Morgunblaðið - 16.09.1989, Qupperneq 14

tí-F
;~rr
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARBAGUR 16.
198&
Situr Steingrímur til að
koma SIS á hausinn?
eftir Vilhjálm Egilsson
Margir góðir og gegnir fram-
sóknarmenn hafa kvartað undan
því við mig að undanförnu að for-
ystumenn þeirra hefðu orðið lítinn
skilning á stöðu atvinnulífsins og
þá sérstaklega á stöðu samvinnu-
hreyfingarinnar. Er þess þá gjarnan
minnst að Framsóknarflokkurinn
hafi setið nánast óslitið í stjórn
síðustu átján árin með þeim afleið-
ingu að samvinnuhreyfingin sé
komin að fótum fram.
Hvert kaupfélagið eftir annað á
í meiri háttar erfíðleikum af marg-
víslegum ástæðum. Stjórnarstefnan
hefur verið andstæð sjávarútvegi
og skuldsetning samvinnufyrir-
tækja vegna fjárfestinga í þeirri
grein á undanförnum árum er nú
farin að verða að sligandi byrði.
Við þessa erfiðleika bætist svo að
mörg samvinnufyrirtækja vegna
fjárfestinga í þeirri grein á undan-
förnum árum er nú farin að verða
að sligandi byrði. Við þessa erfið-
leika bætist svo að mörg samvinnu-
fyrirtæki þurfa að bregðast við
breyttum aðstæðum í landbúnaði
og smásöluverslun á landsbyggð-
inni sem kalla á gífurlega uppstokk-
un í rekstri.
Sambandi sjálft, flaggskip hreyf-
ingarinnar, hefur fengið sinn
skammt af hremmingunum og virð-
ist enn ekki takast að ná sér út úr
taprekstri. Að sjálfsögðu eru ýmis
vandamál samvinnufyrirtækja
heimatilbúin með slöppum rekstri
og röngum fjárfestingarákvörðun-
um en slíkur vandi hefur magnast
mjög með atvinnumálastefnu ríkis-
stjórnar Steingríms Hermannsson-
ar.
20 mánuðir til kosninga
— 20 mánaða lífróður
Það er kaldhæðnislegt að nú eru
nálægt 20 mánuðir til loka kjör-
Ólafur segir meðferð við ýmsum
algengum augnsjúkdómum erfiða
vegna þess að bestu þekktu lyfin
séu ekki á skrá hérlendis. Þau
þurfi að panta eftir krókaleiðum
og tekur það að minnsta kosti tvo
til þijá daga. Meðan verið er að
panta besta lyfið er annað lyf not-
að svo kostnaður er oft mun meiri
en þyrfti að vera þegar upp er
staðið. Sem dæmi um þetta tók
tímabilsins en þá verður ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar í
síðasta lagi að standa reikningsskil
gerða sinna fyrir kjósendum. Þessir
20 mánuðir eru iíka tími lífróðurs
fyrir Sambandið og mörg sam-
vinnufyrirtæki. Aðgerðir Stein-
gríms og ríkisstjómar hans í at-
vinnumálum ráða miklu um það
hvort samvinnuhreyfingunni tekst
að ná sér aftur á strik.
Eins og stjórnarstefnan liggur
nú fyrir er ekkert sem bendir til
annars en að Framsóknarflokknum
með Steingrím í fararbroddi muni
takast að koma samvinnuhreyfing-
unni á kné að loknum 20 ára valda-
ferli. Steingrímur verður þá sá
klettur í hafinu sem samvinnuhreyf-
ingin strandar á og bíður sitt skip-
brot.
Afram tap á sjávarútvegi
Ríkisstjórnin virðist hafa þá stað-
föstu stefnu að horfast ekki í augu
við staðreyndir í gengismálum og
lætur gengi krónunnar jafnan síga
of lítið of seint. Þetta er að sjálf-
sögðu ákaflega dýrt fyrir sjávarút-
veginn og þjóðina alla. Fyrirtækin
í sjávarútvegi munu safna meiri og
meiri erlendum skuldum, enn mun
þurfa að skuldbreyta ofan á allar
fyrri skuldbreytingar og þegar veð-
hæfnina þrýtur kemur hlutafjár-
sjóður inn í myndina og þjóðnýtir
fyrirtækin.
Ófá fyrirtæki í sjávarútvegi á
vegum samvinnuhreyfingarinnar
munu verða þjóðnýtingunni að bráð
á næstu mánuðum ef stefna ríkis-
stjórnar Steingríms Hermannsson-
ar verður óbreytt. í fyrstu hefur
þjóðnýtingin ekki svo mikil áhrif
en þegar þessi fyrirtæki þurfa að
fá næstu skuldbreytingar og aukið
hlutafé munu sjóðstjórarnir syðra
fljótlega taka völdin af forystu-
mönnum samvinnuhreyfingarinnar
í héraði.
Ólafur hornhimnubólgu af völdum
herpes simplex-sýkils en margir
tugir tilfelia af þessum sjúkdómi
koma upp hér á landi á ári hveiju.
Besta lyfið sem er viðurkennt og
skráð í nágrannalöndunum er ekki
á lyfjaskrá hér svo notast þarf við
önnur og Iakari lyf. Oft neyðist
læknar til að beita kerfisbundinni
meðferð þegar staðbundin með-
ferð væri áhrifaríkari og hættu-
Áframhaldandi taprekstur í sjáv-
arútvegi þýðir að sá hluti sam-
vinnuhreyfingarinnar sem tengist
þessari atvinnugrein mun ekki geta
náð sér á strik heldur áfram vesl-
ast upp. Sá hluti sem tengist land-
búnaði og verslun mun líka eiga
áfram í erfiðleikum. Jafnvel þótt
margt hafí verið gert til þess að
bæta rekstur er vafasamt að það
dugi til vegna áframhaldandi sam-
dráttar sem reyndar verður bæði
mun dýrkeyptari og lengri en ann-
ars væri vegna stjórnarstefnunnar.
Þau samvinnufyrirtæki sem komast
í gegn um erfiðleikana í verslun og
landbúnaði munu þurfa langan tíma
til þess að ná sér verulega á strik
aftur.
Ekkert bendir því tii annars en
að samvinnuhreyfingin muni áfram
þurfa að gjalda fyrir þrásetu ríkis-
'stjórnar Steingríms Hermannsson-
ar. Enn blása þeir vindar sem geta
hrakið hana að klettinum stóra.
Bakhjarlar seldir?
Við horfum nú upp á að sam-
vinnuhreyfingin er byijuð að losa
sig við eignir sem hafa skilað henni
arði og verið henni bakhjarl. Lands-
bankinn kaupir væntanlega Sam-
vinnubankann að stærstum hiuta.
Nú er deilt um kaupverðið á hiuta-
bréfum í bankanum og aðra þætti
viðskiptanna. Smám saman.munu
erfíðleikar Sambandsins koma upp
á yfirborðið og verða umræðuefni
almennings. Óhjákvæmilega verður
gerð krafa um að staða Sambands-
ins verði algjörlega opinberuð og
skuldir þess tíundaðar af hinni
mestu nákvæmni. Eftir því sem
forystumenn Sambandsins streitast
meira á móti slíkum kröfum verða
þær harðari og umijöllunin meiri.
Kaup Landsbankans á Sam-
vinnubankanum mun hins vegar
ekki leysa vanda hreyfingarinnar
þrátt fyrir hátt verð. Erfiðleikar
lausari.
Um 50 augnlyf eru í íslensku
lyfjaskránni en á annað hundrað
í þeirri dönsku. Ólafur telur að
sérlyíjum megi alls ekki fækka,.
það muni einungis valda sjúkling-
um óþægindum og aulfa á erfið-
leika lækna og skriffinnsku við
að útvega bestu lyf. Hann telur
að aukin fræðsla bæði lækna og
almennings um lyfjaverð sé besta
leiðin til að draga úr lyfjakostnaði.
Ólafur Grétar bendir á að í
Noregi taki tryggingakerfið lítinn
þátt i greiðslu t.d. sýklalyfja. Þar
borgi sjuklingar slík lyf að mestu
sjálfir. Ólafur segir á að þeir sjúkl-
ingar sem fá lyf aðeins endrum
og sinnum ættu að geta tekið
meiri þátt í kostnaðinum.
Vilhjálmur Egilsson
„Á undanförnum árum
hefur nokkrum sinnum
borið á goma að breyta
samvinnufélögum í
hlutafélög. Ég er þeirr-
ar skoðunar að þetta
verði nauðsynlegt fyrr
en síðar ef fyrirtækin
eiga að hafa einhverja
vaxtarmöguleika í
framtíðinni.“
sjávarútvegsins og verslunarinnar
eru áfram samir en eignasala hefur
einungis verið notuð til þess að fjár-
magna hluta af tapinu. Næst kemur
röðin að því að reyna að selja Reg-
inn hf. eða hlut hans í Islenskum
aðalverktökum og hlutinn í Samein-
uðum verktökum. En það verður
líka einungis til þess að fjármagna
tap og það sem verra er. Þá fækk-
ar þeim bakhjörlum sem hafa getað
komið sjávarútvegsfyrirtækjum í
samvinnuhreyfingunni til bjargar á
erfiðleikatímum. Olíufélagið hf.
verður þá eitt eftir til slíkra hluta
og getur hvergi nærri annað þörf-
inni. Ef tapreksturinn heldur svo
áfram kemur röðin að hlut Sam-
bandsins í Olíufélaginu hf.
Umbætur í gengismálum
skilyrði númer eitt
Hugsandi framsóknarmenn og
samvinnumenn vilja komast hjá því
að kletturinn í hafinu verði bauta-
steinn samvinnuhreyfingarinnar.
Þess vegna hafa margir þeirra tek-
ið mjög vel hugmyndum um umbæt-
ur í gengismálum í því skyni að
tengja gengisskráninguna við raun-
veruleikann en ekki við óskhyggju
ríkisstjórnar Steingríms Hermanns-
sonar. Þingflokkur sjálfstæðis-
manna hefur nú tekið af skarið og
lagt til víðtækar umbætur á gengis-
skráningunni og margir hugsandi
framsóknarmenn hafa rætt og að-
hyllast samskonar hugmyndir.
Uppdráttarsýki samvinnuhreyf-
ingárinnar verður ekki læknuð
nema með því að sjávarútvegurinn
fái á ný skilyrði til þess að hagn-
ast. Taprekstur í sjávarútvegi er
slík hít að ekkert fyrirtæki eða sam-
steypa eins og samvinnuhreyfingin
getur staðið undir slíku hversu sterk
Of fá augnlyf á lyQaskrá
- segir Olafur Grétar Guðmundsson, augnlæknir
FÆÐ augnlyfla á lyflaskrá hérlendis veldur því oft að augnlæknar
geta ekki veitt sjúklingum sínum bestu þekktu lyfjameðferð, að
sögn Ólafs Grétars Guðmundssonar, formanns Augnlæknafélags
íslands. Undanfarið hefur verið rætt um að fækka lyfjum á lyfja-
skrá til að draga úr kostnaði.við lyfjanotkun Islendinga. Ólafur
Grétar telur aðrar leiðir færar til að draga úr kostnaði við lyfja-
notkun, hann telur þvert á móti að Ijölga þurfi lyljum á skrá og
að lyfjanotkun þurfi alls ekki að aukast þótt skráðum lyQum fjölgi.
sem hún er eða hversu öflugir sem
bakhjarlarnir eru.
Frekari aðgerðir í rekstri
skilyrði númer tvö
En það er eflaust ekki nóg að
sjávarútvegurinn skili Ijármunum
til annarra rekstrarþátta hjá sam-
vinnuhreyfingunni eins og nú er
komið. Sjálfsagt verður að stokka
enn frekar upp í rekstrinum og
ekki kæmi mér á óvart þótt menn
kæmust á endanum að þeirri niður-
stöðu að draga stórkostlega saman
alla þá starfsemi sem nú fer fram
í Holtagörðum. Oft vill gleymast
að það hús er í fermetravís á stærð
við Kringluna sem gefur hugmynd
um fl'árfestinguna og mér er til efs
að nokkuð inni í því húsi geti borið
sig í núverandi mynd. Ennfremur
eiga einstök kaupfélög enn eftir að
gera mjög sársaukafullar aðgerðir
í rekstri til þess að eiga möguleika
til þess að lifa stjórnartíma Fram-
sóknar af.
Hlutafélagsform skilyrði
númer þrjú
Á undanförnum árum hefur
nokkrum sinnum borið á góma að
breyta samvinnufélögum í hlutafé-
lög. Ég er þeirrar skoðunar að þetta
verði nauðsynlegt fyrr en síðar ef
fyrirtækin eiga að hafa einhveija
vaxtarmöguleika í framtíðinni.
Enginn einstaklingur leggur fé í
samvinnufélög svo heitið geti eins
og staðan er nú. Það er ennfremur'
almenn skoðun að atvinnulífið þurfi
að fá verulega mikla fjármuni frá
almenningi á næstu árum í formi
nýs hlutaijár til þess að það geti
rétt úr kútnum. Horfur eru á því
að sérstakar skattalegar ráðstafan-
ir verði gerðar til þess að hvetja
almenning til hlutaijárkaupa. Eg
tel að samvinnuhreyfingin hafi alls
ekki efni á því að missa af lestinni
í þessum efnum og hún verði að
taka upp hlutafélagsformið til þess
að lifa erfiðleikana af. En þá munu
samvinnufyrirtæki líka starfa á
nánast sams konar grunni og önnur
atvinnufyrirtæki og ekki lengur
verða sá munur á milli þeirra og
almennra hiutafélaga og verið hefur
hingað til. Þá hverfa smám saman
skilin á rnilli samvinnufyrirtækja
og annarra fyrirtækja í einka-
rekstri.
Á kletturinn að verða
bautasteinn?
Saia Samvinnubankans til
Landsbankans mun án efa vekja
upp miklar umræður um stöðu sam-
vinnuhreyfingarinnar. En salan sem
slík er hins vegar ekki nægileg til
þess að bjarga SÍS þótt það sé ef
til vill eitt af markmiðunum. Til
þess að bjarga samvinnuhreyfing-
unni þarf þrennt: í fyrsta lagi aðra
leiðsögn í landsmálum en Fram-
sóknarflokkurinn er nú fær um að
veita. í öðru lagi áframhaldandi
róttæka uppstokkun í rekstri. Og í
þriðja lagi verður að breyta sam-
vinnufélögum í hlutafélög til þess
að þau fái nýtt eigið fé frá almenn-
ingi.
Og nú er spurningin hvort sam-
vinnumenn vilji virkilega láta
Steingrím sitja þangað til SÍS fer
endanlega á hausinn?
Höfundur er vnraþingmndur
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Norðurland vestra.

**Artline
K V ISI N I N G
HAGKAUP
KRINGLUNNI
GEFUR
LÍNUNNI
LIT