Morgunblaðið - 31.08.1989, Blaðsíða 12

esei T3úuÁ is íítjSAaUTiíiír-i aiOAjawuoflOM
.ttjviqrgunblaðis~pimmtuda'gur' 31: ágúst Tggg............................................—............- ------------
EB hlýtur sú spurning að vakna,
hvort til sé stefna ríkisstjórnarinnar
varðandi íslenskan kaupskipaflota,
stærð hans og flutningsgetu. Ef
stefna í þessum málum er til óskast
hún birt, ef svo er ekki þá verður
að fara að móta slíka stefnu nú þeg-
ar í samstarfi við hagsmunaaðila.
Stefná stjórnar Sjómannafélags
Reykjavíkur er skýr hvað þetta mál
varðar. Öll skip sem eru í siglingum
að og frá landinu eiga að vera mönn-
uð íslendingum. Til átaka hefur kom-
ið vegna þessarar stefnu milli ísl.
kaupskipaútgerða og Sjómannafé-
lags Reykjavíkur. A séinni árum
hefur erlendum leiguskipum, mönn-
uðum erl. sjómönnum fækkað þótt
enn séu nokkur í siglingum að og
frá landinu eins og sést hér í grein-
inni að framan.
En vonandi fækkar þeim skipum,
þótt stjórn SR geri séj fulla grein
fyrir því að á álagstímum þurfi að
taka erlend skip í leiguflutninga um
stundarsakir.
Að lokum
Ég lagði hér upp í þessari grein
með undirtektir við íslenskan iðnað
sem er auðvitað hluti af sjálfstæði
okkar Islendinga. Sjávarútvegur og
siglingar eru jú hornsteinn efnahags-
legs sjálfstæðis okkar þjóðar, en við
þurfum á öllum þeim atvinnutæki-
færum að halda sem möguleikar
gefast til, jafnt til sjós sem lands.
Nú á þessum tímum sem við höfum
haft næga atvinnu, verið sjálfum
okkur nógir með skipakost til flutn-
inga að og frá landinu þótti mér
eðlilegt og rétt að minna á atburð
við líðandi lok einokunar hér á landi
1913 og samtakamátt íslendinga
gegn hverskonar einokun. Látum
slíkt ekki yfir okkur ganga aftur,
veljum íslenskt og áfram íslenska
kaupskipaútgerð.
Það varðar framtíð okkar, framtíð
íslands og komandi kynslóða.
Höfundur er formaður
Sjómannafélags Reykjavíkur.
Veljum íslenskt:
íslenskt atvinnu-
öryggi til sjós og lands
efiir Guðmund
Hallvarðsson
Þessa dagana minna íslenskir iðn-
rekendur í samvinnu við nokkra stór-
markaði á íslenskan iðnað og hvetja
fólk til að kaupa íslenskar vörur.
Slíkar áminningar til almennings eru
vissulega þarfar og eiga þessir aðilar
þakkir skilið fyrir framgang í þessu
máli og ekki síst fyrir það að minna
á atvinnutækifærin sem skapast fyr-
ir íslendinga ef í landinu er öflugur
iðnaður. Það er hins vegar athyglis-
vert hve lítinn gaum við höfum gefið
að eigin atvinnuöryggi.
Að fortíð skal hyggja
Þegar hugsað er til atvinnuörygg-
is íslendinga og þess að þeirri stefnu
hefur verið fylgt að við sjálf ráðum
atvinnurekstrinum, kemur upp í
huga mér athyglisverð frásögn sem
ég las fyrir löngu og birtist í Isafold
vegna komu ms. Gullfoss 1915 en
þar segir m.a.: „Það vekur sérstakan
fögnuð, að áhöfn hins nýja og fríða
skips skuli öll vera íslensk." Fögnuð-
ur landsmanna vegna íslenskrar
áhafnar á m.a. rætur að rekja til
eftirfarandi fréttar sem einnig birtist
í ísafold 2/9 1913:
„Nú um eins árs skeið hefur verið
unnið að stofnun íslensks gufuskipa-
félags, sem gæti, er því vex fiskur
um hrygg, tekið að sér bæði milli-
landaferðirnar og strandferðirnar.
Hafa undirtektir þjóðarinnar verið
afbragðs góðar, enda nauðsyn brýn
að bijóta á bak aftur einokunarað-
stöðu Sameinaða gufuskipafélagsins
danska, sem það hefur notað sér út
í yztu æsar til að hækka stórlega
flutnings- og fargjöld.
Svolátandi símskeyti barst ráð-
herra Islands í dag frá Sameinaða
félaginu danska:
Til þess að vama misskilningi er
yðar hágöfgi hér með tilkynnt, að
tilboð vort um strandferðir 1914—
1915 verður tekið aftur svo framar-
lega, sem Alþingi samþykkir að
styðja^ millilandaferðir Eimskipafé-
lags íslands með hlutatöku eða
landssjóðsstyrk.
Sameinaða
Fregnmiði þessi vakti fádæma at-
hygli og eru menn nær orðlausir yfir
óheyrðri frekju hins danska félags
gagnvart Alþingi. Fjöldi manns hefur
svarað „Sameinaða" í dag, með því
að kaupa hlutabréf í Eimskipafélag-
inu fyrir þúsundir króna.“
EB og þjóðerni skipshafna
Efnahagsbandalagið og sú fijáls-
ræðisstefna varðandi verslun og við-
skipti sem upp verður tekiin þar á
bæ 1992 hefur verið mikið í umræð-
unni hér á landi að undanfömu. For-
ráðamenn íslenskra tryggingafélaga
hafa látið eftir sér hafa að sameining
félaganna sé m.a. með tilliti til fram-
tíðarinnar, þá einkum litið til 1992.
Útgerðir kaupskipa innan EB munu
einnig njóta fijálsræðis innan banda-
lagslandanna en kaupskipum ann-
arra þjóða verður gert erfitt um vik
a.m.k. með flutninga innan EB-
landa.
Innan raða ITF (alþjóðaflutninga-
verkamannasambandsins) hafa
menn verulegar áhyggjur af hug-
myndum EB-landanna varðandi
þjóðerni áhafna kaupskipa. En þar
er. gert ráð fyrir því að helmingur
áhafnar sé af þjóðerni EB-landa en
aðrir áhafnarmenn annarra þjóða,
þ.e. að leitað verði vinnuafls þriðja
heimsins. Verði sú hugmynd EB
1992 upp tekin að manna skipin með
helming áhafnar frá þriðja heiminum
þykir það liggja nokkuð ljóst fyrir
að fyrst um sinn verði það eingöngu
í stöður undirmanna. Vissulega verð-
ur það ekki lengi því ódýrt vinnuafl
þriðja heimsins sækir stöðugt á.
íslensk kaupskipaútgerð
í dag
Kaupskipaflotinn sem er í eigu
Islendinga eða í þeirra þjónustu sam-
anstendur nú af 40 skipum sem
skiptast þannig:
íslensk kaupskip
Skip í eigu Islendinga, með erl. þjóðf., ísl. áhöfn
Skip í þurrleigu með erl. þjóðf., ísl. áhöfn
Skip í eigu ísl. með erl. þjóðf., yfirm. ísl. en undirm. erl.
Skip í eigu ísl. með erl. þjóðf., erl. áhöfn
Skip í tímaleigu, erl. fáni, erl. og ísl. áhöfn
Skip í tímaleigu með erl. fána og erl. áhöfn
Af þessum 40 skipum eru 32 með
íslenskar áhafnir, 3 með blandaðar
Guðmundur Hallvarðsson
áhafnir og 5 með erlendar áhafnir.
Það er augljóst að nýtt form
rekstrar íslenskrar kaupskipaútgerð-
ar, þ.e. í bland íslenskir og erlendir
sjómenn í áhöfn, hefur rutt sér til
rúms, þá fyrst og fremst með sigling-
um tveggja skipa, hafna í milli er-
lendis. Með tilkomu samstarfs EB-
landanna og opnun sjóflutninga inn-
byrðis, jafnframt takmörkun annarra
þjóða kaupskipa að fraktmarkaðnum
standa íslenskar kaupskipaútgerðir
frammi fyrir miklum vanda í upp-
hafi EB-árs 1992.
Hver er stefna
ríkisstjórnarinnar varðandi
atvinnuöryggi íslenskra
farmanna?
I allri umræðunni um Efnahags-
bandalagið 1992 og samstarf ann-
24
2
6
2
2
I
3
AHs 40 skip
arra þjóða þar utan og ekki síst meí
tilliti tíl opins fraktmarkaðar innai
Hlutabréfakaup —
margfeldiskosning
eftir Kristjönu Millu
Thorsteinsson
. Mikil umræða hefur veríð undan-
farin misseri um nauðsyn þess að
almenningur taki þátt í rekstri og
uppbyggingu atvinnulífsins með
hlutabréfakaupum og ávaxti þannig
sparifé sitt. Ekki hefur þó verið rætt
um hvort eða hvernig þessir væntan-
legu hlutabréfaeigendur gætu haft
áhrif á stjórn fyrirtækja þeirra, sem
þeir leggja fé sitt í.
Enginn vafi leikur á að mikil þörf
er á bættri eiginfjárstöðu fyrirtækja,
því að mörg þeirra hafa undanfarið
verið rekin með tapi og þurft að
ganga á eigið fé og safna skuldum.
I sumum tilfellum hefur tapið verið
vegna verðbólgu og óeðlilegra kostn-
aðarhækkana og í öðrum hafa for-
sendur breyst vegna utanaðkomandi
atriða, svo sem breytinga á markaðs-
aðstæðum.
Ekki má þó gleyma því, að til
skamms tíma nutu mörg fyrirtæki
og einstaklingar þess að hægt var
að fá niðurgreitt lánsfé, þegar vextir
voru neikvæðir eða þar til verðtrygg-
ing var leyfð árið 1979.
Gert er ráð fyrir að á árunum frá
1960—1987 hafi innstæður bank-
anna rýrnað um 81 milljarð vegna
neikvæðra vaxta, miðað við hvað þær
hefðu verið, hefðu þær verið verð-
tryggðar. Þá var mestur hagur og
gróði í að skulda sem mest og leggja
út í sem mestar ijárfestinga, hversu
sem arðsemi þeirra var háttað. I maí
1989 námu heildarinnlán viðskipta-
bankanna 91,5 milljörðum króna svo
að sjá má hversu gífurleg áhrif hinna
neikvæðu vaxta hafa verið.
Enn eru vextir á almennum spari-
sjóðsbókum oft neikvæðir, það fer
eftir verðbólgustigi á hveijum tíma.
Sparifjáreigendur hafa þó lært af
reynslunni og leggja nú fé sitt í aukn-
um mæli á skiptikjarareikninga eða
kaupa verðbréf.
En sparifjáreigendur og þeir sem
vilja fjárfesta hafa ekki lagt fé sitt
að neinu ráði í hlutabréfakaup hjá
fyrirtækjum þannig að það gæti nýst
fyrirtækjunum til uppbyggingar eig-
in ijár. Almenningur hefur því ekki
lagt fé sitt beint í fyrirtækin og al-
mennur sparnaður því ekki komið í
stað lánsfjár, sem er bundið mark-
aðsvöxtum, og hefur reynst mörgum
fyrirtækjum þungur baggi.
Ástæður þess, að almenningur
kaupir ekki hlutabréf eru í fyrsta
lagi þær að þau hafa ekki verið til
sölu að neinu marki. í öðru lagi hef-
ur lagst fullur eignarskattur á hluta-
bréfaeign, að frádreginni vissri upp-
hæð, og síðan eru 37,74% tekjuskatt-
ur af útgreiddum arði, umfram vissa
upphæð. í þriðja lagi hefur vantað
verðbréfamarkað, sem skráir hluta-
bréf.
Mikil bót er þó að því, að mörg
verðbréfafyrirtæki skrá vérð hluta-
bréfa daglega og eiga einhver við-
skipti með þau. Jón Sigurðsson, við-
skiptaráðherra, hefur lagt fyrir ríkis-
stjórnina tillögur, sem eiga að miða
að því að örva almenna sparifjár-
eigendur og starfsfólk fyrirtækja til
kaupa á hlutabréfum m.a. með lækk-
un eignarskatta á hlutabréfaeign.
Nánar verður ekki farið í tillögur
þessar að sinni, en þær hafa vonandi
í för með sér aukna þátttöku almenn-
ings í rekstri fyrirtækja og er þá
fyrst og fremst átt við fyrirtæki, sem
kalla má almenningshlutafélög og
selja hlutabréf sín á fijálsum mark-
aði. Aukin hlutabréfakaup almenn-
ings munu að sjálfsögðu tryggja
hluthöfum hlutdeild í arði félaganna
og áhættu, en ekki að sama skapi
tryggja þeim í raun neina aðild eða
áhrif á hveijir skipa stjórn félaganna.
Ef almenningur á að taka virkan
þátt í uppbyggingu atvinnulífsins,
þarf einnig að tryggja honum tæki-
færi til að hafa áhrif á hvernig rekst-
ur fyrirtækjanna gengur.
Nú er því þannig háttað í flestum
hlutafélögum, að þeir sem eiga 50%
hlutafjár eða því sem næst, geta al-
Kristjana Milla Thorsteinsson
„Ef almenningur á að
taka virkan þátt í upp-
byggingu atvinnulífs-
ins, þarf einnig að
tryggja honum tæki-
færi til að hafa áhrif á
hvernig rekstur fyrir-
tækjanna gengur.“
gjörlega ráðið hveijir sitja í stjórn
fyrirtækjanna. í mörgum tilfellum
erþað sjálfsagður hlutur, sérstaklega
þar sem um er að ræða svokölluð
fjölskyldufyrirtæki, þar sem einn
maður hefur ásamt fjölskyldu sinni
byggt upp fyrirtækið.
Óðru máli gegnir um stærri fyrir-
tæki, sem hafa nokkur hundruða eða
þúsunda hluthafa. í þeim sitja oft í
stjórnum menn sem Íítið þekkja inn
á reksturinn og eiga lítilla fjárhags-
legra hagsmuna að gæta. Oft er um
sömu menn að ræða í mörgum stjórn-
GRUNN I 5. sept. kl. 9-T6
Fyrir byrjendur ítöivunotkun. Fjallað verður um Victor PC-tölvuna, MS-DOS
stýrikerfið kynnt ásamt ýmsum jaðartækjum, t.d. prentara, mús, módemi o.fl.
Allar nánari upplýsingár og bókanir hjá Ásrúnu Matthíasdóttur
Einari J. Skúlasyni hf. Grensásvegi 10, sími 686933
ATH: VR og fleiri stéttarfélög styrkja félaga sina til þátttöku.
Tölvuskóli Einars J. Skúlasonar hf.
um, sem þekkja einhveija áhrifa-
menn í viðkomandi stjórnum. I
slíkum tilfellum er fárra kosta völ
hjá hinum almenna hluthafa vilji
hann hafa áhrif á gang mála.
I hlutafélagalögunum frá 12. maí
1978 er að vísu ákvæði um svo-
nefnda margfeldiskosningu. Hún fel-
ur í sér að hluthafi má leggja öll
atkvæði sín á einn mann, þannig að
meiri líkur eru á að hann komist
inn. Sá galli er þó á því ákvæði að
til þess að margfeldiskosning verði
viðhöfð við stjórnarkosningu þarf
25% hluthafa að óska eftir henni.
Líkur eru þó á, að sá sem réði
yfir 25%, eða einum fjórða atkvæða
þyrfti ekki á margfeldiskosningu að
halda. En skyldi einhver hinna
smærri hluthafa vilja safna saman
undirskriftum þessara 25% yrði það
eflaust tafsamt verk.
í tillögum um breytingar á hluta-
fjárlögunum, sem lagðar voru fram
fyrir 111. þing Alþingis 1988, en
hafa ekki enn verið afgreiddar, er
lagt til að þetta breytist í % hiuta
hlutafjár, eða 20%.
Má segja að af því yrði nokkur
bót, en samt yrði um of háar upphæð-
ir að ræða til þess að smáum hluthöf-
um yrði kleift að ráða við þær og
sæmilegs réttlætis við alla hluthafa
væri gætt.
Til þess að svo yrði, þyrfti þessi
tala að lækka niður í 10% eða einn
tíunda hluta. Er þá enn átt við stór
hlutafélög, sem hafa um og yfir 500
hluthafa.
Vafasamt getur talist að hvetja
almenning og starfsfólk fyrirtækja
til að leggja fram fé sitt í rekstur
fyrirtækja þó að um einhveija ávöxt-
un geti verið að ræða, án þess að
geta um ieið haft möguleika til að
hafa áhrif á kosningu í stjórn.
Eins og málin horfa nú i mörgum
fyrirtækjum virðist vera að myndast
hópur manna, sem sækist eftir setu
í sem flestum fyrirtækjum, án sýni-
legra tengsla við markmið eða rekst-
ur þeirra.
Væntanlega verða breytingartil-
lögurnar frá 1988 á hlutafélagalög-
unum teknar til afgreiðslu á næsta
þingi. Er það von mín að þá verði
sú breyting gerð að hægt verði að
óska eftir margfeldiskosningu við
stjórnarkjör, ef tíundi hluti hluthafa
óskar þess.
Höfimdur er viðskiptafi-æðingur.