Morgunblaðið - 14.05.1989, Blaðsíða 13
MORGÚNBLAÐIÐ "kúNNÚÖAGÚR 14. MAÍ 1989
13
MA]\UEL MTOMO AORIEGA HER8HÖFÐIAGI
FJlur-
lyfjaeln-
viildiii'iiin
VIÐBÚNAÐUR Bandaríkjamanna og hætta á íhlutun virðast
ekki fá breytt þeim ásetningi Noriega hershöfðingja, valdamesta
manns Panama, að láta frambjóðanda sinn í kosningunum um
síðustu helgi, Carlos Duque, taka við forsetaembættinu. Flestir
virðast sammála um að brögð hafi verið í tafli í kosningunum
og Duque hafi hlotið minna fylgi en andstæðingur hans, Guillermo
Endara, þótt sljórnin héldi öðru fram. Síðan lýsti hún úrslit kosn-
inganna ógild. Herinn virðist hollur Noriega og fátt virðist geta
ógnað honum nema því aðeins að Bandaríkjamenn grípi í taumana.
Gæfan hefur ekki verið
hliðholl Bandaríkja-
mönnum í þessum hluta
heims að undanförnu.
Kontra-skæuruliðar í Nicaragua
virðast ramba á barmi upplausnar
þrátt fyrir stuðning bandarísku
stjórnarinnar og stjórn sandinista
hefur treyst sig í sessi. Uppreisn-
armenn í E1 Salvador hafa enn
ekki verið brotnir á bak aftur og
ófremdarástand ríkir í landinu.
Lýðræðisleg
stjóm miðju-
manna þar, sem
Bandaríkjamenn
hafa stutt, beið
mikinn ósigur
fyrir mönnum
lengst til hægri í marz. Önnur
valdaránstilraunin á einu ári var
gerð í Guatemala í vikunni.
í Panama hefur Noriega átt í
útistöðum við Bandaríkjamenn í
eitt og hálft ár. Hann skákar í
því skjólinu að Panama-skurður
er einhver mikilvægasta siglinga-
leið heims og í ár verða tímamót
í sögu hans. Samkvæmt samningi
frá 1978 eiga Panamamenn að
taka við rekstri skurðarins í
áföngum fyrir 1999 og í lok þessa
árs eiga þeir að skipa formann í
nefnd, sem stjórnar rekstrinum.
Fastlega hefur verið búist við
því að Noriega skipi einn af skjól-
stæðingum sínum stjórnanda
skurðarins. Því hefur lengi verið
spáð að hann muni nota auknar
tekjur af Panamaskurði til að
hygla stuðningsmönnum sínum
og treysta sig í sessi.
Um hann hefur verið sagt að
græðgi og metnaðargirnd hafi
stjórnað gerðum hans alla tíð og
hann hafi alltaf óttazt að verða
hafnað. Hann hefur komizt áfram
með blekkingum, svikum og mis-
kunnarleysi og sýnt sérstaka
hæfni í að halda velli, þótt á
móti blási. Hann hefur verið kall-
ður „eiturlyfja- einvaldurinn", en
landar hans hafa uppnefnt hann
„ananasfésið“, því að hann er með
hijúfa andlitshúð og andlitið er
alsett örum eftir graftarbólur.
Manuel Antonio Noriega er
fæddur um 1934 í fátækrahverf-
inu Barrio Santana í Panamaborg.
Fjölskylduvinir hafa sagt að faðir
hans hafí verið bókhaldari, en
flestir telja að hann hafi annað
hvort fæðzt utan hjónabands eða
orðið að sjá um sig sjálfur frá
unga aldri. Samkvæmt einni
heimild kom móðir hans honum
fyrir á munaðarleysingjahæli þeg-
ar hann var fimm ára gamall.
Noriega var góður námsmaður
og gekk í bezta framhaldsskóla
Panama. Vinum sínum sagði hann
að hann vildi annað hvort verða
sálfræðingur eða forseti Panama.
Fjárhagurinn leyfði ekki nám í
læknaskóla, en hann hafði svo
góða hæfíleika að hann fékk styrk
til náms í herskóla í Perú. Löngu
seinna var skýrt frá því að hann
hefði njósnað um önnur foringja-
efni fyrir CIA.
Liðsforingjar, sem höfðu lært í
Perú, voru áhrifamiklir i hernum
í Panama og klíka þeirra gerði
Noriega kleift að velja um stöður
í hernum þegar hann kom heim
frá námi. Andstæðingar hans
segja að fljótt hafi komið í ljós
að grimmd sé
eftir Gudm. Halldórsson
ríkur þáttur í
skapgerð hans,
-_því að hann hafí
nauðgað og mis-
þyrmt vændis-
konu, þegar
stöðu í hernum í
vinveittur
hann gegndi
Colon. Höfuðsmaður
honum, Omar Torrijos, gerði ráð-
stafanir til þess að hann væri
fluttur til afskekkts héraðs,
Chiriqui, í stað þess að hann yrði
leiddur fyrir herrétt.
Noriega stjórnaði óvenjulega
árangursríkri herferð gegn upp-
reisnarmönnum í Chiriqui, sem
vakti athygli. Um leið varð hann
frægur fyrir grimmd, því að hann
krafðist þess að hermenn hans
færðu honum eyrnasnepla af
föllnum skæruliðum. Seinna var
staðhæft að hann hefði nauðgað
13 ára gamalli stúlku og lúbarið
12 ára systur hennar. Torrijos
kom honum aftur til bjargar.
Þegar vinstrisinninn, Arnulfo
Arias, sigraði í kosningum 1968
steypti Torrijos honum af stóli og
tók völdin í sínar hendur. Torrijos
var höfundur samningsins um
Panamaskurð 1977 ásamt Jimmy
Carter og einkavini Grahams
Greenes.
Noriega var orðinn yfirmaður
hersins í Chiriqui þegar Torrijos
hrifsaði völdin og launaði honum
margvíslegan greiða með því að
bæla niður gagnbyltingu. Nokkr-
um vikum síðar skipaði Torrijos
hann yfirmann leyniþjónustu
hersins.
í þvi embætti tók Noriega upp
náið samstarfi við erlendar leyni-
þjónustur og erlenda glæpamenn.
Samkvæmt bandarískum heimild-
um var hann á launum hjá CIA
allt frá því hann tók við þessu
starfí og hann mun hafa komizt
í svo mikið álit að hann hefur
fengið allt að 200,000 dollara á
ári.
Landar Noriega segja að hann
hafi orðið meðeigandi í hóruhús-
inu Ancon rétt hjá aðalherstöðinni
á bandaríska yfirráðasvæðinu við
Panamaskurð og þar með aukið
áhrif sín í 10.000 manna herliði
Bandaríkjamanna þar. Hermenn
urðu að skilja eftir persónuskilríki
í afgreiðslunni og upplýsingar um
þá fóru beint í skjalasafn Noriega.
Þátttaka Noriega í eiturlyija-
smygli hófst einnig á þeim árum
þegar hann var yfirmaður leyni-
þjónustunnar, ef trúa má óvinum
hans. Hann lét sem hann vissi
ekkert um víðtæka heróinflutn-
inga til Bandaríkjanna um Pa-
nama. Stjóm Richards Nixons
forseta hafði svo miklar áhyggjur
af þessu að hún íhugaði að koma
honum fyrir kattamef.
Torrijos fórst í dularfullu flug-
slysi 1981. Seinna sakaði frændi
hans Noriega um að hafa átt sök
á dauða hans. Noriega og aðrir
herforingjar gerðu með sér sam-
komulag um að gegna störfum
yfirmanns hersins og forseta Pa-
nama til skiptis. Noriega sveik
félaga sína tæpum tveimur ámm
eftir að þetta samkomulag var
gert og gerði dyggan stuðnings-
mann sinn úr röðum óbreyttra
borgara að forseta. Sá hét Nicolas
Ardito Barletta, en hann brást
Noriega þegar vinstrisinnaður
læknir, Hugo Spadafora, var
myrtur.
Spadafora hafði sakað Noriega
um eiturlyfjaviðskipti og var pynt-
aður og hálshöggvinn. Þegar Bar-
letta hvatti til rannsóknar á morð-
inu vék Noriega honum úr emb-
ætti. Að lokum var Eric Arturo
Delvalle skipaður eftirmaður
hans, en Noriega rak hann líka.
Þegar nokkrir gamlir vinir
Noriega snem við honum baki
fyrir nokkram ámm létu þeir
bandarískum kviðdómum og þing-
nefndum í té mikilvæga vitneskju
um eiturlyijabrask hans. Að sögn
þeirra fór hann að auðgast fyrir
alvöm á árunum um og eftir 1980,
þegar byltingar komust í tízku í
Mið-Ameríku og kókaín í Holly-
wood og á Manhattan.
Noriega varð hjálparhella þess-
ara byltingarmanna og sendi vopn
til sandinista, sem áttu í höggi
við stuðningsmenn Somoza í Nic-
aragua, og hreyfingar marxista,
sem barðist gegn stjóminni í E1
Salvador. Fyrir þetta fékk hann
góð umboðslaun og hann ávann
sér traust byltingarleiðtoga á borð
við Fidel Castro, sem varð náinn
vinur hans. Noriega hefur meðal
annars gert Castro þann greiða
að smygla IBM-tölvum til Kúbu.
Um leið varð Noriega milli-
göngumaður og verndari kókaíns-
myglara. Hann varð handgenginn
aðalframleiðendunum í Kólombíu
og studdi samtök þeirra, Medall-
in-hringinn, með ráðum og dáð.
Þegar ríkissaksóknarinn í
Kólombíu var myrtur 1984 og
menn úr hringnum flúðu land,
skaut Noriega yfír þá skjólshúsi
í Panama og útvegaði þeim
lífverði úr lögreglunni.
Panama varð „paradís kókaín-
smyglaranna“ og „kókaínkóngar“
frá Kólombíu urðu ríki í ríkinu.
Milljónir dollara fóm um banka
og fyrirtæki í Panama og eitur-
lyfjasalarnir nutu góðs af því að
hvergi í heiminum er eins mikil
bankaleynd og eins mikil leynd
yfír starfsemi fyrirtækja og í Pa-
nama. Margir Panamamenn
stórgræddu á kókaínviðskiptun-
um, fjör færðist í viðskiptalífíð í
landinu og næturlífíð í höfuð-
borginni, en eiturlyfjasjúklingum
fjölgaði.
Fyrrverandi samstarfsmaður
Noriega, José Blandon, sakaði
hann um að gera stjóm Panama
að „glæpafyrirtæki" og banda-
rískur öldungadeildarmaður,
Jesse Helms, kallaði hershöfðingj-
ann „mesta eiturlyfjasala í Vest-
urheimi.“ Blandon sagði að Nori-
ega hefði auk þess grætt stórfé
á því að selja vegabréf eða vega-
bréfsáritanir, lendingarréttindi og
persónuskilriki handa sjómönnum
á skipum, sem era skráð í Pan-
ama. Svo háð varð landið ólögleg-
um kókaínviðskiptum að það hlaut
viðurnefnið „glæparíkið.“
Noriega varð stórríkur; auður
hans hefur verið metinn á 500
milljónir dollara. Hann á að
minnsta kosti 15 hús eða íbúðir
í Panama, ísrael, Frakklandi og
Japan og flota BMW-bfreiða og
einkaflugvéla. Hann hefur fyllt
hús sín listaverkum og gömlum
munum og fjölskylda hans fer oft
í verzlunarleiðangra til New York,
þar sem hún eyðir offjár.
Sambúð Noriega og Banda-
ríkjastjómar hefur stöðugt versn-
að. Fullur íjandskapur hefur ríkt
síðan 1986 og Noriega hefur ver-
ið ákærður fyrir eiturlyfjasmygl á
Miami. Ef hann glatar völdunum
og hrökklast úr landi er óvíst
hvar hann mundi fá hæli.
Fyrri hluta árs í fyrra virtist
stjórn Ronalds Reagans staðráðin
í að víkja Noriega frá völdum eft-
ir nokkurt hik. Haldið var uppi
hörðum mótmælaaðgerðum gegn
Noriega í Panama og götubardag-
ar geisuðu í margar vikur. Banda-
ríkjamenn gripu til efnahags-
þvingana, en þær hafa ekki borið
tilætlaðan árangur.
Noriega hefur engan bilbug
látið á sér finna og foringjar í
hernum hafa haldið tryggð við
hann, enda hafa þeir fengið sinn
skerf af ránsfengnum. Þeir liðs-
foringjar, sem hafa verið honum
fjandsamlegir, hafa verið reknir
úr hemum. Smám saman hefur
honum líka tekizt að grafa undan
stjórnarandstöðunni, þótt flestir
telji að frambjóðandi hennar hafi
fengið meira fylgi en frambjóð-
andi Noriega í kosningunum fyrir
viku.
Taugastríð hefur geisað milli
Panamamanna og bandaríska
herliðsins við Panamaskurð síðan
stjórn Reagans greip til refsiað-
gerðanna í apríl í fyrra. Nú hug-
leiðir Bush hvort hann skuli herða
refsiaðgerðimar eða grípa til
hernaðaríhlutunar.
„Mesti eitur-
lyfjasali í
Vesturheimi.“
— JesseHelms.
„Ljóst virðist vera að íbúar Panama hafi
greitt atkvæði með lýðræði. Nú verður Nori-
ega að virða óskir þjóðarinnar.“ — Talsmaður
bandaríska utanríkisráðuneytisins.
„Gerði Pan-
amaaðglæpa-
fyrirtæki.“
— JoséBlandon.
Teikning/Pétur Halldórsson