Morgunblaðið - 14.04.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. APRÍL 1989
ÞIIUGBRÉF
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Bylting í byggð landsins
Islendingar eru sex sinnum fleiri nú en eftir Stórubólu 1707
Samkvæmt bráðabirgðatölum um íbúa landsins 1. desember
1988 vóru íslendingar 251.743 talsins. Karlar 126.468 (1.193 fleiri
en konur), konur 125.275. Konur í Reykjavík vóru 49.233 (2.667
fleiri en karlar), karlar 46.566.
íslendingum hefur Qölgað á einu ári um 4.386 einstaklinga,
eða 1,77%. Aldrei áður hefur íslendingum fjölgað jafii mikið að
tölunni til á jafii skömmum tíma. Fjölgun að hlutfalli var hærri
1950-1960, 2,1% að meðaltali.
Þingbréf gluggar litillega í bráðabirgðatölur um mannfjölda í
landinu í lok liðins árs, eldri heimildir um sama eihi og byggða-
þróun hérlendis.
þá manntal var fyrst tekið 1703,
sex sinnum fleiri en eftir stóru-
bólu 1707 ogtvisvar sinnum fleiri
en á árið 1943.
Talið er að íslendingar hafi
verið langleiðina í 70 þúsund á
tíundu öld, þá land var fullnumið,
og 70-80 þúsund fram á 17. öld-
ina. Um þetta er þó ekki vitað
með neinni vissu. Efalítið hafa
verið sveiflur í mannfjölda, fjölgun
í góðæri, fækkun á kuldaskeiðum
og þegar drepsóttir og eldgos
gengu yfir.
íslendingar vóru hinsvegar að-
eins rúmlega 50 þúsund þegar
fyrsta manntal var tekið í landinu,
1703. Síðan er ekki vitað um íbúa-
tölu fyrr en manntal er tekið 1762.
Þá er tala landsmanna komin nið-
ur í 44.845, hefur fækkað um
5.513 frá 1703. Talið er að stóra-
bóla, sem geisaði 1.707 hafi orðið
um þriðjungi þjóðarinnar að bana.
Mikið kuldaskeið var í landinu
upp úr miðri 18. öld, sem að við-
bættum Skaftáreldum 1783
þrengdu mjög hag þjóðarinnar. 9
þúsund manns, eða fímmtungur
þjóðarinnar, féll á tímabilinu
1783-1785. Árin eftir Stórubólu
og Skaftárelda vóru íslendingar
færri en sjöttungur landsmanna
1988.
Eftir þann tíma flölgar íslend-
ingum hægt og bítandi og árið
1850 erum við 59.157. Á síðustu
áratugum 19. aldar gengur enn
kuldaskeið yfir landið með til-
heyrandi harðindum. Talið er að
10-15 þúsund Islendingar hafi
flutzt til Vesturheims á þessu
tímabili.
Hagur okkur vænkast hinsveg-
ar mikið með menntun, þekkingu
og tækni 20. aldarinnar. íbúatal-
an vex hratt. Árið 1988 eru ís-
lendingar fimm sinnum fleiri en
II
Sú var tíð — og lengst af ís-
landssögu — að ekkert þéttbýli
var í landinu. Við vórum þjóðfélag
landbænda og útvegsbænda. Um
aldamótin síðustu (1901), er
landsmenn vóru 78.500 talsins,
bjuggu 73% þeirra, eða nærri þrír
af hveijum íjórum, enn í strjál-
býli, en 27% í þéttbýli. Þetta
byggðamunstur hefur heldur bet-
ur snúizt við. Nú búa rúmlega 9
af hveijum 10 íslendingum í þétt-
býli.
Hér hefur sum sé orðið hliðstæð
„byggðaþróun“ og annars staðar
Hlutdeild landsvæðanna í fólksfjölgun
1978/83 1983/88
-REYKJAVÍK-
-Landsbyggöln-i
Onnur sveltarfélög
á höfu&borgarsvæ&inu
í hinum vestræna heimi á tækni-
öld. Af rúmlega 251 þúsund ís-
lendingum bjuggu tæplega 96
þúsund í Reykjavík og rúmlega
61.000 í Reykjaneskjördæmi um
sl. áramót, eða milli 156 og 157
þúsund manns á suðvesturhominu
einu saman.
íbúatalan óx um 2,9% á höfuð-
borgarsvæðinu 1988 og um 2,5%
á Suðurnesjum. Á Norðurlandi
eystra fjölgaði fólki um 0,7% og
0,5% á Austurlandi og Suðurl-
andi. Á Vesturlandi og Norður-
landi vestra fækkaði fólki um
0,9% ogum 1,2% á Vestfjörðum.
Greinarkomi þessu fylgja tvær
skýringarmyndir, byggðar á upp-
250
þús..
Fjöldi Islendinga 1703—1988
íslendingar voru 50.358 talsins 1 fyrsta manntalinu áriö 1973
Nokkrum árum síðar fækkaöi þeim mjög í stórubólu 1707-8
og aftur í Skaftáreldum um 1775. Þcirnáöu ekki fjöldanum
frá 1703 fyrr en áriö 1824. íslendingar uröu fleiri en
250.000 áriö 1988 sem er tvöföldun frá 1943,
þreföldun frá 1909 og fjórföldun frá 1854.
1703
1750
1800
1824
1850
1900
1950
1988
lýsingum úr Hagtíðindum. Önnur
sýnir vöxt mannfjöldans í landinu
frá því fyrsta manntalið var tekið,
1703. Hin sýnir hlut einstakra
landssvæða í fólksfjölguninni,
annarsvegar árin 1978-1983,
hinsvegar 1983-1988. Svörtu reit-
imir sýna ljóslega, hve mjög hlut-
ur landsbyggðarinnar hefur
smækkað — og er nánast enginn.
III
Gjörbreyttir atvinnu- og
þjóðlífshættir, sem rekja rætur til
aukinnar menntunar, þekkingar
og tæknivæðingar í atvinnulífinu,
em meginorsakir fólksstreymis
frá sveitum til þéttbýlis og frá
byggðakjörnum í stijálbýli til höf-
uðborgarsvæðisins.
Þessi þróun er ekki séríslenzkt
fyrirbrigði, heldur sú sama og
orðið hefur hvarvetna í svokölluð-
um velmegunarríkjum. Raunar
em gjörbreyttir framleiðslu- og
viðskiptahættir í umheiminum,
einkum í grann- og viðskiptalönd-
um okkar, mikilvirkur áhrifavald-
ur á framvindu mála hér heima.
Það breytist ekki í næstu framtíð.
Þessvegna er okkur hollt að búa
okkur undir ártalið 1992.
Fleira kemur að sjálfsögðu við
sögu þessarar byggðaþróunar
(byggðaröskunar), sem tengist
mismunandi aðstöðu fólks til
menntunar og til að njóta tóm-
stunda, félags- og menningar-
starfs, sem og fjárhagsleg atriði:
fjölbreytni atvinnumöguleika,
laun, verðlag og mismunandi
þjónusta eða „stjómarfar" í ein-
stökum sveitarfélögum.
Hvarvetna í veröldinni reyna
stjómvöld að styrkja byggð á
landssvæðum sem höllum fæti
standa. Hér á landi er það m.a.
mikilvægt vegna þess að auðlindir
lands og sjávar liggja allt í kring
um landið. Byggðaröskun kostar
og „morð fjár“. Bæði að nýta
ekki mjög mikla fjárfestingu, sem
til staðar er víða í kaupstöðum,
þorpum og sveitum, sem og
byggja upp nýja aðstöðu fyrir
þúsundir fólks annars staðar.
Við emm lítil þjóð í stóm og
stijálbýlu landi. Það kostar sitt.
En gleymum því aldrei að réttur
okkar til landsins og lögsögu á
miðunum helgast ekki sízt af því
að við nýtum þessar eignir. Ella
er hætt við utanaðkomandi ásókn
í hérlend gögn og gæði, enda
ærin mannfjölgunin í veröldinni.
BMW
FIMMAN
VEKIIR ÞIG UPP
AF DRAUMI.
BDaumboðiö hf
BMW einkaumboö á íslandi
Krókhálsi 1, Reykjavík, simi 686633
Leggjast veiðar Færeyinga af?
Veiði____________
Guðmundur Guðjónsson
Ýmsir laxveiðimenn þessa lands
hafa lýst áhyggjum sínum vegna
þess að 12 laxar örmerktir á ís-
landi fundust í afla Færeyinga
nú í vetur og er það mikill rykk-
ur upp á við, en firam að því
höfðu aðeins 5 eða 6 íslenskir
laxar fundist í færeyska aflanum
á all nokkrum árum. Veiðimála-
stjóri segir ótímabært að draga
ályktanir, hins vegar sé hugsan-
legt að þetta viti á breyttar
gönguleiðir íslenskra laxa í sjó.
Laxar þessir voru úr Laxá í Að-
aldal, Svartá, Miðfjarðará og
Hjaltadalsá í Skagafirði og höfðu
þegar dvalið eitt ár í sjó. Um
veiðar Færeyinga nú má segja,
að þær eru áirlega víðs Qarri því
aflahámarki sem þeir mega sam-
kvæmt sáttmálum og að sögn
verður æ erfiðara að halda þess-
ari útgerð úti í Færeyjum. Lágt
verð fyrir lax af þessu tagi,
slæmar gæftir og fleira séu að
ganga af laxveiði Færeyinga
dauðri. Ýmir telja að þessar veið-
ar kynnu að lognast út af á allra
næstu árum.
Boð og bönn
Frændur og okkar og nágrannar
Norðmenn hafa horft upp á lax-
veiðiár sínar hrynja hin síðari ár.
Sjúkdómar vegna eldislaxa, skefja-
laus strandveiði, súrt regn og fleira
hefur tætt norsku laxastofnanna í
sig. Aðgerða er þörf og er skipu-
lagning á því hafin. Eitt af því að
heyrst hefur að verði ofan á er
bann við maðk- og rækjuveiði í
flestum ef ekki öllum norskum lax-
veiðiám. Einungis leyft 'að veiða á
flugu og spón. Þetta leiðir hugann
að því, að einn af okkar hörðustu
og snjöllustu maðkveiðimönnum,
Guðlaugur Bergmann, hefur lýst
yfir að hann sé hættur að veiða á
maðk...
Bæta skilyrði
Víða veitir ekkert af því að skoða
náið vatnsföll og finna út hvað
hægt sé að gera til að hjálpa laxa-
stofninum að vaxa og dafna. Eig-
endur og leigutakar Laxár í Aðald-
al eru til dæmis mjög skeleggir að
finna leiðir til þess arna, en fram-
kvæmdahliðin er upp og ofan eins
og gengur, allt eftir því hver á í
hlut og hversu almennt álit manna
er á ágæti einstakra hugmynda.
Nú er í hyggju þar nyrðra að hækka
stífluna í Laxárdal um 6 til 8 metra.
Það myndi draga úr klakaruðningi
og stemma stigu við sandburði.
Hvoru tveggja myndi hafa óenda-
lega góð áhrif á afkomu hrogna og
seiða í ánni.
„stuldur í sjó“
Ýmsir tengdir Laxá í Aðaldal eru
að fara á stúfana til þess að vinna
að því sem þeir kalla „stuld í sjón-
um“, en ólöglega laxveiði í sjó segja
þeir verða „ævintýralega mikla“ og
það séu einkum silunganet með
ströndum sem moki laxi upp. Verð-
ur m. a. með að sækja um fjárveit-
ingu hjá stjórnvöldum til þess að
vinna að þessu máli.
Þá er farið að bera mjög á áróðri
fyrir því að alþingi breyti lögum
um lax- og silungsveiðar á þá lund
að svokallaðar löglegar laxveiði-
lagnir í sjó verði lagðar af vegna
stóraukinnar hafbeitar hér á landi.
Lagnir af þessu tagi eru einkum
við sunnanverðan Faxaflóann, ein-
mitt þar sem margar af stærstu
hafbeitarstöðvunum eru og vitað
er að stóraukin laxveiði í umrædd
net á ekki síst rætur að rekja til
vaxandi umsvifa hafbeitarinnar.