviefni og reynt að líkja eftir lögun tannarinnar eins og framast er unnt. Fyllingin þarf að falla inn í sitt umhverfi svo vel, að hún tmfli ekki þær eðlilegu hræringar sem þar eiga sér stað, eða erti á nokkum hátt. Þetta verk verður ekki unnið nema með tannlækningatækjum og af fólki sem fengið hefír tannlækn- ismenntun. Fýlling holu í einni tönn er, með öðmm orðum, skurðaðgerð í' beini unnin af sérmenntuðum lækni með nákvæmum, sérhæfðum tækjum. Til skamms tíma vom tann- skemmdir sjúkdómur sem þjáði næstum því hvert einstakt manns- bam í landinu, svo að talið var nánast eðlilegt að flestir yrðu tann- lausir á miðjum aldri. Smám saman fjölgaði þeim, sem höfðu áhuga á að halda sínum tönn- um og töldu skynsamlegt að veija nokkmm fjármunum til þess að fylla í holur og gera við skemmdir. Jafnframt sáu ábyrgir áhrifamenn, að ef takast átti að halda tönnum, varð að grípa snemma í taumana og skipuleggja skólatannlækningar. En skipulegar skólatannlækning- ar verða ekki framkvæmdar nema á kostnað hins opinbera. Að öðmm kosti er hætta á að barnmörgu fjöl- skyldumar verði útundan. Reykjavíkurborg tók upp tann- lækningar fyrir skólaböm löngu áður en slíkt var bundið í lög, og nú fá öll skólaböm í Reykjavík þá tannlæknisþjónustu sem þau þurfa. Ekki er óalgengt að fylla þurfi 5-8 holur hjá bami á hveiju ári og það er dýrt. Viðgerð tönn getur haldið áfram að skemmast, fjöldi tanna í skóla- barni er 24-28 og börnin em 14.000. Tannfylling skólabarna í Reykjavík er unnin af 30 tannlækn- um sem flestir vinna 4 tíma á dag, 10 mánuði ársins. Auk þess ganga nokkur böm til einkatannlækna. Það er því geysilega mikið og dýrt verk að annast tennur skóla- bama í Reykjavík. Ef til vill má hugsa sér sambæri- legt verk t.d. ef taka þyrfti botn- langa úr hveiju bami aftur og aftur annað hvert ár. Það yrði býsna dýrt. Enginn er í vafa um að nauðsyn- legt er að halda tönnum alla ævi og gera við skemmdar tennur. Það liggur því í augum uppi, að mikill kostnaður vegna tannlækninga stafar af því að holumar em marg- ar sem þarf að fylla. Leiðin til að lækka tannlæknakostnað er því að fækka holunum, bæta tannheilsuna og koma í veg fyrir að tennurnar skemmist. Mesta og besta tannvemdin, sem og önnur heilsuvemd, er unnin af einstaklingunum sjálfum, hveijum og einum, með heilbrigðu lífemi, hollu mataræði og þrifnaði. Þetta SÍFELLT NART - SKEMMIR / TENNUR w veit okkar vel upplýsta þjóð. Og sem betur fer hefír mik'ð áunnist í tann- vemd. Tannheilsa þjóðarinnar fer batnandi. Þó ém tannskemmdir í bömum ennþá miklu meiri hér en á hinum Norðurlöndunum. Fyrir um það bil 15 ámm vom tannskemmd- ir í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og Danmörku svipaðar og hér á landi, en þá fóm þær að minnka í Skand- inavíu og minnkuðu hratt. Þannig fækkaði skemmdum tönnum 12 ára barna á 10 ámm úr 7 niður í tvær meðan lítið sem ekkert breyttist í þá átt hjá okkur. En um 1984 fór að örla á fækkun tannskemmda skólabama í Reykjavík. - Það skal hér tekið fram, að vegna góðrar tannlæknisþjónustu, vom ófylltar holur fátíðar þó tannskemmdir væm vandamál. Frá 1984 til 1988 lækkaði fjöldi skemmdra tanna 12 ára bama í Reykjavík úr 6 í 4, svo sumir telja að hjá okkur sé nú hafín sú þróun tannheilsu, sem varð á hinum Norð- urlöndunum fyrir áratug. Þá er eðlilegt að spurt sé: Hvað kom þess- ari þróun af stað? Vafalítið eiga fleiri en eitt og fleiri en tvö atriði þar þátt í. Stöðug- ur áróður tannvemdarfólks hefír einhver áhrif á lífsvenjur fólks. Þó er ekki mælanleg minnkun í sykur- neyslu hér á landi. Gosdrykkjaaug- lýsingar em líka einhveijar þær íburðarmestu sem sjást í fjölmiðl- um. Stefán Finnbogason „Leiðin til að lækka tannlæknakostnað er því að fækka holunum, bæta tannheilsuna og koma í veg fyrir að tennurnar skemmist.“ Það er almenn skoðun meðal vísindafólks á sviði tannlækninga á Norðurlöndum, að flúor, og einkum flúortannkrem, eigi drýgstan þátt í minnkandi tannskemmdum meðal bama. Samkvæmt því hefír áróður- inn fyrir tannburstun með flúor- tannkremi haft mest áhrif í hinni bættu tannheilsu. Þessi skoðun er rökstudd með eftirfarandi: Þegar einhver matur með geijan- legu kolvetni snertir tennumar, fell- ur sýmstigið (pH) niður í 4. (Ef sýmstig á yfirborði glemngs fer niður fyrir 5, byijar glemngurinn að leysast upp.) Þetta sýmstig helst síðan í um það bil hálftíma eftir máltíð. Sú tæring glerungs, sem átt hefir sér stað undir máltíð, gengur til baka, ef 2-3 tímar líða til næstu máltíðar. Ef flúor er til staðar þegar þessar efnabreytingar verða, vinnurþað hvetjandi á endur- kölkun, þannig að glemngstæringin gengur fyrr til baka en ella. Ef burstað er með flúortannkremi tvisvar á dag, er nokkurt flúormagn alltaf til staðar í munninum og éink- um á þeim stöðum þar sem hættast er við tannskemmdum, á snertiflöt- um og skomm á tyggiflötum. En þessum stöðum er einmitt erfíðast að halda hreinum. Árið 1984 hófst í Reykjavík tannkremskönnun, sem stóð yfír í þijú ár. Vom þar borin saman tann- vemdaráhrif 5 tannkremstegunda. Þá fengu um 1.100 böm, fædd 1971 og 1972, ókeypis tannkrem, sem þau áttu að nota tvisvar á dag og átti tannkremsskammturinn að nægja allri fjölskyldunni. Þannig skyldi tryggt, að ekkert annað tannkrem en próftannkremið væri notað af hveijum þátttakanda þann tíma sem könnunin stóð. Þannig fengu systkini þátttakenda einnig ókeypis flúortannkrem og hvatn- ingu til að nota það tvisvar á dag. Það má því fullyrða að 3-4 þúsund einstaklingar í Reykjavík hafí í þijú ár fengið reglulega heimsent flúor- tannkrem, þar sem á túbunum stóð: Burstið tennumar kvölds og morgna. Nokkur munur reyndist á áhrif- um þessara tegunda, en það sem er merkilegra, er að á þessum tíma sem könnunin stóð yfír, minnkuðu tannskemmdir almennt í reykvísk- um börnum. Ekki verður þó fullyrt að beint samband sé milli tann- kremskönnunarinnar og hinnar bættu tannheilsu, en þetta er óneit- anlega í samræmi við skoðanir starfssystkina okkar á Norðurlönd- unum. Tannburstun er nú orðinn viðurkenndur þáttur í almennum þrifnaði, og þeir sem á annað borð venjast á að bursta tennumar, fá þá tilfínningu, að það sé ekki síður nauðsynlegt en að þvo aðra hluta líkamans. Ef það fólk, sem burstar tennumar reglulega tvisvar á dag, notar flúortannkrem, ætti að vera nokkum veginn trygg endurkölkun þeirra tannflata sem verða harðast úti við máltíðir. En flúortannkrem leysir auðvitað ekki allan vanda. Þess vegna skul- um við bæta við: Þú skalt forðast gosdrykki og sælgæti. Drekktu vatn þegar þig þyrstir. Sífellt nart skemmir tennur. Bætt tannheilsa eykur vellíðan og minnkar útgjöldin bæði fyrir borg, ríki og einstakling. Höfundur er yfírskólatannlæknir ÍReykjavik. Að gefiiu tílefiú um rannsókn á kjötfersi eftir Gunnar Kristinsson Enn á ný skekur gerlakönnun á hakki og farsi fjölmörg verslunar- fyrirtæki, þar sem mörg hver verða uppvís að því að selja ósöluhæfa vöru. Slík könnun, sem framkvæmd var af neytendasamtökunum á svo sannarlega rétt á sér, en hins vegar verður að gera þá kröfu að hún sé þannig gerð að ekki sé hægt að gagnrýna hana á þann hátt, sem gert hefur verið í fjölmiðlum. Það er mjög erfitt að benda á einn ákveðinn sökudólg, til þess er könn- unin alltof takmörkuð. Hins vegar vil ég leggja á það áherslu að könn- unin skilar þeim tilgangi, sem henni er ætlað að skila. Hún gefur ákveðnar vísbendingar um hvemig framleiðslu þessara viðkvæmu mat- væla er háttað, auk þess sem lesa má úr könnuninni að opinbert eftir- lit hefur sín takmörk. Helstu gallar þessarar könnunar felast í því að ekkert mat er lagt á það hvemig matvælin geta meng- ast, ekkert er fjallað um það hvem- ig aðstæður eru á sýnatökustað, ekkert sagt hvar varan er fram- leidd, né heldur er getið um hita- stig í kjötborði eða í sýninu sjálfu. Enn fremur er aðeins tekið eitt sýni frá hveijum einstökum selj- anda í stað þess að taka 3 til 4 sýni með ákveðnu millibili, sem gefur réttari mynd af viðkomandi sölustað. Auk þess eru ekki öll sýn- in tekin úr kjötborði. Vinnsluþættir Fjölmargir þættir hafa áhrif á það hvemig endanleg gæði matvælanna verður. Lokaafurð getur aldrei orðið betri en það hráefni, sem það er gert úr. Þess vegna verður að tryggja að allir þeir þættir, sem hafa áhrif á endanleg gæði matvælanna séu í lagi- Varðandi vinnslu kjötvara byijar vinnsluferlið í sláturhúsinu og endar á pönnunni hjá neytandanum. Á þessari löngu leið eru margar hætt- ur, sem geta orsakað mengun í end- anlegum matvælum. Sláturhús Mengun getur hafíst strax í slátur- húsmu, sé þess ekki gætt að með- höndlun sé þannig að ekki berist gormengun á yfirborð kjötsins. Und- irritaður hefur oft séð kjöt frá slátur- húsum á vinnslustöðum sem menguð hafa verið spörðum. Slík mengun hefur í för með sér bæði kólí, ’og saurkólimengun sem fylgir kjötinu alla leið til neytendans. Einnig veldur þessi mengun því að hætta er á að aðrir hlutir eins og vélar og tæki, sem notuð eru við kjörframleiðsluna mengast. Einnig verður mengunin sífellt meiri eftir því sem vinnsla kjötsins verður meiri, og má gera ráð fyrir því að mengunin nái hámarki við kjötfarsframleiðsluna. Flutningar Lítið sem ekkert opinbert eftirlit er haft með flutningum matvæla og eru þeir í eins konar tómarúmi frá því að sláturhúsinu sleppir og þar til að komið er í kjötvinnslu. Undirritað- ur hefur orðið vitni að því að kjöt er flutt óvarið í lélegum bflum, sem hleypa inn í sig ryki, sem leggst vá kjötið. Slík mengun getur orsakað gífurlega mengun á yfírborði kjöts- ins, sem verið er að flytja. Einnig er engin kæling í fjölda bifreiða, sem flytja kjöt um langan veg þannig að skilyrði til gerlavaxtar á yfirborði kjötsins eru góð. Einnig er gengið þannig frá plássinu, sem kjötið er flutt í að mjög erfítt er að þrífa það. Jafnframt er töluvert um það að kjöt er flutt langan veg í grisjum, sem eru gróðrastíur fyrir gerla. Einnig hef ég orðið vitni að því að kjöt er flutt í flutningabflum innanum bú- slóðir og annað, sem ekki kemur kjötflutningum við á einn eða neinn hátt. Mér fínnst ástæða til að nefna einn kjötframleiðanda, þar sem þessi mál eru til mikillar fyrirmyndar, en það er kjötvinnslufyrirtækið Höfn á Selfossi. Fyrirtækið notar bifreið til flutninga á kjöti, sem er þéttur, með kælingu og þannig frá genginn að mjög auðvelt er að þrífa plássið, sem kjötið er flutt í. Oft hefur undirritaður tekið yfír- borðssýni af kjöti, sem kemur í kjöt- vinnslur, og flutt hafa verið langan veg. í mörgum tilfellum hefur komið í ljós að sýnin eru metin ósöluhæf áður en þau hafa farið í nokkra vinnslu á vinnslustað. Það er vel hægt að ímynda sér hver gæði kjöt- fars væru, sem framleitt væri úr slíku kjöti. Því miður eru kjötvinnslur oft varnarlausar gagnvart sltku kjöti, og því er alltaf hætta á því að kjötfars, og annað sem framleitt er úr kjöti, sem kemur mengað úr sláturhúsi eða flutningabíl sé lélegt. Vinnslusvæði Margir áhættuþættir við fram- leiðslu matvæla eru til staðar á vinnslustað. Má þar nefna búnað, meðhöndlun, vinnslu, þrif, hreinlæti starfsfólks, pökkun, geymslu og flutning. Þess vegna skiptir miklu að starfsfólk í matvælaframleiðslu almennt sé sér þess meðvitað um mikilvægi þess að allir áhættuþættir framleiðslunnar séu í lagi og hvað eigi að gera ef einhver áhættuþátt- anna er í ólagi og bregðist við á rétt- an hátt. Sölustaðir Það gildir það sama um verslanir, veitingastaði og aðra þá staði, þar sem matvæli eru matreidd eða með- höndluð á annan hátt, að starfsfólk geri sér grein fyrir þeim áhættuþátt- um, sem geta haft áhrif á endanleg gæði, svo að tryggt sé að endanlegt matvæli sé ekki verra þegar það fer út úr sölustað en þegar það kom inn. Athugasemd Ég get ekki látið hjá lfða að minn- ast á það að ekki voru öll sýni tekin úr kjötborði eins og forsvarsmenn könnunarinnar sögðu. Starfsfólk Gunnar Kristinsson „Helstu gallar þessarar könnunar felast í því að ekkert mat er lagt á það hvernig matvælin geta mengast, ekkert er Qallað um það hvern- ig aðstæður eru á sýna- tökustað, ekkert sagt hvar varan er fram- leidd né heldur er getið um hitastig í kjötborði né í sýninu sjálfu.“ neytendasamtakanna staðfesti við undirritaðan að kjötfarssýnið, sem tekið var í Miklagarði við Sund var í neytendaumbúðum. Enda framleiðir fyrirtækið ekkert kjötfars heldur fær það sent tilbúið og pakkað í neytend- aumbúðum frá ákveðnu kjötvinnslu-

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.