Morgunblaðið - 25.05.1989, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. MAÍ 1989
+
Karlmannaföt
kr. 3.995,- til 9.990,-
Terylenebuxur kr. 1.195,- til 1.995,-
Gallabuxur kr. 1.195,-, 1.230,- og 1.295,-
Flauelsbuxur kr. 1.110,- og 1.900,-
Sumarblússur kr. 2.770,- og 2.390,-
Skyrtur, nærföt, sokkar o.fl. ódýrt.
Andrés,
Skólavörðustíg 22, sími 18250.
Gardslöttuvélin
stLaa m
Rafeindakveikja tryggir örugga gangsetningu
Hún slær út fyrir kanta og upp að vegg.
’ffl \ Fyrirferðarlítil, létt og meðfærileg.
3.5 HP sjálfsmurð tvígengisvél.
Auðveldar hæðarstillingar.
Þú slærð betur með
SIMI: 681500 - ARMULA 11
Verslun okkar verður
lokuð
í dag milli kl. 14.30 og 16.30
vegna jarðarfarar
Jóns J. Sfmonarsonar
fyrrv. deildarstjóra.
Ármúla 40, sfmi 35320.
L__VH4R
Töflureiknirinn
PlanPerfect
Námskeid
Í tileftii af nýrri bók okkar efnum við til 16 tíma nám-
skeiðs í PlanPerfect, og er bókin innifalin í námskeið-
inu. Hún er sérstaklega sniðin til kennslu og hefúr að
geyma margvísleg verkeftii.
Dagskrá
námskeiðsins:
Töflugerð
Myndræn framsetning
Prentun
Leiðbeinandi:
Matthías Magnússon
Námskeiðið er fjórir eftirmiðdagar,
tveir dagar í senn, með viku millibili.
Dagsetningar og tími: 1
29/5, 30/5, 5/6 og 6/6 kl. 13-17.
Skráning og nánari upplýsingar í símum
687590 og 686790.
TÖLVUFRÆÐSLAN
Borgartúni 28.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir LARS LUNDSTEN
Stj órnarskrárbreytingar í Finniandi:
Völd forsætisráðherra
aukin á kostnað forseta
Á þjóðþingi Finna var fyrir skömmu hafist handa við að ganga frá
tillögum ríkisstjórnarinnar um ítarlegar breytingar á stjórnarskrá
landsins. Ætlunin er að breyta stjórnarfarinu þannig að dregið verði
úr valdi forsetans en þess í stað verði forsætisráðherra gerður valda-
meiri en hingað til. Stjórnarskrá Finna hefiir verið nánast óbreytt
síðan hún tók gildi árið 1919 um leið og landið varð lýðveldi.
Finnlandsforseti hefur mjög
víðtækt valdsvið og hefur
staða hans oft verið borin saman
við stöðu Frakklandsforseta eða
Bandaríkjaforseta. Af þeim fimm
ríkjum sem taka þátt í norrænni
samvinnu eru tvö lýðveldi, ísland
og Finnland. En segja má að þrátt
fyrir það að Finnland og Island séu
bæði lýðveldi líkist stjórnkerfi ís-
lands miklu fremur stjórnarfyrir-
komulagi konungsríkjanna þriggja,
Danmerkur, Noregs og Svíþjóðar.
Þessi flögur ríki hafa um langt
skeið haft það sameiginlegt að for-
sætisráðherra er sá aðili sem í raun
er þjóðarleiðtogi. í Finnlandi hefur
þjóðhöfðinginn, þ.e. forsetinn, hins
vegar haft raunverulegt pólitískt
vald sem ef til vill er enn víðtæk-
ara en vald forsætisráðherra í hin-
um löndunum. Forsetinn tekur
virkan þátt í starfi ríkisstjómar,
skipar ríkisstjóm og veitir henni
lausn, hann ákveður þingrof og
síðast en ekki síst sér hann um að
marka stefnu landsins í utanríkis-
málum.
Nú er stefnt að því að efla vald
forsætisráðherra á kostnað forseta.
í augum margra er þetta skref í
átt að auknu lýðræði; með því að
draga úr valdi forseta er aukið
þingræði tryggt. Hingað til hafa
ríkisstjórnir að vísu orðið að hafa
stuðning meirihluta þingmanna en
forsetinn hefur t.d. getað rekið
ríkisstjóm og rofið þing án þess
að þurfa að standa nokkram skil
gerða sinna nema þjóðinni sjálfri í
næstu kosningum.
Þingrofsrétturinn
í hinum nýju tillögum núverandi
ríkisstjórnar er gert ráð fyrir því
að þingrofsréttur verði tekinn af
forseta og færður í hendur forsæt-
isráðherra. Menn muna enn eftir
því hvernig sterkur forseti á borð
við Urho Kekkonen gat stjómað
bæði störfum ríkisstjórnarinnar og
þjóðþings með því að velja sína
menn í ríkissfjóm og ijúfa þing ef
málin tóku ekki að þokast í þá átt
sem honum líkaði.
Þetta ákvæði, að láta fórsætis-
ráðherra ákveða þingrof, hefur hins
vegar einnig vakið gagnrýni. For-
sætisráðherra þarf ekki að vera
þingmaður. Forsetinn getur valið
hvern sem honum þóknast í stöðu
forSætisráðherra. Þannig er for-
sætisráðherra í raun einungis yfir-
maður framkvæmdavaldsins í um-
boði forseta. Til dæmis var Harri
Holkeri, núverandi forsætisráð-
herra Finna, bankastjóri í finnska
Seðlabankanum þegar honum var
boðið að mynda ríkisstjóm. En ta-
lið var að hann hefði einkum verið
valinn vegna góðra tengsla sinna
við Mauno Koivisto forseta sem
einnig var bankastjóri í Seðlabank-
anum áður en hann var kjörinn
forseti
Mörgum þykir það draga úr lýð-
ræðinu að maður sem þjóðin hefur
ekki kosið í eitt né neitt, þ.e. for-
sætisráðherra, geti ákveðið þin-
grof. Forsetinn er þó þjóðkjörinn,
þ.e. þiggur vald sitt beint frá þjóð-
inni. Líklegt þykir að þessi ákvæði
um valdaskiptingu milli forseta
annars vegar og forsætisráðherra
og ráðuneytis hins vegar verði mjög
umdeild áður en stjómarskrár-
breytingarnar verða afgreiddar á
þinginu.
Hvorki stjórnarsamsteypa hægri
manna og jafnaðarmanna né
stjórnarandstaðan era einhuga í
þessum málum. Sumum þingmönn-
um þykir það fráleitt að fara að
draga úr valdi forseta á þessum
síðustu og verstu tímum þegar álit
almennings á stjómmálamönnum
fer stöðugt dvínandi. Skoðana-
kannanir sýna vissa fyrirlitningu
almennings á þingi og stjómmála-
mönnum. En forsetinn hefur hing-
að til sloppið við meiri háttar gagn-
rýni.
Skorður við endurlqöri
I þeim stjómarskrárbreytingum
sem nú era til umfjöllunar á þing-
inu er einnig gert ráð fyrir að end-
urkjör forseta verði takmarkað.
Kjörtímabilið er og yrði einnig sam-
kvæmt tillögunum sex ár. Hins
vegar er í tillögunum gert ráð fyr-
ir að takmarka endurkjör þannig
að sami maður megi ekki gegna
embætti forseta nema í tvö
kjörtímabil. Auk þess er gert ráð
fyrir því að forsetakosningarnar
fari fram á franska vísu, þ.e. að
þjóðin kjósi forseta í beinum kosn-
ingum í tveimur umferðum. Það
kerfi sem nú er í gildi gerir ráð
fyrir að sérstakir kjörmenn hafi
með höndum endanlegt forsetakjör
ef enginn frambjóðenda fær hrein-
an meirihluta í fyrstu umferð. Bein-
ar kosningar þykja auka sjálfstæði
forseta gagnvart flokkum og
stjórnmálamönnum og þess vegna
er stefnt að því að takmarka vald-
svið forseta.
Það era þó nokkuð merkileg
tíðindi að allir flokkar virðast vera
sammála um að kjósa beri forseta
í beinni þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hingað til hafa allar forsetakosn-
ingar farið fram annaðhvort á Iq'ör-
mannafundi eða, á ófriðartímum, í
þjóðþinginu. Það var upphaflega
að framkvæði hægri afla að í
stjómarskrána var komið inn
ákvæði þess efnis að þjóðkjömir
kjörmenn kjósi forseta. Þetta gerð-
ist skömmu eftir að borgarastríðinu
1918 lauk en íhaldsmenn vildu
koma í veg fyrir að einhver öfgas-
innuð þjóðhetja yrði kosin einungis
vegna lýðhylli meðal alþýðunnar.
Hins vegar hafa vinstri flokkar
ævinlega fylgt þeirri skoðun að
þingið ætti að kjósa forseta á sama
hátt og tíðkast hefur t.d. í Sov-
étríkjunum. Nú era flokkarnir sem
sagt sammála um að þjóðin eigi
að fá að kjósa sjálf. Menn telja að
stjórnmálamenn hafi nú í eitt skipti
fyrir ölL skilið að þjóðin vill þessar
breytingar. Enda hefur þetta álit
komist til skila í óteljandi skoðana-
könnunum og blaðaskrifum á
síðustu áram.
Þegar ganga á frá tillögum um
takmarkanir á endurkjöri forseta
hafa menn hins vegar rekið sig á
þá grundvaliarhugmynd að ekki
beri að setja afturvirk lög. Deilt
er um hvort takmarka megi fjölda
Mauno Koi- Harri Holkeri,
visto Finn- forsætisráð-
landsforseti. herra Finn-
lands.
kjörtímabila Maunos Koivistos,
núverandi forseta. Hann situr nú
sitt annað kjörtímabil og því mun
ekki verða lokið þegar stjórnar-
skrárbreytingamar öðlast gildi.
Einn helsti keppinautur Koivist-
os í forsetakosningunum í fyrra,
Paavo Váyrynen, fyrram utanríkis-
ráðherra og núverandi leiðtogi
stjórnarandstöðunnar, hefur kraf-
ist þess að Koivisto láti vita hvort
hann ætlar að gefa kost á sér í
forsetakosningunum 1994. Ef vitað
væri að Koivisto hygðist segja af
sér að þessu kjörtímabili loknu
væri ekki tímabært að setja aftur-
virk lög sem hafa áhrif á stjóm-
artíð hans. Koivisto hefur áður
gefið í skyn að sér fínnist við hæfi
að láta af embætti eftir tólf ára
stjómartíð, þ.e.a.s. að hann muni
haga sér í anda tillagnanna. Stjóm-
arskrárbreytingarnar era reyndar
stundum kallaðar Lex Koivisto,
Koivisto-Iögin.
Það hefur einkennt stjómartíð
Koivistos að forsetinn hefur reynt
að gefa í skyn að hann vilji aukið
þingræði og sé sáttur við að skipta
sér ekki af daglegri pólitík í sama
mæli og t.d. Urho Kekkonen fyrir-
rennari hans.
Sögulegar rætur
Sterka stöðu Finnlandsforseta
má rekja til þeirra aðstæðna sem
ríktu á fyrstu áram sjálfstæðis
Finna. Fram að byltingunni miklu
í Rússlandi 1917 var Finnland sjálf-
stjórnarsvæði undir yfírráðum
Rússakeisara. Keisarinn var ein-
ráður í Rússlandi en í Finnlandi
var hann formlega bundinn af þeim
ákvæðum sem skráð vora í sænsk-
um stjómlögum frá tímum Gústafs
III Svíakonungs enda giltu þau lög
í Finnlandi árið 1809 þegar Rússar
hertóku Finnland. Þegar Finnar
lýstu yfir sjálfstæði 1917 var
stjórnarskránni ekki breytt strax.
Vinstri menn gerðu byltingartil-
raun snemma árs 1918 en hún
endaði í blóðugu borgarastríði sem
lauk í maí sama ár. Þá urðu hægri
öfl á þinginu allsráðandi því fæstir
af þingmönnum jafnaðarmanna-
flokksins gátu lengur tekið þátt í
þingstörfum. Sterkt forsetavald og
óbeinar kosningar ættu að fela í
sér vissa tryggingu fyrir því að
vinstri menn fái ekki of mikil áhrif
í stjórnmálum. Þessi stjórnarskrá
reyndist lífseigari en margir bjugg-
ust við. Hún hélst óbreytt á áram
seinni heimsstyijaldarinnar og
kalda stríðsins. Það varð meira að
segja svo að enginn vinstri maður
var kosinn forseti fyrr en árið 1982
þegar jafnaðarmaðurinn Mauno
Koivisto var kosinn eftirmaður
Urhos Kekkonens forseta.
Höfundur er fréttaritari
Morgunblaðsins í Finnlandi en
stundar nú nám við Háskóla
íslands.
4