Morgunblaðið - 23.05.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 1989
Borgaraleg „fermmg“
eftir Torfa K.
Stefánsson Hjaltalín
Nokkur umræða hefur farið fram
á síðum dagblaðanna um borgara-
lega „fermingu“. Sjálf athöfnin, sem
fram fór í Norræna húsinu nú fyrir
skömmu, hefur fengið þó nokkra
umfjöllun, og sá menntamálaráð-
herra landsins ástæðu til að vera
viðstaddur hana. í einu dagblaðanna
var gefið í skyn, að þeir, sem tóku
þátt í hinu borgaralega „fermingar-
starfi“, tryðu ekki á Guð. Ekki vil
ég halda því fram, að sú frétt hafi
verið rétt, heldur geng út frá því,
að með borgaralegri „fermingu" sé
aðeins verið að bjóða upp á annan
kost en þann kirkjulega, en að ekki
sé tekin afstaða gegn kristinni trú
sem slíkri. Þó er ástæða til að spyija,
hvernig það fólk, sem sér um fræðsl-
una á námskeiðunum, nálgist við-
fangsefni sitt. Veitt er m.a. fræðsla
um siðgæði, fjölskyldu og samfélag.
Þetta er einnig gert í fermingarstörf-
um íslensku þjóðkirlq'unnar, en út
frá kristnum forsendum. í hinni
borgaralegu „fermingarfræðslu"
liggja þá væntanlega aðrar forsend-
ur til viðmiðunar en kristnar, fyrst
ástæða þykir til að bjóða upp á þenn-
an kost?
Þá er aftur komið að þætti
menntamálaráðherrans. Samkvæmt
aðalnámskrá grunnskólans, sem
gefin var út á vegum menntamála-
ráðuneytisins í júlí í fyrra, segir svo
í kafla um starfshætti skóla:
„Lýðræðislegt samstarf, kristilegt
siðgseði og umburðarlyndi eru þau
einkunnarorð sem móta skulu starfs-
hætti grunnskóla."
Enn fremur segir svo: „Kristilegt
siðgæði í skólastarfi felur m.a. í sér
að samskipti innan skólans byggist
á ábyrgðar- og réttlætistilfmningu
og umhyggju gagnvart náunganum
og öilu lífí.“ í námskránni um krist-
infræðikennsluna er bent á, að skól-
anum er ætlað að stuðla að alhliða
þroska nemenda og gefa þeim þar
með tækifæri til að fást við sem
margþættust viðfangsefni, þ. á m.
trúarleg. Þetta feli ekki í sér, að
trúarlegum viðhorfum sé þröngvað
upp á nemendur, heldur er þeim
veitt „tækifæri til að þroska með sér
skilning á trúarlegum þáttum mann-
legs lífs og fæmi í að fást við trúar-
leg vandamál", svo vitnað sé beint
í námskrána. Þessi umfjöllun eigi
að stuðla að því, að nemendur „öð-
list forsendur til að taka trúaríega
afstöðu á grundvelli þekkingar og
skilnings".
Höfundar námskrárinnar í kristn-
um fræðum benda á, að yfírgnæf-
andi meirihluti íslenskra bama séu
skírð (98%), og vitni það um vilja
alls þorra almennings um, að böm
alist upp í kristinni trú og hljóti
kristna fræðslu. Því sé eðlilegt, að
skólinn komi til móts við þessi sjón-
armið og fræði um kristna trú. Enda
er skóli og kirkja sameign þjóðarinn-
ar. Enn fremur benda höfundar á,
að kristin trú hafí alla tíð verið
mótandi afl í íslensku þjóðlífi. Saga
og menning þjóðarinnar verði ekki
skilin án þekkingar á kristinni trú
og sögu kristinnar kirkju. Menning-
ararfleifð Vesturlanda verði jafnvel
ekki skilin án kristninnar. Án þekk-
ingar á þeim átrúnaði, sem er lif-
andi í okkar umhverfi, fáum við
ekki skilið samferðafólk okkar, hvað
þá átrúnað og menningu framandi
þjóða.
Menntamálaráðherra skrifar und-
ir þessi og svipuð sjónarmið nú þessa
dagana, þegar nýja námskráin er
að koma út. Telur hann sig þá ekki
vera bundinn af námskránni? Með
nærvera sinni við hina borgaralegu
„fermingu", gefur hann, að mínu
mati, anda námskrárinnar um
kristnar forsendur allrar þeirrar
fræðslu, sem fram fer í nafni lýðveld-
isins, langt nef. Hefði því ekki verið
heppilegra af manni í ábyrgðarstöðu
sem þeirri, sem hann er í, að mæta
ekki í athöfnina í Norræna húsinu?
Manndómsvígsla?
Samkvæmt bréfi til Velvakanda í
Morgunblaðinu þann 25. apríl sl.
túlkar einn aðstandenda borgara-
legrar .fermingar orðið fermingu,
sem „staðfestingu á því að ferming-
arböm era tekin inn í samfélag full-
orðinna". Þau taka vígslu til sam-
félags þeirra fullorðnu, nk. mann-
dómsvígslu.
Nú hefur það komið fram í fíölmiðl-
um, að þeir, sem tóku þátt í þessari
manndómsvígslu, vora allt frá 11
ára að aldri. Allir geta verið sam-
mála um það, að ekki sé hægt að
tala um inngöngu 11 ára bams í
samfélag fullorðinna. Rökstuðning-
ur fyrir réttmæti þess að nota hug-
takið ferming, sem staðfestingu á
„manndómi fermingarbarnsins", fær
því vart staðist.
Félagslegt hlutverk fermingarinn-
ar í íslensku þjóðfélagi langt fram
á þessa öld, var vígsla inn í sam-
félag fullorðinna. Böm luku fullnað-
arprófí úr skóla 12-13 ára gömul
og mörg þeirra fóra þá þegar að
vinna fyrir sér. Það er aftur á móti
ekki lengur hægt að tala um „mann-
dómsvígslu“ bama á þessum aldri,
því með lengri menntun, lengist og
sá tími, sem stundum hefur verið
kallaður yfirgangstími frá bemsku
til fullorðinsára. Fermingarbamið er
Jivorki barn né fullorðinn. Ungmenn-
in era nú mun lengur háð foreldram
en áður, þau byija seinna að vinna,
og enginn þegnréttur gefst með
fermingunni. Hér áður fyrr vora
aftur á móti ýmis réttindi og skyldur
tengdar fermingunni. Einstaklingur,
sem ekki var fermdur, gat ekki
stofnað til hjúskapar og ferðafrelsi
hans var takmarkað.
Segja má, að stúdentsprófíð hafí,
að nokkra leyti, komið í stað ferm-
ingarinnar, sem „manndómsvígsla",
en fermingin heldur eftir sínu gamla
félagslega, uppeldislega og trúar-
lega hlutuverki. Hún er árétting
þess, að barnæskunni er lokið og
undirbúningur undir lífíð hafínn.
Þessi undirbúningur getur tekið
nokkur ár og ábyrgð foreldranna er
ekki lokið fyrr en að loknu námi
viðkomandi. Félagslegt hlutverk
fermingarinnar tengist þannig helst
fjölskyldunni og sýnir hin mikla þátt-
taka í fermingarstörfum íslensku
þjóðkirkjunnar, hve fjölskyldutengsl
era enn sterk hér á landi. Aðstand-
endur borgaralegrar „fermingar"
reyna að notfæra sér þessa sterku
félagslegu hefð og tala ranglega um
fermingu og fullorðinsvígslu í því
sambandi.
í uppeldisfræðum er talað um, að
á þeim aldri, sem fermingarbörn
taka þátt í fermingarstörfum kirkj-
unnar (13-14 ára aldrinum), standi
þau á vissum tímamótum og að það
sé mikilvægt, að þeim sé mætt sem
bömum. Með því skapist hjá þeim
sú öryggiskennd, sem er nauðsyn-
legt veganesti fyrir þá óvissutíma,
sem framundan er í lífi þeirra. Því
er það svo, að innan kirkjunnar er
farið að skilgreina fermingarstörfin,
sem aðstoð kirkjunnar við ungmenni
á erfióu aldursskeidi. Bömin era
stödd, eins og áður sagði, á milli
bemsku og unglingsára. Þau reyna
að koma auga á samhengi í tilver-
unni, vilja rannsaka lífið sjálf og vilja
því fá áþreifanleg, skiljanleg svör við
vangaveltum sínum. Einnig vilja þau
fóta sig á þeim sviðum sem fullorðn-
ir hafa náð valdi á. Þó er langt í
það, að þau verði fullorðin.
Á þessum tímamótum kemur
kirkjan með tilboð sitt til heimilanna
um aðstoð börnunum til handa. Mark-
mið fermingarstarfanna era a) lið-
veisla vió einstaklinga á örðugu
œviskeiði, b) kirkjuleg fræðsla, c)
aðstoð vió leit ungmennanna aó ör-
yggi og andlegri fótfestu, d) hjálp
þeim til handa við að taka trúarlega
afstöðu, e) að leiða barn til sœtis í
kristnum söfnuði.
Þessum markmiðum verður best
náð með fræðslu, samfélagi, til-
beiðslu og þjónustu, þannig að ung-
mennin öðlist þekkingu á innihaldi
kristinnar trúar, njóti samfélags með
jafnöldram sínum og öðram kristnum
söfnuði, kynnist tilbeiðslu, bæði með
reglubundinni þátttöku í guðsþjón-
ustulífi safnaðarins og í sameiginleg-
um helgistundum innan fræðslu-
stundanna, sem hjálþi þeim til að lifa
Torfí K. Stefánsson Hjaltalín
„Saga og raenning þjóð-
arínnar verði ekki skil-
in án þekkingar á krist-
inni trú og sögu krist-
innar kirkju. Menning-
ararfleifð Vesturlanda
verði jaftivel ekki skilin
án kristninnar.“
sjálfstæðu bænalífi, og taki virkan
þátt í þjónustustörfum kirkjunnar,
sem veiti þeim grundvallar innsýn í
kristna siðfræði, og hjálpi þeim til
aukinnar meðvitundar um sig sjálf
og umhverfí sitt.
Hugtakið ferming
Á fímmtu öld var farið að kalla
ferminguna því nafni, sem hún ber
enn þann dag í dag, confírmatio, sem
þýðir staðfesting og jafnframt fulln-
un skímar. Fermingin á sér langa
sögu í kirkjunni og hefur tengst
skírninni frá öndverðu. Á fyrstu öld-
um kristninnar var skímin fullorð-
insskírn og fyrir þá skírn fór fram
fræðsla fyrir skírnarþegana. Biskup-
ar skírðu og við skímarathöfnina
urðu trúnemamir fullgildir meðlimir
safnaðarins og gátu gengið til altar-
is. Sjálf fermingin var framkvæmd
strax eftir skírn og segja má, að þær
athafnir hafí verið ein athöfn, ekki
tvær.
Seinna er tengsl skímar og ferm-
ingar rofnuðu og vatnskímin varð
hið algenga skímarform, þá varð
fermingin að sjálfstæðri athöfn og
fékk viðari merkingu, varð að endan-
legri innsiglun skírnargjafarinnar.
Aðeins biskupar máttu ferma, en
prestar skírðu. Þetta leiddi til þess,
að þegar kirkjan varð ríkiskirkja og
söfnuðurinn stækkuðu, þá urðu
tengsl skímar og fermingar lausari.
Ástæðan var helst sú, að biskuparn-
Eigi veldur sá er varar
„Hvað höfðingjarnir hafast að hin-
ir meina sér leyfíst það.“ Hætt er
við að dýrð bjórdagsins, er höfðingj-
ar og fyrirmenn klipptu á fánaborða
og mæltu spakmæli um „Frelsið
langþráða" milli skála, sé fallin. Að
gullna myndin sem í upphafi var
dregin verði að grámygluðum hvers-
dagsleika eða þaðan af verra.
Enn er of snemmt að fullyrða um
áhrif bjórsölunnar á áfengisneyslu
unglinga en strax skal undirstrikað
það álit okkar, og viðurkennt er af
nkisvaldinu, að bjór er líka áfengi.
Ýmislegt bendir þó til þess að með
tilkomu bjórsins færist neyslan niður
eftir aldursstiganum. Ástæðumar
era margar. Sú fyrsta og veigamesta
er að alltof margir telja bjórinn ekki
áfengi, líta jafnvel á hann sem svala-
drykk. Þetta leiðir aftur af sér að
eðlilegt er talið að teygja mjöðinn í
tíma og ótíma við ólíklegustu tæki-
færi. Af þessu kemur andvaraleysið.
Unglingamir eiga greiðari aðgang
að drykknum. Það vekur minni eftir-
tekt þótt ein og ein bjórdós hverfí
úr heimilisbirgðunum en ef gengi á
„guðaveigamar“ í glerskápnum. Og
því miður er hætt við að of margir
telji sig geta forðað „baminu sínu“
frá því að ánetjast áfengi með því
að „kenna“ því að umgangast bjór-
inn.
íslenskum ungtempluram er Ijóst
að bjórinn er kominn til að vera.
Þeir gera sér einnig grein fyrir að
notkun áfengis-í hvaða mynd sem
er getur verið hættuleg manninum.
Misnotkunin kemur til af hans eigin
veikleika. En það er einmitt hér sem
margir kjósa sömu blekkingu og í
umferðinni með þeim hræðilegu af-
leiðingum er allir þekkja: Það kemur
ekkert fyrir mig!
íslenskir ungtemplarar vekja at-
hygli á að „hvað ungur nemur.gam=
all temur". Þeir telja því starfí sínu
best varið til kynningar á þeirri
hættu sem felst í því að taka fyrsta
sopann; sopann sem margt af mæt-
asta og besta fólki þjóðarinnar hefur
iðrast að hafa látið inn fyrir sínar
varir. Sá er aldrei bytjar neyslu
áfengis þarf ekki að óttast að verða
veikleikanum sem býr innra með
okkur öllum að bráð.
Það er í sjálfu sér rangt að tala
um hagnað samfélagsins af sölu
áfengis sakir þess gífurlega tilkostn-
aðar er neysla þess hefur í för með
sér. Eigi að síðurtala ráðamenn þjóð-
arinnar um „hagnað" af áfengissöb
unni þótt þeir viðurkenni bölið. í
orði tala þeir um nauðsyn forvarna.
Brautryðjendastarf hins opinbera er
aftur á móti ekki áberandi í þeim
efnum. Hvernig væri nú að veija
þótt ekki væri nema hluta af „bjór-
gróðanum“ til æskulýðsfélaga sem
vinna að forvamarstarfi í ýmsum
myndum. Þeim fjármunum væri vel
varið og yrðu áreiðanlega ekki taldir
eftir er fram lfða stundir. Það er ein-
faldlega-of seint af byrgja branninn
þégar bamið er dottið ofan í.
Stjórn ÍUT
ÍUT er samband ungs fólks sem
hnfnar neyslu fíkiiicfna.
ir gátu ekki komið nema árlega til
að ferma, eða sjaldnar ef biskups-
dæmið var víðfemt. Þá staðfestu
þeir þær skírnir sem farið höfðu
fram í millitíðinni. Því var talað um
biskupun eða staðfesting biskuþs á
skírninni. Það var ekki fyrr en á
18. öld, eða með píetismanum, að
farið var að tala um að bórnin stað-
festu skírn sína. Lögð var á það
áhersla, að fermingarbamið fengi
tækifæri til þess að endurtaka
skírnarloforð foreldra sinna. Þannig
var höfuðáhersla lögð á persónulegt
loforð bamsins um að halda skímar-
sáttmálann. Fermingin varð mikil-
vægasta kirkjulega athöfnin og var
mikil áhersla lögð á það, að ferming-
arbamið játaði trú sína af einlægni.
Enn í dag er litið á ferminguna, sem
vitnisburð og játningarathöfn fyrst
og fremst, og að með henni komist
ungmennin í kristinna manna tölu
og verði þá fyrst fullgildir aðilar í
kirkjunni.
Á siðbótartímum 16. aldar vora
uppi svipaðar hugmyndir og þær of-
angreindu. Lúther gagnrýndi þær
aftur á móti harðlega og vildi hverfa
aftur til fornkirkjulegrar túlkunar á
fermingunni, sem guðlegri og kirkju-
legri staðfestingu fyrst og fremst.
Gagnrýni hans byggðist aðallega á
þeirri skoðun hans, að slíkar hug-
myndir um ferminguna veiki
skímina, skaði fagnaðarerindið og
hina hreinu kenningu, engri persónu-
legri staðfestingu þurfi að bæta við
náðargjöf Guðs í skírninni.
Danski presturinn Grundtvig,
ítrekaði gagnrýni Lúthers á einhliða
áherslu á mikilvægi loforðs ferming-
arbamsins í sjálfri fermingarathöfn-
inni. Það er ekki ungmennið, heldur
Guð, sem hefur framkvæðið. Hann
réttir út hönd sína og bíður til fijáls
samfélags við sig, samfélags sem
ungmennin játast, af fijálsum vilja,
í trúaijátningunni. Fermingin sjálf
er fyrst og fremst safnaðarathöfn,
ungmennin fá í henni fullan þátt-
tökurétt í lífí safnaðarins. Að mati
eins lærisveina Grundtvigs, er loforð
eða heiti fermingarbamsins í ferm-
ingunni, ómarktækt með öllu, því
ungmenni á þessum aldri hafa ekki
forsendur til að gangast undir slík
heit. Sáttmálinn við Guð er ekki
skylda, sem krafíst er af okkur.
Fermingin er staðfesting kirkjunnar,
í umboði Guðs, á skírnarnáðinni. Hún
bendir á samhengi skírnar og kvöld-
máltíðar, bytjunar og áframhalds.
Fermingin er ferli fremur en ákvörð-
un.
Lokaorð
í samþykkt prestastefnunnar frá
því í fyrra, er tekið undir þessi lúth-
ersku sjónarmið. Fermingarathöfnin
staðfestir þá náð, sem Guð beitir í
skíminni, fermingarstörfín era
skímarfræðsla, sem fólgin er í sam-
starfi heimilis og safnaðar. Þau veki
trú, þannig að barnið vaxi upp til
virkrar þátttöku í tilbeiðslulífi kirkj-
unnar og tileinki sér meginatriði
kristinnar trúar.
Ljóst er af ofansögðu, að sjálft
hugtakið ferming stendur aldrei eitt
sér, heldur ávallt í tengslum við
skímina. Án skímar, engin ferming.
Þetta er skoðun hinnar íslensku þjóð-
kirkju, sem annarra kirkna. Kirkjan
hlýtur því að fara fram á það, að
hugtakið ferming (sem staðfesting)
haldi sinni trúarlegri merkingu og
verði ekki notað á þann hátt, sem
aðstandendur borgaralegrar „ferm-.
ingar“ gera.
Það sama á reyndar við um hug-
takið skírn. Það er trúarlegt hugtak
fyrst og fremst og er ekki hægt, að
mati kirkjunnar, að tala um nafn-
gjöf, sem skírn, nema eigi í hlut
manneskja, sem tekin er inn í kristið
samfélag. Vegna ókunnugleika hefur
nafngjöf og skím verið eitt og hið
sama í augum almennings nú um
skeið eða þar til fyrir nokkrum áram,
er prestar landsins fóru að benda á
mun þessara tveggja orða. Síðan þá
hefur verið tekið tillit til óska kirkj-
unnar um, að bátar, flugvélar eða
önnur farar- eða atvinnutæki væru
ekki skírð, heldur nefnd (eða gefíð
nafn).
Kirkjan væntir þess, að aðstand-
endur borgaralegrar „fermingar“
bregðist við á sama hátt, og finni
annað hugtak yfir .athöfn sína en
hugtakið ferming.
Höfundur er deildarstjóri fræðslu- j
deildar þjóðkirkjunnar.— -J